Jak funkcjonuje konkurencja w Unii Europejskiej?

Jakie zasady konkurencji obowiązują we Wspólnocie Europejskiej? 

Wspólnota Europejska opiera się na zasadach swobody przepływu towarów oraz gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji, dając pierwszeństwo efektywnemu podziałowi zasobów (art. 102a i 105 pkt 1 TWE).

System konkurencji we Wspólnocie Europejskiej nie jest jednak zupełnie wolny, gdyż podlega regulacji (ingerencji) ze strony instytucji wspólnotowych. Podstawowe reguły prawa konkurencji zostały określone w Traktacie o Wspólnocie Europejskiej (art. 81-86) oraz rozporządzeniach i dyrektywach. Polska zdecydowała się wdrożyć europejskie reguły dotyczące konkurencji; Nie zostały tu przewidziane okresy przejściowe.

Czego dotyczą europejskie regulacje konkurencji?

Wspólnotowe prawo konkurencji obejmuje:

1.  zakaz nieuczciwej konkurencji między przedsiębiorstwami (art. 81 – 86 TWE), tj.:

a) zakaz karteli – zakazane są wszelkie umowy, nieformalne porozumienia i uzgodnione praktyki, prowadzące do naruszenia lub zniekształcenia zasad konkurencji między przedsiębiorstwami oraz wpływające na handel pomiędzy państwami członkowskimi; Nie wolno więc zawierać m.in. porozumień:

• w sprawie podziału rynków,

• w kwestii ustalania cen (kartel producentów barwników w 1969 roku kontrolował 80 proc. rynku europejskiego),

• w sprawie wyłącznego zakupu (zobowiązujących kupców do zaopatrywania się wyłącznie u jednego producenta; wyjątek stanowi piwo),

• indywidualnych w sprawie praw własności (np. korzystania z patentów i znaków towarowych),

• w sprawie w sprawie wyłącznej czy selektywnej dystrybucji.

Zakaz ten (art. 81 ust. 1 TWE) jest bezpośrednio skuteczny i podlega jurysdykcji krajowej; Umowy takie są z mocy prawa nieważne;

Jedynie porozumienia, spełniające łącznie następujące kryteria, mogą zostać zwolnione, indywidualnie lub grupowo (rozporządzeniami Komisji), spod zakazu:

• muszą przyczyniać się do polepszenia warunków produkcji lub dystrybucji albo wspierać postęp techniczny czy gospodarczy,

• mają pozwalać konsumentom na uzyskanie pewnego udziału w zyskach lub korzyściach z nich płynących,

• nie mogą nakładać na przedsiębiorstwa ograniczeń idących dalej niż jest to konieczne dla osiągnięcia celu (np. ustalać stałych cen czy ustanawiać absolutnej ochrony terytorialnej),

• nie mogą prowadzić do eliminacji konkurencji na zasadniczej części danego rynku;

b) zakaz nadużywania pozycji dominującej; (też bezpośrednio skuteczny) TWE nie zakazuje zajmowania pozycji dominującej na rynku (pewnego produktu, rodzaju produktów lub obszaru geograficznego), a jedynie jej nadużywania, które wpływa na handel między państwami UE;

c) uregulowania dot. sytuacji prawnej monopoli publicznych;

d) regulację kontroli połączeń (fuzji) przedsiębiorstw – w rozporządzeniu 4064/89 z 21.12.1989 r. – mającą na celu zapobieganie potencjalnym nadużyciom pozycji dominującej;

2.   zakaz pomocy państwa poza określonymi przypadkami.

Kto czuwa nad przestrzeganiem zasad wolnej konkurencji?

TWE zobowiązuje przy tym Komisję Europejską i odpowiednie władze państwa członkowskiego do czuwania nad przestrzeganiem zasad wolnej konkurencji. Na mocy Traktatu Rzymskiego instytucje wspólnotowe uzyskały szerokie uprawnienia.

Najważniejszym organem właściwym dla egzekwowania wspólnotowego prawa konkurencji jest Komisja Europejska. Komisja Europejska jest uprawniona do badania, m. in. dokonywanych między przedsiębiorstwami połączeń i fuzji, sprawdzania czy przedsiębiorstwa, które cieszą się pozycją dominującą na rynku, tej pozycji nie nadużywają oraz zatwierdzania systemów pomocy publicznej. Od początku lat dziewięćdziesiątych wszystkie kontrakty między firmami UE, których obroty przekraczają 5 mld euro, muszą być zaopiniowane przez Komisję Europejską. Następnie Komisja może:

• stwierdzić naruszenie art. 81 lub 82 TWE i zobowiązać przedsiębiorstwa do zaprzestania niedozwolonej działalności; Ponadto może nałożyć karę pieniężną lub przymusową opłatę na odnośne przedsiębiorstwa;

• może też zdecydować, że dany przepis TWE nie znajduje zastosowania w określonym przypadku;

• albo udzielić przedsiębiorstwu tzw. negative clerance (deklaracji, w której stwierdza, że nie widzi powodu do zastosowania art. 81 ust. 1), jeśli została poinformowana przez nie o istnieniu porozumienia, zrzeszenia lub uzgodnionej praktyki.

Jakie prawo obowiązuje przedsiębiorców?

Od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej firmy działające na polskim rynku muszą stosować się jednocześnie do dwóch reżimów ochrony konkurencji, tzn.

do naszej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dla której przewidziano nowelę podwyższającą kary za naruszenia prawa antymonopolowego) oraz do systemu unijnego obejmującego bezpośrednio obowiązujące przepisy traktatowe i Rozporządzenie WE nr 1/2003 doń wykonawcze. Także w tym obszarze obowiązuje zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego (w przypadku kolizji).

Harmonizacja polskiego prawa ochrony konkurencji i konsumentów rozpoczęła się na początku lat 90-tych. Już z chwilą akcesji polskie prawo antymonopolowe było jedną z dziedzin najbardziej zbliżonych do wymagań UE. Jednak i tu po 1 maja 2004 r. dają się zaobserwować pewne zmiany, a mianowicie: ograniczona została działalność w dziedzinie konkurencji, surowiej będą oceniane koncentracje a procedury i sankcje zaostrzą się.

Firmy podlegają podwójnemu nadzorowi: z jednej strony – Komisji Europejskiej (egzekwującej przepisy wspólnotowe), z drugiej Prezesa UOKiK (wykonującego prawo krajowe i unijne - w zakresie zobowiązań nałożonych na władze państw członkowskich co do ochrony konkurencji). Obydwa organy będą stosować różne procedury kontrolne.

Jakie kary grożą za naruszenie zasad konkurencji?

Za naruszenia polskiego prawa antymonopolowego kary mogą teraz sięgać aż 10 % przychodu. Jak już wspomniano sankcje finansowe na przedsiębiorców może nakładać również KE. W przypadku zbiegu prawa wspólnotowego i krajowego co do skutków prawnych, przy zastosowaniu sankcji wynikającej z orzeczenia wydanego później, istnieje obowiązek uwzględnienia sankcji zastosowanej już wcześniej.

Podstawa prawna:

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską [dawna nazwa: EWG] z dnia 25.03.1957 r. (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. 2002 r., UE C 325)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl