Działalność pożytku publicznego - kto i jak może ją prowadzić w świetle nowej ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

5.1.2006

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie zmienia model współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi, a organami administracji publicznej, wprowadzając obowiązek współdziałania tych organów z oraganizacjami pozarządowymi. Nowa ustawa stoi na stanowisku zasady pomocniczości, decydując o przekazaniu wykonywania zadań publicznych organizacjom pożytku publicznego wraz z wyposażeniem tych organizacji w środki finansowe na ich realizację.

Co to jest działalność pożytku publicznego?

Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.

Zadania publiczne, zaliczone do działalności pożytku publicznego wymienia ustawa w art. 4, zgodnie z którym do sfery zadań publicznych zaliczono zadania w zakresie:

pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
zapewnienia zorganizowanej opieki byłym żołnierzom zawodowym, którzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowym oraz kombatantom;
działalności charytatywnej;
podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;
działalności na rzecz mniejszości narodowych;
ochrony i promocji zdrowia;
działania na rzecz osób niepełnosprawnych;
promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;
działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;
nauki, edukacji, oświaty i wychowania;
krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży;
kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji;
upowszechniania kultury fizycznej i sportu;
ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;
porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym;
upowszechniania wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa;
upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działa wspomagających rozwój demokracji;
ratownictwa i ochrony ludności;
pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
upowszechniania i ochrony praw konsumentów;
działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;
promocji i organizacji wolontariatu;
działalności wspomagającej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie wykonywania zadań określonych powyżej.

Kto może wykonywać działalność pożytku publicznego?

Działalność pożytku publicznego może być prowadzona przez wszystkie organizacje pozarządowe, a nie tylko przez organizacje pożytku publicznego (jednak tylko organizacje pożytku publicznego mają przyznane szczególne przywileje, szczególnie w sferze podatkowej).

Organizacjami pozarządowymi są osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i nie działające w celu osiągnięcia zysku, w tym szczególnie fundacje i stowarzyszenia.

Do organizacji pozarządowych zaliczono również partie polityczne, związki zawodowe i organizacje pracodawców, samorządy zawodowe, fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, fudacje utworzone przez partie polityczne oraz spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej, jednak do wymienionych organizacji nie stosuje się przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego (co oznacza, że nie mogą one uzyskać statusu organizacji pożytku publicznego, poza fundacjami, których fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostaka samorządu terytorialnego, jeśli majątek tych fundacji nie jest w całości mieniem państwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzącym z finansowania środkami publicznym lub też fundacja prowadzi działalność statutową w zakresie nauki, w szczególności na rzecz nauki – wówczas fundacja jest uznana za organizację pozarządową, a nadto stosuje się do niej przepisy o działalności pożytku publicznego).

Działalność pożytku publicznego może być prowadzona także przez osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, mimo niezaliczenia tych podmiotów do organizacji pozarządowych.

Czy działalność pożytku publicznego jest działalnością gospodarczą?

Statutowa działalność organizacji pozarządowej oraz kościelnych osób prawnych i stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, w części obejmującej działalność pożytku publicznego, nie jest co do zasady działalnością gospodarczą.

Działalność odpłatna pożytku publicznego stanowi jednak działalność gospodarczą, jeżeli:

wynagrodzenie za wykonywane zadania z zakresu zadań publicznych jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe od tego, jakie wynika z kalkulacji bezpośrednich kosztów tej działalności, lub
wynagrodzenie osób fizycznych z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności nieodpłatnej oraz działalności odpłatnej przekracza 1,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni.

Realizacja zadań ze sfery działalności pożytku publicznego, określonych w statucie, nie jest zatem wykonywaniem działalności gospodarczej, chyba że zaistniały okoliczności wymienione w poprzednim akapicie.

Należy jednak podkreślić, że nie można prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej w odniesieniu do tego samego przedmiotu działalności, inną działalność gospodarczą organizacja pozarządowa może wykonywać na dotychczasowych zasadach.

Czy za wykonywanie działalności pożytku publicznego można pobierać wynagrodzenie?

Działalność pożytku publicznego może być wykonywana przez organizacje pozarządowe jako działalność odpłatna lub nieodpłatna.

Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność statutowa organizacji, za którą nie jest pobierane wynagrodzenie.
Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest natomiast działalność w zakresie wykonywania zadań należących do sfery zadań publicznych, w ramach realizacji przez organizację pozarządową oraz kościelne osoby prawne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego celów statutowych, za którą pobiera wynagrodzenie. Wynagrodzenie to nie powinno przekraczać kwoty wynikającej z kalkulacji bezpośrednich kosztów tej działalności, w innym wypadku działalność pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą. Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest również sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji (np. sprzedaż przedmiotów wytworzonych przez osoby niepełnosprawne podczas zajęć rehabilitacyjnych prowadzonych przez organizację pozarządową) oraz przystosowania do pracy zawodowej osób niepełnosprawnych, a także sprzedaż przedmiotów darowizny na cele prowadzenia działalności pożytku publicznego.

Dochód z działalności odpłatnej pożytku publicznego, który może powstać, jeśli koszty kalkulowane okażą się niższe od rzeczywistych, służy wyłącznie realizacji zadań należących do sfery zadań publicznych lub celów statutowych, związanych z działalnością pożytku publicznego.

Prowadzenie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego wymaga rachunkowego wyodrębnienia tych form działalności w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosztów i wyników.

Na czym polega współpraca organizacji pozarządowych i organów władzy państwowej w zakresie działalności pożytku publicznego?

Ustawa nakłada na organy państwowe obowiązek współpracy z podmiotami prowadzącymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji publicznej, działalność pożytku publicznego, podając następujące formy tej współpracy:

zlecanie organizacjom pozarządowym oraz kościelnym osobom prawnym i stowarzyszeniom jednostek samorządu terytorialnego realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie;
wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności i współdziałanie w celu zharmonizowania tych kierunków;
konsultowanie z podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, odpowiednio do zakresu ich działania, projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji;
tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym.

Jak odbywa się zlecanie realizacji zadań publicznych przez organy władzy publicznej?

Zlecanie realizacji zadań publicznych może mieć dwie formy:

powierzanie wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji, lub
wspieranie takich zadań, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji.

Wspieranie oraz powierzanie, o których mowa powyżej, odbywa się po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert, chyba że przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecania. W otwartym konkursie ofert mogą uczestniczyć organizacje pozarządowe, kościelne osoby prawne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub przez nie nadzorowane.

Organy administracji publicznej mogą odstąpić od przeprowadzenia otwartego konkursu ofert, jeżeli dane zadania można zrealizować skuteczniej w inny sposób niż konkurs ofert, w szczególności poprzez zakup usług w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych.

Konkurs ofert nie jest również przeprowadzany w sytuacji, gdy ustawy szczególne przewidują odmienny tryb powierzania zadań publicznych podmiotom spoza sfery władzy publicznej (np. ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, o zakładach opieki zdrowotnej, o grobach i cmentarzach wojennych).

Organizacja pozarządowa oraz kościelna osoba prawna, jak i stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego mogą z własnej inicjatywy złożyć ofertę realizacji zadań publicznych (nawet jeśli te zadania były realizowane dotychczas przez organy administracji publicznej).
W przypadku złożenia takiej oferty organ administracji publicznej rozpatruje celowość realizacji określonego zadania publicznego przez oferenta oraz informuje go o podjętej decyzji, a w przypadku stwierdzenia celowości realizacji określonego zadania publicznego informuje składającego ofertę o trybie zlecenia zadania publicznego (powierzenie wykonywania zadań publicznych lub wspieranie takich zadań).

Jak jest przeprowadzany otwarty konkurs ofert?

Ogłoszenie o konkursie.

Organ administracji publicznej ogłasza otwarty konkurs ofert co najmniej z trzydziestodniowym wyprzedzeniem.

Ogłoszenie otwartego konkursu ofert powinno zawierać informacje o:

rodzaju zadania, które ma zostać powierzone lub ma być wspierane;
wysokości środków publicznych przeznaczonych na realizację tego zadania;
zasadach przyznawania dotacji;
terminach i warunkach realizacji zadania;
terminie składania ofert;
terminie, trybie i kryteriach stosowanych przy dokonywaniu wyboru oferty;
zrealizowanych przez organ administracji publicznej w roku ogłoszenia otwartego konkursu ofert i w roku poprzednim zadaniach publicznych tego samego rodzaju i związanych z nimi kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji przekazanych podmiotom wykonującym zadania publiczne;

Ogłoszenie o konkursie zamieszcza się, w zależności od rodzaju zadania, w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim lub lokalnym oraz Biuletynie Informacji Publicznej, a także w siedzibie organu administracji publicznej w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń. Ogłoszenie może także nastąpić w inny sposób zapewniający dostęp podmiotów zainteresowanych do informacji, w szczególności poprzez wykorzystanie sieci teleinformatycznej.

Co powinna zawierać oferta podmiotu ubiegającego się o wykonywanie zadań publicznych?

Oferta powinna zawierać w szczególności:

szczegółowy zakres rzeczowy zadania publicznego proponowanego do realizacji;
termin i miejsce realizacji zadania publicznego;
kalkulację przewidywanych kosztów realizacji zadania publicznego;
informację o wcześniejszej działalności podmiotu składającego ofertę w zakresie, którego dotyczy zadanie;
informację o posiadanych zasobach rzeczowych i kadrowych zapewniających wykonanie zadania, w tym o wysokości środków finansowych uzyskanych na realizację danego zadania z innych źródeł;
deklarację o zamiarze odpłatnego lub nieodpłatnego wykonania zadania.

Takie same waruki powinna spełniać oferta realizacji zadań publicznych składana przez organizację pozarządową lub kościelną osobę prawną, której cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego oraz stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego z własnej inicjatywy.

Co bierze pod uwagę organ władzy publicznej oceniając złożone oferty?

Organ administracji publicznej przy rozpatrywaniu ofert:

ocenia możliwość realizacji zadania przez oferenta;
ocenia przedstawioną kalkulację kosztów realizacji zadania, w tym w odniesieniu do zakresu rzeczowego zadania;
uwzględnia wysokość środków publicznych przeznaczonych na realizację zadania.

Organ władzy publicznej ma obowiązek dokonać oceny w oparciu o przedstawione kryteria również w sytuacji, gdy w wyniku ogłoszenia otwartego konkursu ofert została zgłoszona jedna oferta.

Po wyłonieniu najkorzystniejszej oferty...

Po wyborze oferty przez organ władzy publicznej, następuje zlecenie realizacji zadania publicznego w drodze umowy (o powierzenie zadania lub o wsparcie realizacji zadania, w zależności od trybu zlecenia wykonywania zadania publicznego) zawieranej pomiędzy oferentem, którego oferta została wybrana, a organem władzy publicznej, na mocy której oraganizacja pozarządowa lub inny podmiot zobowiązuje się do wykonania zadania w zakresie i na zasadach określonych w umowie, a organ władzy publicznej zobowiązuje się do przekazania na realizację zadania odpowiednich środków publicznych w formie dotacji.

Umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Umowa o powierzenie realizacji zadania publicznego może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata.

Wykonywanie umowy.

Przede wszystkim ustawa stanowi, iż zadanie publiczne nie może być zrealizowane przez podmiot nie będący stroną umowy, chyba że umowa zezwala na wykonanie określonej części zadania przez taki podmiot. Zasadniczo więc oferent wyłoniony w konkursie ofert, z którym została zawarta umowa ma obowiązek realizować zadania przewidziane w tej umowie samodzielnie, a nie za pośrednictwem podwykonawców.

Strona umowy, na mocy której nastąpiło zlecenie realizacji zadania publicznego ma obowiązek wyodrębnić w ewidencji księgowej środki otrzymane na realizację umowy.

Wykonywanie umowy jest kontrolowane przez organ władzy publicznej, który dokonuje kontroli i oceny stanu realizacji zadania, efektywności, rzetelności i jakości wykonania zadania, prawidłowości wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania oraz prowadzenia dokumentacji określonej w przepisach prawa i w postanowieniach umowy.

W terminie 30 dni od upływu terminu, na który umowa została zawarta, strona umowy, która realizowała zadania publiczne ma obowiązek sporządzić sprawozdanie z wykonania zadania publicznego określonego w umowie.

A co stanie się z dotychczasowymi umowami, których przedmiotem było wykonanie zadania publicznego, a nie spełniają wymogów określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie?

Umowy zawarte na podstawie art. 118 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, zachowują moc do czasu ich wygaśnięcia lub rozwiązania. Ozacza to, iż otrzymane przed wejściem w życie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dotacje, w związku z zawartymi umowami na realizację zadań jednostki samorządu terytorialnego pozostają w mocy do czasu wygaśnięcia lub rozwiązania tych umów.

Pamiętaj, że:

tylko do dnia 1 czerwca 2004 r. jednostki samorządu terytorialnego mogą zlecać jednostkom spoza sektora finansów publicznych realizację zadań publicznych na dotychczasowych zasadach (tzn. na podstawie uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego), po tym terminie zlecanie zadań publicznych (których lista została wymieniona powyżej) będzie mogło się odbywać na zasadach przewidzianych w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (co oznacza możliwość zlecania zadań publicznych tylko zdefiniowanym w ustawie organizacjom pozarządowym w trybie przewidzianym w tej ustawie).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. 2003 r., Nr 96, poz. 873 ze zmianami),
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. 2003r., Nr 96, poz. 874).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.