Wznowienie postępowania nie tylko po wydaniu wyroku!

Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającym niezgodność z Konstytucją przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) skarżący wniósł na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji skargę o wznowienie postępowania kasacyjnego, zakończonego postanowieniem odmawiającym przyjęcia kasacji do rozpoznania. Art. 401¹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego umożliwia wznowienie postępowania w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności aktu normatywnego, na podstawie którego został wydany wyrok w sprawie. Nie każde orzeczenie kończące postępowanie w sprawie cywilnej może być podstawą wznowienia postępowania, a jedynie wyrok - rozstrzygający sprawę, co do istoty. Oznacza to, że na gruncie przepisów kodeksu postępowania cywilnego skarga o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia kasacji jest niedopuszczalna. Zatem niemożliwe jest wznowienie postępowania kasacyjnego, w którym doszło do naruszenia Konstytucji i zastosowania niekonstytucyjnej normy. Niedopuszczalność drogi sądowej, na której mogłoby być wycofane z obrotu prawnego orzeczenie naruszające prawo konstytucyjne jest sprzeczne zarówno z art. 45 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zakwestionowane przepisy pozbawiają skarżącego środka ochrony jego praw, zapisanego w art. 190 ust. 4 Konstytucji. Zdaniem skarżącego należy przyjąć, że ustrojodawca posługując się w art. 190 ust. 4 Konstytucji zwrotem "prawomocne orzeczenie sądowe" zakresem tym objął możliwie najszerszy zakres orzeczeń, bez względu na jego formę procesową (postanowienie, wyrok, zarządzenie).

Trybunał podkreśla, że art. 190 ust. 4 Konstytucji tworzy gwarancje rzetelności mechanizmu ochronnego skargi konstytucyjnej (art. 79 Konstytucji). Przepis ten definiuje konieczność osiągnięcia pewnego celu (sanacji konstytucyjnej). Niezasadne jest więc rozumowanie, zgodnie z którym w pewnych sytuacjach sanacja taka może nie nastąpić. Art. 401¹ kodeksu postępowania cywilnego - jako wyraz woli ustawodawcy zwykłego - ogranicza osiągnięcie tego celu do przypadku, gdy orzeczono niekonstytucyjność przepisów będących prawną podstawą do wydania wyroku. Trybunał jest świadomy, że wyrok odraczający oznacza stosowanie w praktyce przepisu, co do którego już wiadomo, że jest on niekonstytucyjny. Musi to powodować niezadowolenie tych, którzy takim stosowaniem będą dotknięci. Natychmiastowy skutek orzeczenia niekonstytucyjności, otwierając drogę do wznowienia w trybie art. 190 ust. 3 niemożliwej do oszacowania liczby postępowań, w ocenie Trybunału grozi poważnymi perturbacjami wymiaru sprawiedliwości. Termin odroczenia utraty mocy przez art. 401¹ k.p.c. powinien być wykorzystany na zmianę stanu prawnego przez ustawodawcę. Ograniczenie wynikające z odroczenia skutków utraty mocy przez art. 401¹ k.p.c. nie dotyczy jednak sytuacji prawnej skarżącego, który poprzez wniesienie skargi konstytucyjnej zainicjował kontrolę konstytucyjności przepisu uznanego za niekonstytucyjny.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 października 2004 r. sygn. akt SK 1/04