Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zakazuje praktyk ograniczających konkurencję. Reguły konkurencji są wiążące dla przedsiębiorców oraz dla osób zarządzających. Obejmują one zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień (praktyki wielostronne) oraz zakaz nadużywania pozycji dominującej (praktyki jednostronne).
Uznaje się bowiem, że konkurencja sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości i produktywności. Jest korzystna dla przedsiębiorców i konsumentów, ponieważ zapewnia niższe ceny, lepszą jakość produktów, większy wybór, innowacje oraz rozwój gospodarczy.
Rodzaje praktyk ograniczających konkurencję
Praktyki ograniczające konkurencję mogą przybrać formę:
- wielostronną – porozumienia co najmniej dwóch niezależnych przedsiębiorców (art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów) lub
- jednostronną – nadużywanie przez przedsiębiorcę pozycji dominującej na danym rynku właściwym (art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów).
Nadużywanie pozycji dominującej
Przepisy zakazują przedsiębiorcom nadużywania pozycji dominującej na rynku. Jest to zachowanie podmiotu posiadającego znaczną siłę rynkową, prowadzące do zakłócenia konkurencji na rynku. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadza domniemanie, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeśli jego udział w rynku właściwym przekracza 40%.
Nadużywanie pozycji dominującej może w szczególności polegać na:
- narzucaniu nieuczciwych cen (np. nadmiernie wygórowanych lub rażąco niskich),
- ograniczaniu produkcji (np. wycofanie określonego produktu lub gamy produktów z produkcji w celu sztucznego zawyżenia cen),
- zawieraniu umów (transakcji) wiązanych,
- przeciwdziałaniu warunkom niezbędnym do powstania lub rozwoju konkurencji (np. ustalanie cen zaniżonych w celu eliminacji konkurencji).
Cechą charakterystyczną wszystkich praktyk polegających na nadużywaniu pozycji dominującej jest to, że nie doszłoby do ich istnienia, gdyby przedsiębiorca dominant nie wykorzystał (nadużył) posiadanej siły rynkowej.
Porozumienia ograniczające konkurencję
Zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień odnosi się do podejmowania przez niezależnych przedsiębiorców jakichkolwiek uzgodnień, których celem lub skutkiem jest eliminowanie, ograniczenie lub zniekształcenie konkurencji. Takie porozumienia są w całości lub w odpowiedniej części nieważne.
Ograniczające konkurencję porozumienia mogą przybrać formę:
- porozumień horyzontalnych (kartele) – zawartych pomiędzy konkurentami, czyli przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu, np. producent – producent, albo
- porozumień wertykalnych – zawartych pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, np. producent – sprzedawca.
Porozumienia horyzontalne, czyli kartele, uznawane są za najpoważniejsze naruszenia prawa ochrony konkurencji.
Na gruncie reguł konkurencji pojęcie „porozumienie” jest bardzo szerokie i obejmuje wszystkie typy uzgodnień między przedsiębiorcami, o ile tylko występuje między nimi zgodna wola co do istnienia porozumienia. Oznacza to, że za „porozumienia” mogą zostać uznane zarówno umowy w rozumieniu prawa cywilnego (umowa pisemna), jak i „umowy dżentelmeńskie” (ustne, nieformalne uzgodnienia), wymiana informacji wrażliwych z punktu widzenia procesu konkurencji (np. poufne informacje o stosowanej polityce cenowej), a nawet jednostronne przekazywanie konkurentom takich informacji.
Porozumienie nie musi być zawarte przez prawnych reprezentantów przedsiębiorcy w rozumieniu prawa handlowego (np. przez członków zarządu spółki), aby mogło być uznane za nielegalne. Również porozumienia zawarte przez pracowników przedsiębiorcy (nawet bez wiedzy organów zarządzających) prowadzą do naruszenia reguł konkurencji i pociągnięcia do odpowiedzialności przedsiębiorcy, w tym osób zarządzających.
Zachowanie naruszające reguły konkurencji może w szczególności polegać na:
- wspólnym ustalaniu cen, np. ustalenie, że towary nie będą sprzedawane poniżej określonej ceny lub pewne produkty nie będą przeceniane (zmowy cenowe),
- wspólnym ustalaniu wielkości produkcji lub sprzedaży (zmowy kontyngentowe),
- podziale rynku lub grup konsumentów, np. ustalenie, że jeden przedsiębiorca będzie zaopatrywał konsumentów jedynie w zachodniej, a drugi we wschodniej części Polski (podział terytorialny), lub uzgodnienie, że jeden przedsiębiorca będzie obsługiwał jedynie „dużych”, a drugi „małych” odbiorców usług (podział podmiotowy),
- zawieraniu zmów przetargowych, np. ustalenie, że niektórzy przedsiębiorcy nie przystąpią lub pozwolą wygrać przetarg innemu przedsiębiorcy (zmowy przetargowe).