Kiedy postępowanie cywilne można wznowić?

Na czym polega wznowienie postępowania? 

Wznowienie postępowania polega na ponownym rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem rozstrzygającym co do istoty sprawy, jeśli zachodzą określone w ustawie przyczyny wznowienia.

W wypadkach wskazanych w artykule niniejszym można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem (np. wyrokiem częściowym, łącznym itd. bądź nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym czy w postępowaniu upominawczym). Wznowienie postępowania jest bowiem możliwe tylko z wyczerpująco wskazanych w Kodeksie postępowania cywilnego (K.p.c.) przyczyn.

Wznowienie postępowania cywilnego nie może nastąpić z urzędu, potrzebna jest skarga zainteresowanego podmiotu. Skarga o wznowienie ma, z jednej strony pewne cechy charakterystyczne dla nadzwyczajnych środków zaskarżenia, a z drugiej, cechy samodzielnego powództwa.

Kiedy nie można żądać wznowienia postępowania?

Niedopuszczalna jest skarga o wznowienie od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński.

Poza tym, zgodnie z art. 416 K.p.c., niedopuszczalne jest dalsze wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie. Wyłączenia tego nie stosuje się jednak, jeśli skarga o wznowienie postępowania została oparta na podstawie wznowienia określonej w art. 401¹tego Kodeksu, czyli gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie - wtedy można więc ponownie wznowić postępowanie cywilne.

Kiedy można żądać wznowienia z przyczyn nieważności postępowania?

Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności postępowania, ale tylko wtedy, gdy chodzi o następujące przyczyny nieważności:

• jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy (iudex inhabilis), a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;  

• jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana (tj. gdy strona nie miała przedstawiciela ustawowego, organu, jeśli nie chodzi o osobę fizyczną, bądź nie miała należycie umocowanego pełnomocnika) bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.  

Jakie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego może uzasadniać wznowienie postępowania cywilnego?

Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Na tej podstawie postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go postanowieniem.

W sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. Przepisy o wznowieniu postępowania stosuje się w tym przypadku odpowiednio.

Jakie tzw. właściwe przyczyny restytucyjne uzasadniają wznowienie postępowania?

Można żądać wznowienia:

• na tej podstawie, że wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;

• na tej podstawie, że wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa; Z powodu przestępstwa można żądać wznowienia jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lubże zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów;

• w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;

• jeżeli na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, uchylone lub zmienione w wyniku wznowienia postępowania.

Kiedy można wznowić postępowanie nieprocesowe?

W postępowaniu nieprocesowym uczestnik postępowania może żądać wznowienia postępowania nieprocesowego zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jednakże wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne, jeżeli postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone.

Zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa. W takim wypadku stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia możności działania.

Do jakiego sądu się zwrócić?

Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na tej podstawie, że Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej.

Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest zaś sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy.

W jakim terminie można wnosić o wznowienie postępowania cywilnego?

Skargę o wznowienie należy wnieść w terminie 3-miesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy.

W sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, skargę o wznowienie wnosi się w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie sądowe nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym - od dnia ogłoszenia tego postanowienia.

Ten termin 3 miesięcy jest procesowym terminem zawitym, a więc w razie niezawinionego uchybienia mu można domagać się jego przywrócenia na zasadach ogólnych.

Nie można jednak żądać przywrócenia terminu 5 lat (od 3 kwitnia 2017 r. będzie to termin 10 lat), który stanowi tzw. materialny termin przedawnienia uprawnienia do wniesienia skargi o wznowienie postępowania (prekluzji). Po upływie 5 lat (10 lat) od uprawomocnienia się wyroku nie można więc żądać wznowienia, z wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana. 

Jakie warunki winna spełniać skarga o wznowienie?

Skarga o wznowienie powinna:

• czynić zadość warunkom pozwu - tj. czynić zadość warunkom pisma procesowego i zawierać dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna, a także przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu

• oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz wniosek o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

Jak przebiega postępowanie ze skargi o wznowienie?

Do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, z pewnymi odrębnościami.

Sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ww. ustawowej podstawie. Postanowienie takie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Na żądanie sądu skarżący winien uprawdopodobnić okoliczności stwierdzające zachowanie terminu lub dopuszczalność wznowienia.

Sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie poprzednim dotyczy skarga, wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie.

Wniesienie skargi o wznowienie nie tamuje wykonania zaskarżonego wyroku. W razie uprawdopodobnienia, że skarżącemu grozi niepowetowana szkoda," sąd może na wniosek strony wstrzymać wykonanie wyroku, chyba że strona przeciwna złoży odpowiednie zabezpieczenie. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Służy na nie zażalenie.

Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Sąd rozpoznaje zatem w świetle tej podstawy pierwotnie wniesione powództwo (lub wniosek w postępowaniu nieprocesowym). 

Jakie orzeczenia merytoryczne mogą zapaść w wyniku postępowania ze skargi o wznowienie?

Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją wydaje orzeczenie, którym:

• uwzględnia skargę i zmienia zaskarżone orzeczenie albo

• uchyla je i odrzuca pozew (w razie takiej potrzeby) lub

• uchyla je i umarza postępowanie (w razie takiej potrzeby).

Uchylenie i zmiana zaskarżonego orzeczenia może nastąpić zarówno w I, jak i w II instancji.

Jeżeli do rozstrzygnięcia o wznowieniu postępowania zakończonego wyrokiem właściwy jest Sąd Najwyższy, sąd ten orzeka tylko o dopuszczalności wznowienia, a rozpoznanie sprawy przekazuje sądowi drugiej instancji.

Od wyroków sądów oddalających skargę o wznowienie postępowania przysługują takie same środki odwoławcze, jakie przysługują od wyroków zapadających w danej instancji.

Uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Nie wyłącza to możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl