Czy można nie płacić podatku? Czyli o jakie ulgi możemy się ubiegać w urzędzie skarbowym, gdy nie mamy pieniędzy na zapłatę podatku?

I jeszcze jedna, najważniejsza w tej poradzie informacja: przyznanie ulg uzależnione jest od istnienia interesu publicznego lub ważnego interesu podatnika. A co oznaczają te nieostre pojęcia - o tym w dalszej części tej porady.

Kiedy może nastąpić zaniechanie poboru podatku?

Zaniechać poboru podatku może albo Minister Finansów w drodze rozporządzenia albo organ podatkowy w drodze decyzji. Zatem Minister Finansów może:

• zaniechać w całości lub w części poboru podatków, określając rodzaj podatku, okres, w którym następuje zaniechanie, i grupy podatników, których dotyczy zaniechanie,

• zwolnić niektóre grupy płatników z obowiązku pobierania podatków lub zaliczek na podatki oraz określić termin wpłacenia podatku i wynikające z tego zwolnienia obowiązki informacyjne podatników, chyba że podatnik jest obowiązany do dokonania rocznego lub innego okresowego rozliczenia tego podatku.

Natomiast organ podatkowy na wniosek podatnika, może zwolnić płatnika (czyli osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, obowiązaną do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu - czyli mówiąc prościej np. naszego pracodawcę, ale na nasz wniosek) z obowiązku pobrania podatku, jeżeli:

• pobranie podatku zagraża ważnym interesom podatnika, a w szczególności jego  egzystencji, lub

• podatnik uprawdopodobni, że pobrany podatek byłby niewspółmiernie wysoki w stosunku do podatku należnego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy.

Co oznacza odroczenie terminu płatności lub rozłożenie podatku bądź zaległości podatkowej na raty?

Ulga ta dotyczyć będzie podatku oraz zaległości podatkowej - czyli niezapłaconego w terminie zobowiązania wobec fiskusa - do organu podatkowego można więc z wnioskiem o zastosowanie takiej ulgi wystąpić zarówno przed upływem terminu płatności jak i po jego upływie. Po przeprowadzeniu postępowania (po miesiącu, a w przypadkach skomplikowanych po dwóch miesiącach od wpłynięcia wniosku podatnika bądź płatnika) organ podatkowy w drodze decyzji winien rozstrzygnąć o tym czy ulgę przyznaje czy nie. Organ podatkowy, gdy przyzna ulgę, oznacza w decyzji nowe terminy płatności - tym nowym terminem jest dzień, w którym powinna nastąpić:

1. zapłata odroczonego podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę albo

2. zapłata poszczególnych rat, na jakie został rozłożony podatek lub zaległość podatkowa wraz z odsetkami za zwłokę.

Trzeba uważać, aby oznaczonych terminów dotrzymać - w przypadku niedotrzymania nowych terminów ważnym staje się z powrotem termin płatności zobowiązania sprzed dokonania odroczenia, czy rozłożenia na raty, przy czym jeżeli np. nie zapłacimy w terminie jednej raty - wówczas tylko dla tej raty terminem płatności jest stary termin, a pozostałe raty winny dalej być płacone wedle ustalonego harmonogramu.

Restytucja (czyli przywrócenie) starych terminów ma znaczenie ze względu na odsetki od zaległości podatkowej. Gdy organ wyda decyzję pozytywną, odsetki od dnia złożenia wniosku o udzielenie ulgi aż do dnia upływu nowego terminu nie biegną. Jeśli jednak uchybimy terminowi - odsetki liczy się od upływu starego terminu płatności.

Jeszcze jedno - organ podatkowy nalicza od pozytywnej decyzji odraczającej bądź rozkładającej na raty opłatę prolongacyjną w wysokości 50 % stawki odsetek za zwłokę - jest to swoista rekompensata dla budżetu państwa (tylko bowiem, gdy objęty ulgą podatek stanowi dochód budżetu państwa nalicza się taką opłatę) za utratę wartości pieniądza w czasie.

Kiedy naliczoną zaległość podatkową można umorzyć?

Na wniosek podatnika lub płatnika podatku organ podatkowy może umorzyć w całości lub części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Zasadniczo udzielenie tej ulgi jest uzależnione również od ważnego interesu podatnika czy interesu publicznego, jak w przypadku ulgi ratalnej czy odroczeniowej. Pojęcia te będą jednak w tym przypadku interpretowane bardziej rygorystycznie. O ile bowiem przy odroczeniu terminu płatności czy rozłożeniu na raty podatku, pieniądze podatnika po upływie oznaczonego terminu zasilą w końcu finanse publiczne, tak w przypadku umorzenia zaległości podatkowej dochodzi do uszczerbku w budżecie publicznym. Zatem interes publiczny w samej istocie ulgi umorzenia doznaje uszczerbku i z tego też powodu wniosek o zastosowanie tej ulgi powinien w dużo większym stopniu wskazać na istnienie po stronie podatnika takiego interesu.

Umorzenie zaległości podatkowej (czyli niemożliwe jest ubieganie się o umorzenie podatku przed upływem terminu jego płatności) powoduje automatycznie umorzenie naliczonych odsetek za zwłokę.

Co można zrobić, gdy organ podatkowy odmówił nam udzielenia ulgi?

W sytuacji gdy organ podatkowy nie zdecyduje się udzielić nam ulgi, wówczas trzeba uważnie przeczytać treść uzasadnienia odmownej decyzji. Jak już wyżej wspomniano, nieuwzględnienie któregoś z naszych argumentów, czy też nieprzeprowadzenie dokładnego postępowania wyjaśniającego stanowi o wadliwości wydanej decyzji i doprowadzi zapewne do uchylenia jej przez organ drugiej instancji, jeżeli rzecz jasna w wyznaczonym terminie wniesiemy odwołanie. Wnieść odwołanie można zawsze - gdy nie jesteśmy zadowoleni z rozstrzygnięcia, nie przekonują nas argumenty odmowy - to w zasadzie nic nie kosztuje (jeśli organ odwoławczy tego zażąda trzeba wnieść opłatę skarbową od odwołania- 5 zł). Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżaną decyzję (tak aby organ ten jeszcze raz przyjrzał się sprawie i ewentualnie zmienił swoją decyzję) w terminie 14 dni od jej doręczenia. Odwołanie od decyzji organu podatkowego powinno zawierać:

1. zarzuty przeciw decyzji,

2. określać istotę i zakres żądania będącego przedmiotem odwołania oraz

3. wskazywać dowody uzasadniające to żądanie.

I jeszcze jedno - jeżeli organ podatkowy wydał decyzję negatywną w terminie 2 miesięcy (od złożenia wniosku do doręczenia decyzji), wówczas odsetki od zaległości podatkowych należy za ten okres obliczyć i zapłacić, ale jeśli termin dwumiesięczny został przekroczony - odsetek za ten okres nie nalicza się.

Od jakich przesłanek uzależnione będzie przyznanie ulgi?

Jak już wspomniano na wstępie kryterium, które będzie decydować o przyznaniu ulgi jest kryterium interesu publicznego bądź ważnego interesu podatnika. Ponieważ pojęcia te nie są jednoznaczne, wymagają zatem szerokiego skomentowania w oparciu o interpretacje, jakich dotychczas dokonały organy administracyjne, podatkowe oraz sądy administracyjne.

Użyte sformułowania nie mogą być interpretowane w sposób subiektywny - czyli nie może o ich istnieniu decydować przekonanie podatnika. Decydują o tym kryteria zobiektywizowane, które są zgodne z powszechnie aprobowaną hierarchia wartości.

Organ podatkowy będzie również badał możliwość udzielenia ulgi pod kątem dopuszczalności pomocy publicznej, niemniej w tym wypadku kryteria są ostrzejsze, o czym będzie jeszcze mowa w niniejszej poradzie.

Co to jest interes publiczny?

Interes publiczny to przede wszystkim potrzeba zapewnienia maksymalnych dochodów w budżecie państwa, ale także ograniczenie jego ewentualnych wydatków (np. na zasiłków dla bezrobotnych czy pomocy z opieki społecznej). Jeżeli zatem sytuacja wnioskującego o ulgę podatnika jest na tyle ciężka, że nie rokuje nadziei na uregulowanie zaległości wobec państwa i dodatkowo istnieje ryzyko pojawienia się ze strony państwa wydatków (np. na zasiłki dla bezrobotnych, gdy podatnik będzie zmuszony zwolnić swoich pracowników), wówczas można powiedzieć, że istnieje interes publiczny przemawiający za udzieleniem ulgi. Trzeba jednak pamiętać, że trudniej o istnieniu interesu publicznego czy też ważnego interesu podatnika będzie przekonać organ podatkowy przedsiębiorcy. Uznaje się bowiem, że na budżet państwa nie można próbować przerzucać ryzyka, jakie towarzyszy działalności gospodarczej (kłopoty finansowe, bankructwo), budżet państwa, a w konsekwencji całe społeczeństwo nie może ponosić skutków nieumiejętnych działań gospodarczych (a zatem wpływ okoliczności od przedsiębiorcy niezależnych nie będą realizowały powyższej sytuacji).

Poza tym, jak zauważył jeden ze składów orzekających Naczelnego Sądu Administracyjnego uwzględnianie interesu publicznego oznacza „...mieć na uwadze respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy...”, zatem rozstrzyganie o istnieniu interesu publicznego zawierać będzie również aksjologiczne elementy.

Czym jest ważny interes podatnika?

W tym przypadku interpretacja pojęcia jest nieco łatwiejsza, mimo iż przesłanka interesu została obostrzona słówkiem „ważny”. Ważnym interesem podatnika uzasadniającym jego wsparcie będzie zatem:

• ciężka sytuacji finansowa podatnika - na potwierdzenia takiego faktu trzeba przesłać stosowne sprawozdania finansowe (np. bilans, sprawozdanie F-01, PIT) najlepiej ukazujące tę ciężka sytuację, z podaniem przyczyn takiej sytuacji.

• fakt iż, na ciężką sytuację miały wpływ czynniki od podatnika niezależne - jeżeli zatem staliśmy się ofiarami klęski żywiołowej, bądź jakiejś niespodziewanej anomalii pogodowej, w której ucierpiało nasze gospodarstwo, przedsiębiorstwo czy zakład, trzeba taki argument koniecznie podnieść i udokumentować wartość poniesionych strat. Zwykle jest to argument, który ciężko jest organowi podatkowemu pominąć czy obalić, organy drugiej instancji prawie zawsze zwracają takie sprawy, gdy niedostatecznie w decyzji odmownej organ pierwszej instancji przekona, iż nie należało uwzględniać argumentów mających swe źródło w klęskach żywiołowych. Natomiast charakteru czynników od podatnika niezależnych nie będzie miała sytuacja zatorów płatniczych jego dłużników, gdy nie wykorzystał przewidzianych prawem procedur. Inaczej mówiąc: jeżeli popadliśmy w kłopoty finansowe z powodu niewypłacalności naszych dłużników i nie zwróciliśmy się do organów państwowych o interwencję (do sądu, komornika), nie będziemy mogli powoływać się na ciężką sytuację finansową od nas niezależną.

• czynniki wpływające na naszą sytuację winny mieć także charakter nadzwyczajny - zasadą jest bowiem płacenie podatków. Trudniej będzie się ubiegać o ulgę, gdy już wcześniej ją otrzymaliśmy, nadzwyczajny charakter sytuacji ma zazwyczaj cechę „przejściowości”. Oczywiście zaistnienie nadzwyczajnych wypadków losowych mających wpływ na nasza sytuację będzie uzasadniało ważny interes.

• plan działań naprawczych - organ podatkowy jest zainteresowany tym, czy stan ciężkiej sytuacji ma charakter trwały czy przejściowy. Stosowanie ulg ma bowiem charakter wyjątkowy, niepłacenie podatku nie może stać się regułą i dlatego ważne dla organu podatkowego jest czy podatnik zamierza coś z tą sytuacja począć oraz czy deklaruje przyszłe wywiązywanie się z podatku.

Dokonując oceny ważnego interesu podatnika organ podatkowy będzie miał także na względzie całokształt sytuacji podatnika, czyli również dotychczasową rzetelność w wypełnianiu zobowiązań publicznoprawnych.

Zasadniczo kryterium ważnego interesu podatnika i interesu publicznego musi być w każdym wypadku indywidualnie ustalane. Pojęcie tych interesów nie ma stałej treści, co wymaga każdorazowo dokonania oceny całości zebranego materiału z punktu widzenia wartości jakie mogą kryć się pod tymi pojęciami - dlatego też im więcej adekwatnych dokumentów dostarczymy, im rzetelniej będziemy współpracować z urzędem skarbowym, tym bardziej prawdopodobne jest otrzymanie ulgi. I nie jest oczywiście konieczne, żeby wszystkie wyżej wymienione nieszczęścia na nas spadły.

Jaka jest procedura stosowania ulgi?

Organ podatkowy po otrzymaniu wniosku o udzielenie ulgi w płatności podatku jest zobligowany zbadać sprawę dwutorowo:

• pod kątem spełniania przesłanek interesu publicznego bądź ważnego interesu podatnika,

• pod kątem dopuszczalności pomocy publicznej.

Dopiero, gdy obydwa kryteria zostaną rozstrzygnięte na korzyść podatnika, zastosowana zostanie któraś z wyżej wymienionych ulg. Udzielanie ulg podatkowych jest jednak z punktu widzenia organu zadaniem bardzo trudnym. Po pierwsze ciąży na nim dbałość o finanse publiczne - za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (czyli np. niezgodne z prawem umorzenie podatku) grożą urzędnikom kary dyscyplinarne i służbowe. Po drugie w razie udzielenia pomocy publicznej niezgodnie z przepisami (o czym orzec może Komisja Europejska) istnieje ryzyko, ze niedoszły beneficjent będzie domagał się odszkodowania od organu podatkowego w przypadku np. gdy przyjdzie mu zwracać umorzony podatek. Zatem dobrze jest znać problem i od tej strony, zanim będziemy złościć się na kolejne pisma z urzędu skarbowego wzywające nas do uzupełnienia wniosku o kolejne informacje. 

Co to jest pomoc publiczna?

Temat pomocy publicznej nabrał nowego znaczenia od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Pojawiać się będzie zawsze na styku ingerencji finansowej sfery publicznej w sferę prywatną, również i w tej poradzie nie można go ominąć.

Generalnie wszelkie próby wsparcia sfery prywatnej pieniędzmi publicznymi napotkają na ogólny zakaz udzielania pomocy publicznej, który w krajach UE obowiązuje i wtedy, żeby jednak coś otrzymać (czy to w formie ulgi w płatności podatków, czy w formie refundacji z funduszy unijnych) potrzebna będzie wiedza o wyjątkach od tej zasady. Tego zagadnienia dotyczy porada Czym jest pomoc publiczna dla przedsiębiorców w UE, dzięki której można bliżej przyjrzeć się zagadnieniu. Przy okazji omawiania zagadnienia ulg trzeba mieć świadomość, iż organ w toku postępowania wyjaśniającego może od nas zażądać informacji o otrzymanej dotychczas pomocy publicznej. Wówczas trzeba będzie sporządzić wykaz o otrzymanej pomocy z ostatnich 6 lat, aby organ mógł przeliczyć tę pomoc i stwierdzić czy przekraczamy pewien próg (100 000 euro), powyżej którego pomoc będzie bardzo trudna do uzyskania. Ponadto od 30 05 2004 r. udzielający pomocy publicznej są zobligowani wystawiać beneficjentom pomocy zaświadczenia o uzyskanej pomocy tzw. de minimis (czyli poniżej 1000 000 euro) - nie trzeba się zatem dziwić, jeśli organ podatkowy zażąda przedłożenia dotychczas otrzymanych zaświadczeń o pomocy de minimis.

Pamiętaj, że:

• zasadą niestety jest płacenie podatków i dlatego na ulgi w zakresie już naliczonych podatków trudno jest liczyć, niemniej jeśli sytuacja do tego zmusza - trzeba próbować,
• można ubiegać się o zaniechanie poboru podatku, odroczenie terminu płatności lub rozłożenie na raty, albo też umorzenie zaległości podatkowej,
• najważniejsze to poruszyć w swoim wniosku, że istnieje interes publiczny lub własny w tym aby zastosować ulgę,
• ale jeśli nawet organ podatkowy się z nami w tej kwestii zgodzi, badaniu będzie podlegać jeszcze dopuszczalność pomocy publicznej - jeśli dotychczas nie mieliśmy z pomocą publiczna do czynienia - nie powinno być kłopotów,
• trzeba wyraźnie przyjrzeć się decyzji odmownej - może ona zawierać błędy w uzasadnieniu, które ją dyskwalifikują.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 r., Nr 137, poz. 926 ze zmianami),

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, dokonywania zaokrągleń oraz zakresu informacji, które muszą być zawarte w rachunkach (Dz. U. 2002 r., Nr 240, poz. 2063 ze zmianami).