Podstawowe obowiązki pracownika i pracodawcy

Prawo pracy obejmuje przepisy określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, będących stronami stosunku pracy. Prezentujermy najistotniejsze informacje dotyczące obowiązków związanych z wykonyawniem pracy w ramach stosunku pracy. 

Podstawowe obowiązki pracownika

Zasadniczym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie pracy sumiennie oraz starannie oraz stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy. Nie mogą być one jednak sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Ponadto pracownik jest zobowiązany między innymi: 

• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• dbać o dobro zakładu pracy, 
• chronić mienie zakładu pracy,
• zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.  

Zakaz konkurencji

Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy jest obowiązkiem pracownika tylko, jeśli zostanie podpisana umowa w tej sprawie. Umowa taka musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. 

Zakaz konkurencji może obowiązywać w trakcie zatrudnienia lub po jego zakończeniu. 

Pracownik w trakcie trwania zatrudnienia może zobowiązać się do niepodejmowania działalności konkurencyjnej, którego zakres ustalają strony w umiowe. Oznacza to zakaz:

• prowadzenia działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec pracodawcy,
• zatrudniania w jakiejkolwiek formie u podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną. 

Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody. Jest to także podstawa do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. 

W przypadku gdy pracownik miał dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, może być zawarta umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. 

Na jej podstawie pracownik po ustaniu zatrudnienia nie może:

• podejmować działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy, 
• zatrudnić się w jakiejkolwiek formie u podmiotu prowadzącego taką działalność. 

W umowie określa się:

• okres obowiązywania zakazu konkurencji,
• wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy. 

Odszkodowanie nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. 

Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. 

Podstawowe obowiązki pracodawcy

Na pracodawcy ciąży wiele obowiązków związanych z zatrudnianiem pracowników. 

Wśród nich można wyróżnić m.in. następujące obowiązki:

• zatrudniania pracownika (dopuszczenia pracownika do pracy na odpowiednim stanowisku pracy),
• wypłacenia pracownikowi w terminie i prawidłowo wynagrodzenia za pracę,
• poszanowania godności oraz innych dóbr osobistych pracownika,
• równego traktowania pracowników i przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,
• zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
• zaspokajania, stosownie do możliwości i warunków, bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników,
• ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
• zaznajamiania pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
• organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy,
• ułatwianie pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
• stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
• prowadzenia i przechowywania w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników (dokumentacja pracownicza),
• przechowywania dokumentacji pracowniczej w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności, integralności, kompletności oraz dostępności, w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem przez okres zatrudnienia, a także przez okres 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej,
• informowania pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy.  

Mobbing

Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. 

Mobbing oznacza działania bądź zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi podejmowane przez pracodawcę, osobę działającą w jego imieniu lub pracownika zatrudnionego przez pracodawcę polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu czy zastraszaniu pracownika wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Mobbing musi być procesem długotrwałym i uporczywym – podobne sytuacje muszą powtarzać się wielokrotnie, systematycznie, przez dłuższy czas. Jednorazowe i incydentalne sytuacje nie mogą być uznane za mobbing.

Osobą dopuszczającą się mobbingu nie musi być pracodawca, lecz może to być przełożony lub współpracownik.

Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem mobbingu jako przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 917, ze zm.).

Na podst. www.gov.pl/web/rodzina

A.J.
Zespół e-prawnik.pl