Obowiązki pracodawcy względem pracowników pracujących przy monitorach ekranowych

Obecnie trudno wyobrazić sobie biuro, które nie byłoby wyposażone w komputer. Wszechobecne komputery z powodzeniem zastąpiły wiele urządzeń do tej pory spotykanych w miejscach pracy, tak że obecnie nie jesteśmy sobie w stanie bez nich poradzić. Wskutek szerokiej dostępności komputerów znajdują się one również w miejscach pracy. Praca przy komputerze (ustawa posługuje się bardziej precyzyjnym pojęciem monitora ekranowego) stanowi duże obciążenie dla narządu wzroku i ruchu pracownika, dlatego ustawodawca uznał za zasadne uregulowanie kwestii świadczenia pracy przy monitorach ekranowych w akcie prawnym powszechnie obowiązującym. Miało to na celu wprowadzenie pewnych standardów świadczenia pracy przy monitorach ekranowych, aby praca ta była jak najmniej szkodliwa dla wykonujących ją pracowników. Nie każdy jednak pracownik korzystający w miejscu pracy jest osobą pracującą przy komputerze. Nie każdy pracodawca wie, jak zorganizować miejsce pracy pracownika pracującego przy komputerze oraz jakie z tego powodu spoczywają na nim obowiązki, jak też nie wszyscy pracownicy wiedzą, jakie z tego tyłu przysługują im uprawnienia.

Jacy pracownicy zaliczają się do "pracowników pracujących przy monitorach ekranowych"?

Nie każdy pracownik wykorzystujący w pracy komputer jest automatycznie "pracownikiem pracującym przy monitorach ekranowych", a w związku z tym nie każdemu pracownikowi przysługują uprawnienia określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Rozporządzenie zawiera precyzyjną definicję określającą, którzy pracownicy są pracownikami świadczącymi pracę przy monitorach ekranowych, a którzy nie. Zgodnie z § 2 pkt 4 rozporządzenia, za "pracownika pracującego przy monitorach ekranowych" uznaje się każdą osobę zatrudnioną przez pracodawcę, w tym praktykanta i stażystę, użytkującą w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Ustawodawca nie posłużył się więc sztywnymi limitami godzin pracy przy komputerze, ale stosunkiem godzin pracy przy komputerze do ogólnego czasu świadczenia pracy.

Przykład:

• Do pracownika zatrudnionego na pełny etat rozporządzenie znajdzie zastosowanie, jeśli będzie on świadczył pracę przy komputerze co najmniej 4 godziny dziennie, natomiast do pracownika zatrudnionego na pół etatu - przez co najmniej 2 godziny dziennie (jeżeli świadczy pracę 5 razy w tygodniu po 4 godziny dziennie).

Jeżeli więc pracownik wykorzystuje komputer w swojej pracy jedynie sporadycznie, nie korzysta z uprawnień wynikających z tego rozporządzenia.

Wyłączenia spod zastosowania tego rozporządzenia znajdują się też w § 3 rozporządzenia. Wyłączenie to obejmuje:

1. kierowców, których kabiny pojazdów i maszyn wyposażone są w monitory sterownicze,

2. pracowników obsługujących systemy komputerowe na pokładach środków transportu,

3. pracowników, w których zakłady pracy wyposażone są w systemy komputerowe przeznaczone głównie do użytku publicznego,

4. pracowników korzystających z systemów komputerowych przenośnych nie przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy,

5. pracowników obsługujących kalkulatory, kasy rejestrujące i inne urządzenia z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów,

6. pracowników obsługujących maszyny do pisania z wyświetlaczami ekranowymi.

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii. Pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe kontroli i oceny warunków pracy w aspekcie:

1. organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy,

2. stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym,

3. obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,

4. obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem,

5. obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.

W przypadku stwierdzenia przez pracodawcę naruszenia wymaganych warunków pracy, pracodawca ma obowiązek podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń i uciążliwości.

Ponadto pracodawca jest obowiązany informować pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na stanowiskach pracy, w tym o wynikach przeprowadzonej oceny stanowiska pracy oraz wszelkich środkach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Ponadto pracodawca obowiązany jest przeszkolić pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, który to obowiązek wynika z Kodeksu pracy i dotyczy wszystkich nowo zatrudnianych pracowników.

Uprawnienia pracowników

Pracownik zatrudniony na stanowisku pracy wyposażonym w monitory ekranowe ma prawo tak organizować sobie pracę, a jeśli organizacja pracy zależy od pracodawcy - ma prawo wymagać, aby praca związana z obsługą monitora ekranowego łączyła się naprzemiennie z innymi rodzajami prac nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Ponadto pracownik ma prawo do co najmniej 5-minutowej przerwy, wliczanej do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Pracownik ma prawo do profilaktycznej opieki zdrowotnej, którą zapewnić ma pracodawca we własnym zakresie i na własny koszt.

Pracownik ma prawo do zapewnienia przez pracodawcę okularów korygujących wzrok, zgodnie z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Sposób organizacji i wyposażenia stanowiska pracy wyposażonego w monitor ekranowy

Jak już wspomniano, na pracodawcy ciąży obowiązek zorganizowania stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniało ono minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii. Ustawodawca wymaga, żeby wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie powodowały podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i wzroku oraz aby nie były źródłem zagrożeń dla pracownika.

Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania:

1. znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,

2. obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,

3. jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy,

4. regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° - po 60° w obu kierunkach,

5. ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr,

6. ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła.

Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy, a konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne.

Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury. Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać:

1. wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy,

2. ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednią krawędzią stołu,

3. ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji.

Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być taka, aby zapewniała:

1. naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem,

2. odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20°&pide;50° w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika,

3. odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu.

Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej.

Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:

1. dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,

2. wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,

3. regulację wysokości siedziska w zakresie 400&pide;500 mm, licząc od podłogi,

4. regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5° do przodu i 30° do tyłu,

5. wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,

6. możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,

7. podłokietniki.

Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.

Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokument, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika. Uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem - między ekranem monitora i klawiaturą – lub w innym miejscu - w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek. Podnóżek powinien mieć kąt pochylenia w zakresie 0°&pide;15°, a jego wysokość powinna być dostosowana do potrzeb wynikających z cech antropometrycznych pracownika. Powierzchnia podnóżka nie powinna być śliska, a sam podnóżek nie powinien przesuwać się po podłodze podczas używania.

Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, żeby pracownik miał zapewnioną dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych. Stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby zapewniało pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska. Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora - co najmniej 0,8 m. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400&pide;750 mm.

Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie:

1. poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach,

2. należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach.

Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to oprawy nie powodujące olśnienia.

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem ekranu monitora pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania:

1. oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania,

2. oprogramowanie powinno być łatwe w użyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i (lub) doświadczenia pracownika,

3. systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu,

4. systemy komputerowe muszą gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika,

5. bez wiedzy pracownika nie można dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego pracy,

6. przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady ergonomii.

Wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi nie powinna być mniejsza niż 40%.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. 1998 r., Nr 148, poz. 973).

Zespół
e-prawnik.pl