Jak prawo pomaga pomagać, czyli jak zostać organizacją pożytku publicznego i co to oznacza?

Organizacja pożytku publicznego – kto może ubiegać się o status takiej organizacji?

Od 1 stycznia 2004 r. organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne mogą ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego, co pociąga za sobą wiele przywilejów w sferze m.in. podatkowej, przez co umożliwia efektywne działanie na rzecz społeczności.

Należy podkreślić, że ustawa wyłącza prawo do ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego w stosunku do następujących organizacji pozarządowych:

1. partii politycznych;

2. związków zawodowych i organizacji pracodawców;

3. samorządów zawodowych;

4. fundacji, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, chyba że:

   • przepisy odrębne stanowią inaczej,

   • majątek tej fundacji nie jest w całości mieniem państwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzącym z finansowania środkami publicznymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych lub

   • fundacja prowadzi działalność statutową w zakresie nauki, w szczególności na rzecz nauki;

5. fundacji utworzonych przez partie polityczne;

6. spółek działających na podstawie przepisów o kulturze fizycznej.

Organizacja pozarządowa, kościelna osoba prawna, której cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego jeśli spełniają łącznie następujące wymagania:

1. prowadzą działalność statutową na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa; 

2. działalność określona w pkt 1 jest wyłączną statutową działalnością organizacji pozarządowej i dotyczy realizacji zadań publicznych na rzecz ogółu społeczności lub grupy podmiotów, o której mowa w pkt 1, w sferze zadań publicznych;

3. w odniesieniu do stowarzyszeń i stowarzyszeń kultury fizycznej za spełnienie wymagania, o którym mowa w pkt 2, można uważać prowadzenie działalności, o której mowa w pkt 1 i 2, również na rzecz członków stowarzyszenia albo stowarzyszenia kultury fizycznej (czyli członkowie stowarzyszenia są uważani za wyodrębnioną grupę podmiotów mimo niespełniania przesłanki “trudnej sytuacji życiowej lub materialnej”); 

4. nie prowadzą działalności gospodarczej albo prowadzą działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji celów statutowych; 

5. cały dochód przeznaczają na działalność, o której mowa w pkt 1 i 2 (realizacja zadań publicznych na rzecz ogółu społeczności lub grupy podmiotów); 

6. mają statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli i nadzoru: 

   • nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości z tytułu zatrudnienia, 

   • nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo z winy umyślnej, 

   • mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż określone w art. 8 pkt 8 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (czyli wynagrodzenie nie wyższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, czyli w 2003 r. maksymalnie 2215,66 zł);

7. statut lub inne akty wewnętrzne podmiotów ubiegających się o status organizacji pożytku publicznego zabraniają:

   • udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób bliskich pracownikom (czyli osób z którymi pracownicy pozostają w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli),

   • przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach, 

   • wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika ze statutowego celu podmiotu ubiegającego się o status organizacji pożytku publicznego,

   • zakupu na szczególnych zasadach towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich. 

Kościelne osoby prawne, których cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego nie muszą spełniać wszystkich przedstawionych wyżej warunków, aby uzyskać status organizacji pożytku publicznego, a w szczególności działalność pożytku publicznego nie musi być ich jedyną działalnością, a w związku z tym nie muszą przeznaczać całości dochodu na realizację zadań publicznych na rzecz ogółu społeczności lub wyodrębnionej ze względu na sytuację życiową lub materialną grupy podmiotów (np. na działalność domu samotnej matki nie muszą być przeznaczane dochody z innych źródeł uzyskiwanych przez kościelną osobę prawną, a jedynie dochody uzyskane w związku z prowadzeniem tej placówki). Z przyczyn oczywistych, do kościelnych osób prawnych wymóg dotyczący organu kontroli i nadzoru stosuje się z uwzględnieniem szczegółowych zasad organizacji i działania tych jednostek, uregulowanych w przepisach dla nich właściwych, w tym w statutach lub innych aktach wewnętrznych. 

Dostosowanie statutu organizacji do wymagań ustawy

Spełnienie powyższych warunków jest konieczne dla ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego. W celu uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego, niezbędna może się okazać zmiana statutu lub innego aktu wewnętrznego organizacji pozarządowej, w celu dostosowania jego postanowień do wymogów ustawy. W tym celu w statucie powinny zostać wprowadzone postanowienia:

• przewidujące, że organizacja prowadzi działalność na rzecz ogółu społeczności lub jej określonej grupy znajdującej się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej;

• określające, że ta działalność na rzecz podmiotów określonych powyżej jest wyłączną statutową działalnością tej organizacji i dotyczy realizacji zadań publicznych, zaliczonych do sfery działalności pożytku publicznego (katalog tych zadań publicznych został opisany w poradzie "Działalność pożytku publicznego - kto i jak może ją prowadzić w świetle nowej ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie"),

• przewidujące, że organizacja nie prowadzi działalności gospodarczej lub że prowadzi ją wyłącznie w rozmiarach służących realizacji celów statutowych;

• ustanawiające kolegialny (kilkuosobowy) organ kontroli lub nadzoru oraz jednocześnie wprowadzające niezależność tego organu (komisji rewizyjnej) od zarządu (przede wszystkim zasadę, że członek komisji rewizyjnej nie może być członkiem organu zarządzającego);

• zabraniające:

  1. udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi pracownicy pozostają w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, zwanych dalej „osobami bliskimi”,

  2. przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,

  3. wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika ze statutowego celu organizacji albo osoby prawnej i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego lub stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (podmiotów mogących uzyskać status organizacji pożytku publicznego),

  4. zakupu na szczególnych zasadach towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich.

Czy organizacja pozarządowa musi się rejestrować w Krajowym Rejestrze Sądowym, aby uzyskać status organizacji pożytku publicznego?

Poza spełnieniem warunków wyżej opisanych, bez których nie jest możliwe uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego, konieczny jest jeszcze wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.

Wpis do KRS (rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej) następuje na wniosek złocony na urzędowym formularzu:

• dla organizacji już wpisanych do KRS - urzędowy formularz KRS-Z20,

• dla organizacji nowo rejestrowanych, ubiegających się jednocześnie o wpis do rejestru oraz o status organizacji pożytku publicznego - formularz KRS-W20 oraz.

Rejestracja statusu organizacji pożytku publicznego nie podlega opłatom sądowym, ale opłacie podlega ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (w wyskości 500 zł).

Przywileje organizacji pożytku publicznego

Najważniejsze uprawnienia organizacji pożytku publicznego to:

1. Zwolnienie z następujących podatków i opłat:

   • podatku dochodowego od osób prawnych (zwolnienie obejmuje dochody przeznaczone na działalność statutową, z wyłączeniem dochodów uzyskanych z prowadzenia działalności gospodarczej; zwolnienie obejmuje również dochody przeznaczone na nabycie obligacji Skarbu Państwa lub bonów skarbowych oraz obligacji wyemitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, innych papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, o ile nabycie takie nastąpiło w ramach zarządzania cudzym pakietem papierów wartościowych oraz nabycie jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych),

   • podatku od nieruchomości (wysokość stawek podatku od nieruchomości na nieruchomości zajęte przez organizacje pożytku publicznego na prowadzenie odpłatnej działalności statutowej nie może być wyższa niż 0,30 zł od 1 m2 powierzchni - w przypadku gruntów i 5, 78 zł od 1 m2 powierzchni użytkowej - w przypadku budynków lub ich części; całkowicie zwolnione od podatku od nieruchomości są nieruchomości lub ich części zajęte przez organizacje pożytku publicznego na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego),

   • podatku od czynności cywilnoprawnych (zwolnienie obejmuje wyłącznie dokonanie czynności cywilnoprawnych w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego),

   • opłaty skarbowej (zwolnienie obejmuje organizacje pożytku publicznego, jeżeli składają podania, występują z wnioskiem o dokonanie czynności urzędowej lub z wnioskiem o wydanie zaświadczenia lub zezwolenia bądź wystawiają dokumenty - wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego),

   • opłat sądowych (zwolnienie nie obejmuje spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej).

2. Możliwość nabywania i korzystania na preferencyjnych warunkach z nieruchomości należących do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Preferencyjne warunki polegają na tym, że:

   • W razie przeznaczenia nieruchomości albo jej części do oddania w użytkowanie, najem lub dzierżawę, organizacja pożytku publicznego ma pierwszeństwo przed innymi kandydatami, jeżeli nieruchomość jest niezbędna dla celów prowadzonej przez tę organizację działalności pożytku publicznego. Z chwilą utraty przez organizację pożytku publicznego statusu takiej organizacji użytkowanie wygasa, zaś umowa najmu lub dzierżawy może być wypowiedziana bez zachowania terminów, także gdy czas trwania najmu lub dzierżawy był oznaczony;

   • Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa może dokonać darowizny nieruchomości z zasobu Skarbu Państwa na rzecz organizacji pożytku publicznego, prowadzącej działalność pożytku publicznego. W umowie darowizny określa się cel, na który nieruchomość jest darowana. W przypadku niewykorzystania nieruchomości na ten cel, a także w razie utraty przez organizację pożytku publicznego statusu takiej organizacji następuje odwołanie darowizny; 

   • właściwy organ za zgodą odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku, będzie mógł udzielić bonifikaty od ceny ustalonej zgodnie z art. 67 ustawy o gospodarce nieruchomościami, organizacjom pożytku publicznego - jeżeli nieruchomość będzie wykorzystywana na cel prowadzonej przez nie działalności pożytku publicznego,

3. Prawo do zatrudniania poborowych odbywających służbę zastępczą,

4. Ułatwiony dostęp do publicznego radia i telewizji (jednostki publicznej radiofonii i telewizji mają obowiązek stworzyć organizacjom pożytku publicznego możliwość nieodpłatnego informowania o prowadzonej przez te organizacje działalności nieodpłatnej),

5. Możliwość otrzymywania jednoprocentowych odpisów podatkowych przekazywanych przez obywateli (podatnik będzie mógł wpłacić określoną kwotę do wysokości 1% należnego podatku na konto organizacji w okresie pomiędzy pierwszym dniem roku następującego po roku, za które dokonywane jest rozliczenie podatkowe a ostatnim dniem złożenia zeznania podatkowego - najpóźniej 30 kwietnia, oraz wskazać ten fakt w formularzu PIT). Zasady dokonywania odpisów są opisane dokładnie w poradzie "Organizacje pożytku publicznego - sposób na zmniejszenie podatku".

Wyżej opisane przywileje dotyczą tylko działalności pożytku publicznego, jeśli więc organizacja pożytku publicznego prowadzi dodatkową działalność gospodarczą, ta część jej działalności nie jest uprzywilejowana tak jak działalność pożytku publicznego.
W przypadku utraty przez organizację pozarządową statusu organizacji pożytku publicznego traci ona prawo do korzystania ze zwolnień wynikających z posiadania tego statusu. 

Obowiązki organizacji pożytku publicznego

Szczególny status organizacji pożytku publicznego, oprócz uprzywilejowania stwarza też dla tej organizacji pewne obowiązki, a przede wszystkim obowiązek informowania społeczeństwa o prowadzonej przez nią działalności.

I tak, organizacja pożytku publicznego ma obowiązek sporządzenia i upublicznienia rocznego sprawozdania z działalności. Roczne sprawozdanie z działalności organizacji składa się ze sprawozdania merytorycznego i ze sprawozdania finansowego (obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego ma miejsce również wówczas, gdy nie wynika on z przepisów o rachunkowości). Do zakresu obu tych sprawozdań stosuje się przepisy dotyczące sprawozdań składanych przez fundacje. “Upublicznienie” oznacza podanie do publicznej wiadomości, np. opublikowanie sprawozdania w internecie.

Niezależnie od upublicznienia sprawozdania rocznego, organizacja pożytku publicznego ma obowiązek przekazać sprawozdanie ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego.

Pamiętaj, że:

• aby uzyskać status organizacji pożytku publicznego należy dostosować swój statut lub inny akt wewnętrzny do ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz dokonać wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego,

• wniosek o wpis do KRS nie podlega opłacie, ale opłacie podlega ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w wysokości 500 zł.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. 2003 r., Nr 96, poz. 873).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.