Jak uzyskać świadczenie „Aktywny rodzic”?

1 października 2024 r. ruszy program „Aktywny rodzic”, który wprowadza nowe świadczenia pieniężne dla rodzin. Program ma ułatwić rodzicom pogodzenie zadań związanych z rodzicielstwem oraz aktywizacją zawodową. Wnioski o świadczenia można składać do ZUS od 1 października 2024 r.

Jakie są nowe rodzaje świadczeń dla rodzin?

Program obejmuje świadczenia: aktywni rodzice w pracy, aktywnie w żłobku i aktywnie w domu.

Świadczenia z programu „Aktywny rodzic” przysługują bez względu na dochód rodziny i nie podlegają egzekucji administracyjnej i komorniczej. Od świadczeń nie pobiera się zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składek na ubezpieczenia społeczne ani składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Program „Aktywny rodzic”

Program „Aktywny rodzic” dotyczy wsparcia dla rodziców dzieci do lat 3. Ma ułatwić rodzicom i opiekunom pogodzenie zadań związanych z rodzicielstwem i aktywnością zawodową. Zacznie obowiązywać od 1 października 2024 r.

Z programu „Aktywny rodzic” możesz otrzymać następujące świadczenia:

• świadczenie aktywni rodzice w pracy – nowe,
• świadczenie aktywnie w żłobku – zastępuje dofinansowanie do żłobka,
• świadczenie aktywnie w domu – zastępuje rodzinny kapitał opiekuńczy.

Realizacją tych świadczeń, tj. prowadzeniem postępowania w sprawie przyznania świadczenia i jego wypłatą, zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 23 ustawy „Aktywny rodzic”).

Komu przysługują świadczenia?

Świadczenia z programu „Aktywny rodzic” przysługują zamieszkałym w Polsce:

1. obywatelom polskim,
2. obywatelom UE/EFTA oraz Wielkiej Brytanii
3. pozostałym cudzoziemcom, o ile spełniają warunek legalnego pobytu w Polsce na podstawie karty pobytu z dostępem do rynku pracy albo na podstawie innego dokumentu potwierdzającego legalny pobyt i dostęp do rynku pracy.

Świadczenia aktywni rodzice w pracy i aktywnie w domu nie przysługują obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi.

Świadczenie aktywnie w żłobku przysługuje obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi, jeżeli przebywali legalnie w Polsce jako osoby ze statusem „UKR” nieprzerwanie przez okres co najmniej 365 dni. Dotyczy to również dziecka obywatela Ukrainy, które ma status „UKR”.

Świadczenia z programu „Aktywny rodzic” przysługują Ci więc, jeżeli mieszkasz w Polsce i jesteś rodzicem lub opiekunem dzieci do lat 3 oraz jesteś:

• obywatelem polskim,
• obywatelem UE/EFTA lub Wielkiej Brytanii,
• obywatelem innego kraju, o ile spełniasz warunek legalnego pobytu w Polsce na podstawie karty pobytu z dostępem do rynku pracy albo na podstawie innego dokumentu potwierdzającego legalny pobyt i dostęp do rynku pracy.

Świadczenie aktywni rodzice w pracy

Świadczenie to przysługuje aktywnym zawodowo rodzicom lub opiekunom na dziecko w wieku od 12. do 35. miesiąca. Świadczenie nie przysługuje na dziecko, które uczęszcza do przedszkola, żłobka, klubu dziecięcego lub jest pod opieką dziennego opiekuna.

Wniosek o świadczenie może złożyć:

• rodzic dziecka (matka albo ojciec),
• opiekun faktyczny,
• rodzic zastępczy
• osoba prowadząca rodzinny dom dziecka.

Świadczenie aktywnie w żłobku

Świadczenie to przysługuje na dofinansowanie kosztów objęcia dziecka opieką w żłobku, klubie dziecięcym albo sprawowaną przez dziennego opiekuna. Dotyczy dzieci, które uczęszczają do żłobka, klubu dziecięcego (znajdującego się w rejestrze żłobków i klubów dziecięcych) lub są objęte opieką opiekuna dziennego (znajdującego się w wykazie opiekunów dziennych).

Świadczenie przysługuje do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata,a gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – do końca roku szkolnego, w którym skończy 4 lata.

Wniosek o świadczenie może złożyć:

• rodzic dziecka (matka albo ojciec),
• opiekun faktyczny,
• opiekun prawny,
• osoba sprawująca nad dzieckiem pieczę bieżącą,
• osoba pełniąca funkcję rodziny zastępczej
• osoba prowadząca rodzinny dom dziecka,
• dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego,
• opiekun tymczasowy – dotyczy to obywateli Ukrainy, którzy  mogą  uzyskać prawo do tego świadczenia na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.

Świadczenie aktywnie w domu

Świadczenie to przysługuje na każde dziecko w rodzinie, które skończyło 12 miesięcy, do ukończenia przez nie 35. miesiąca życia.

Wniosek o świadczenie może złożyć rodzic dziecka (matka albo ojciec) oraz opiekun faktyczny.

Ważne! Świadczenie aktywnie w domu zastąpi rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO).

Jaka jest wysokość nowych świadczeń?

Świadczenie aktywni rodzice w pracy przysługuje w wysokości:

1. 1500 zł miesięcznie na dziecko,
2. 1900 zł miesięcznie – jeżeli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami:

• konieczności stałej lub długotrwałej opieki albo pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Świadczenie aktywnie w żłobku przysługuje w wysokości:

1. 1500 złotych miesięcznie,
2. 1900 złotych miesięcznie, jeżeli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami:

• konieczności stałej lub długotrwałej opieki albo pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji

– nie więcej jednak niż wysokość opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.

Świadczenie aktywnie w domu przysługuje w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko, niezależnie od tego, czy dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności.

Jak złożyć wniosek o świadczenia z programu „Aktywny rodzic”?

Wnioski można będzie składać tylko elektronicznie od 1 października 2024 r. Wniosek złożony w formie papierowej ZUS pozostawi bez rozpatrzenia.

Co z osobami, które pobierają rodzinny kapitał opiekuńczy i dofinansowanie do żłobka przyznane przed 1 października 2024 r.?

Ustawa „Aktywny rodzic” wchodzi w życie 1 października 2024 r. i uchyla w tym dniu:

• ustawę o rodzinnym kapitale opiekuńczym (RKO, wg art. 87 ustawy „Aktywny rodzic”),
• rozdział 8a w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat (wg art. 68 pkt 22 ustawy „Aktywny rodzic”) , który odnosi się do ustalania prawa do dofinansowania do żłobka.

Jeżeli masz już przyznane prawo do RKO lub do dofinansowania do żłobka na okres po 30 września 2024 r., zachowujesz prawo do tych świadczeń. Jeżeli nie chcesz składać wniosku o świadczenia z programu Aktywny Rodzic, nie musisz tego robić.

Gdy masz przyznane dofinansowanie do żłobka i chcesz otrzymać świadczenie aktywnie w żłobku...

Jeżeli masz przyznane dofinansowanie do żłobka na okres po 30 września 2024 r., złóż po tym dniu wniosek o świadczenie aktywnie w żłobku. W takiej sytuacji ZUS uchyli prawo do dofinansowania do żłobka, które wynosi 400 zł miesięcznie. W zamian od 1 października 2024 r. ZUS przyzna świadczenie aktywnie w żłobku, które wynosi do 1500 zł miesięcznie (a na dziecko, które ma stosowne orzeczenie o niepełnosprawności – do 1900 zł).

Jeżeli masz prawo do dofinansowania do żłobka, to możesz w zamian pobierać świadczenie aktywnie w żłobku:

• od 1 października 2024 r. – gdy złożysz wniosek o nowe świadczenie w ciągu 3 miesięcy od 1 października,
• od miesiąca złożenia wniosku – jeśli złożysz wniosek później.

Co w sytuacji, kiedy masz prawo do świadczeń z programu „Aktywny rodzic” za okres, kiedy otrzymałeś już dofinansowanie do żłobka?

Dofinansowanie do żłobka ZUS odliczy wtedy od kwoty przyznanego nowego świadczenia.

Równocześnie (za ten sam miesiąc) można pobierać tylko jedno ze świadczeń – albo dofinansowanie do żłobka, albo RKO, albo aktywnie w domu, albo aktywni rodzice w pracy, albo aktywnie w żłobku.

Jeżeli masz przyznany rodzinny kapitał opiekuńczy?

Gdy masz przyznany rodzinny kapitał opiekuńczy, to możesz po 30 września 2024 r. złożyć – w zależności od sytuacji – wniosek o:

• aktywnie w domu – nie musisz jednak tego robić,
• aktywnie w pracy – jeśli spełniasz warunek aktywności zawodowej,
• aktywnie w żłobku – jeśli dziecko uczęszcza do żłobka.

Przykład:

Dziecko skończyło 12 miesięcy w lipcu 2024 r. Matka złożyła wniosek 1 lipca 2024 r. i nabyła prawo do RKO w wysokości 1000 zł miesięcznie od lipca 2024 r. W październiku 2024 r. wróciła do pracy.

Matka może po 30 września 2024 r. złożyć wniosek o świadczenie aktywni rodzice w pracy. Jeśli spełni wszystkie warunki (m.in. warunek aktywności zawodowej, a dziecko nie będzie uczęszczało do żłobka), nabędzie prawo do tego świadczenia od 1 października 2024 r., a prawo do RKO zostanie od tego dnia uchylone.

Oznacza to, że od 1 lipca do 30 września matka będzie pobierała RKO w wysokości 1000 zł miesięcznie, a od 1 października będzie pobierała świadczenie aktywni rodzice w pracy po 1500 zł miesięcznie.

Jeżeli masz przyznany RKO, który pobierasz po 1000 zł miesięcznie, możesz nadal otrzymywać to świadczenie do wyczerpania maksymalnej kwoty RKO (czyli 12 tys. zł - gdy świadczenie zostało przyznane od 12. miesiąca życia dziecka).

Co z osobami, które skończyły pobierać RKO?

Jeśli już nie pobierasz RKO, bo np. do 24. miesiąca życia dziecka ZUS wypłacił Ci w sumie 12 tys. zł, a w październiku 2024 r. dziecko nie skończyło jeszcze 35. miesiąca i spełniasz warunki do świadczeń aktywni rodzice w pracy albo do aktywnie w żłobku – możesz złożyć wniosek. Przyzna wówczas nowe świadczenie do 35. miesiąca życia dziecka.

Przykład:

ZUS przyznał matce RKO w wysokości 1000 zł miesięcznie od 1 października 2023 r. do 30 września 2024 r. Prawo do RKO powstało od miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia. Do 30 września 2024 r. matka pobierze RKO w łącznej kwocie 12 tys. zł. W październiku 2024 r. dziecko skończy dopiero 2 lata, ale matka nie uzyska prawa do świadczenia aktywnie w domu (bo pobrała już całą kwotę 12 tys. zł).

Natomiast nie ma przeszkód, aby matka skorzystała z prawa do pozostałych świadczeń, czyli aktywni rodzice w pracy albo aktywnie w żłobku, o ile spełni do nich warunki. Jeśli spełni warunki w zakresie aktywności zawodowej od 1 października 2024 r., może pobierać świadczenie aktywni rodzice w pracy do 30 września 2025 r.

Czy osoba, która pobierała RKO, może wystąpić o aktywnie w domu

Jeśli pobierałeś RKO, możesz złożyć wniosek o aktywnie w domu. Jednak łączna maksymalna wysokość rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz świadczenia aktywnie w domu pobranych na dane dziecko nie może być wyższa niż 12 tys. zł.

Jeżeli masz prawo do RKO i ZUS przyzna Ci świadczenie aktywnie w domu albo aktywni rodzice w pracy, albo aktywnie w żłobku, nie możesz wrócić do otrzymywania RKO.

Przykład:

Dziecko skończyło 12 miesięcy w lipcu 2024 r. Matka złożyła wniosek 1 lipca 2024 r. i nabyła prawo do RKO od lipca 2024 r. Pobiera to świadczenie w wysokości 1000 zł miesięcznie.

W grudniu 2024 r. matka wróciła do pracy i złożyła wniosek o świadczenie aktywni rodzice w pracy. ZUS uchylilł jej prawo do RKO (pobierała je od lipca do listopada 2024 r., czyli w sumie otrzymała 5 tys. zł) i ZUS przyznał świadczenie aktywni rodzice w pracy. Pobierała po 1500 zł miesięcznie od 1 grudnia 2024 r.

W marcu 2025 r. matka zakończyła aktywność zawodową i ZUS uchylił jej prawo do świadczenia aktywni rodzice w pracy. Dziecko nie chodzi do żłobka, więc matce nie przysługuje prawo do aktywnie w żłobku. Czy matka może złożyć wniosek o RKO, skoro nie pobrała całej kwoty 12 tys. zł?

Matka nie może ponownie przejść na świadczenie RKO, jeśli już raz z niego zrezygnowała i złożyła wniosek o inne świadczenie. Może złożyć wyłącznie wniosek o świadczenie aktywnie w domu.

Jeżeli matka otrzyma świadczenie aktywnie w domu, to może pobierać po 500 zł miesięcznie, aż dziecko skończy 35 miesięcy. Jest jednak warunek, że łączna kwota RKO i aktywnie w domu nie może przekroczyć 12 tys. zł. Skoro matka pobrała RKO w łącznej kwocie 5 tys. zł, to może jeszcze pobrać 7 tys. zł świadczenia aktywnie w domu.

Co w sytuacji, kiedy masz prawo do świadczeń z programu „Aktywny rodzic” za okres, kiedy otrzymałeś RKO?

Kwotę RKO ZUS odliczy wtedy od kwoty przyznanego nowego świadczenia.

Jeżeli już nie pobierasz RKO, bo np. do 24. miesiąca życia dziecka ZUS wypłacilił Ci w sumie 12 tys. zł, a w październiku 2024 r. dziecko nie skończyło jeszcze 35. miesiąca i spełniasz warunki do świadczeń aktywni rodzice w pracy albo do aktywnie w żłobku – możesz złożyć wniosek. ZUS przyzna wówczas nowe świadczenie do 35. miesiąca życia dziecka.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (Dz.U. z 2024 r. poz. 858).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl