Jak skorzystać z antykoncepcji awaryjnej?

Nowe przepisy weszły w życie

1 maja 2024 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie programu pilotażowego w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego.

Na jego podstawie apteki mogą podpisywać umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia, dzięki którym antykoncepcja awaryjna będzie dostępna dla osób od 15 roku życia na podstawie recepty farmaceutycznej. Pilotaż potrwa do 30 czerwca 2026 r. 

W aptekach, które przystąpią do programu, farmaceuta będzie mógł wystawić receptę farmaceutyczną na antykoncepcję awaryjną, która zawiera w swoim składzie octan uliprystalu. Octan uliprystalu hamuje bądź opóźnia owulację. Dzięki temu nie dopuszcza do zapłodnienia.

- „Przygotowaliśmy rozwiązanie, które nie jest idealne, ale jedyne możliwe i zgodne z prawem. Pilotaż nie tylko ułatwia dostęp do antykoncepcji awaryjnej, ale jest też programem edukacyjnym. To bezpieczna tabletka z punktu widzenia medycznego i akceptowalna z punktu widzenia etycznego” – powiedziała minister zdrowia Izabela Leszczyna.

Komisja Europejska już w 2015 r. zmieniła kategorię dostępności tabletki, która ma w składzie octan uliprystalu, z dostępnego na receptę na dostępny bez recepty. Można ją dostać bez recepty we wszystkich krajach Unii Europejskiej – z wyjątkiem Polski i Węgier. Ministerstwo Zdrowia chce, żeby docelowo była dostępna bez recepty również w naszym kraju.

Nieplanowane ciąże to społecznie ważny oraz trudny temat. Antykoncepcja awaryjna zastosowana w wyjątkowych sytuacjach pozwala uniknąć negatywnych skutków. Zmniejsza liczbę nieplanowanych ciąż, a więc również liczbę aborcji – także tych, które są wykonywane, kiedy ciąża powstanie w wyniku przemocy seksualnej. 

Potrzebna jest także większa świadomość społeczna na temat antykoncepcji awaryjnej. Dlatego wywiad z farmaceutą przed uzyskaniem recepty ma też elementy edukacyjne (informacje o prawidłowym stosowaniu, działaniach niepożądanych oraz skuteczności leku).

Łatwy dostęp w aptece do bezpiecznej antykoncepcji awaryjnej zmniejszy ryzyko, iż kobiety będą szukać takich leków w nielegalnym obrocie, sięgać po metody niesprawdzone, nieskuteczne lub szkodliwe dla zdrowia.

Antykoncepcja awaryjna - program pilotażowy

Program pilotażowy opieki farmaceuty sprawowanej nad pacjentem w zakresie zdrowia reprodukcyjnego ma poprawić dostęp pacjentek do antykoncepcji awaryjnej. Zapewnia im opiekę farmaceuty, który wyjaśnia zasady przyjmowania tabletki i wszystkie wątpliwości z tym związane – to szczególnie ważne dla pacjentek w wieku 15-18 lat.

Udział w pilotażu jest dobrowolny – tzn. apteki mogą do niego przystąpić, lecz nie muszą. Farmaceuci mogą wystawiać recepty farmaceutyczne na antykoncepcję awaryjną, która zawiera w swoim składzie octan uliprystalu. Musi to być uzasadnione stanem zdrowia pacjentki związanym z ryzykiem nieplanowanej ciąży. Wedlug aktualnej wiedzy medycznej nieplanowana ciąża stanowi szczególnego rodzaju zagrożenie dla zdrowia matek oraz ich potomstwa. 

Żeby otrzymać tzw. tabletkę dzień po, trzeba mieć skończone 15 lat. Farmaceuta może zweryfikować wiek na podstawie dokumentu ze zdjęciem.

Farmaceuta decyduje o wystawieniu recepty na podstawie wywiadu przeprowadzonego z pacjentką. Przed wydaniem recepty przeprowadza wywiad z pacjentką – to gwarantuje bezpieczeństwo wydania leku oraz pełni funkcję edukacyjną. Rozmowa odbywa się w oddzielnym pomieszczeniu.

Czy antykoncepcja awaryjna będzie dostępna bez recepty?

Nie. Taką zmianę należy wprowadzić ustawą. Odpowiednia ustawa powstała, jednak zawetował ją Prezydent.

Obecnie antykoncepcja awaryjna jest dostępna w aptece w ramach usługi farmaceutycznej. Umożliwia ona szybką interwencję w przypadku ryzyka nieplanowanej ciąży. Jest to tymczasowe rozwiązanie. Docelowo rząd chce, żeby tzw. tabletka „dzień po” była dostępna bez recepty – tak jak w większości państw Unii Europejskiej.

Na czym polega usługa farmaceutyczna w kontekście antykoncepcji awaryjnej?

Farmaceuta przeprowadza krótki, wystandaryzowany wywiad z pacjentką. Ustala np., czy wydanie leku jest uzasadnione oraz bezpieczne i omawia zasady jego przyjęcia (rozmowa ma również charakter edukacyjny). Następnie wystawia receptę farmaceutyczną oraz wydaje lek.

Wywiad przeprowadza farmaceuta, który ma tytuł magistra farmacji i pracuje w zawodzie co najmniej rok.

Rozmowa odbywa się w oddzielnym pomieszczeniu.

Kto ma dostęp do antykoncepcji awaryjnej w ramach usługi farmaceutycznej?

Dostęp do antykoncepcji awaryjnej w ramach usługi farmaceutycznej mają pacjentki, które ukończyły 15 lat. Farmaceuta może zweryfikować wiek na podstawie dokumentu ze zdjęciem.

Jak często można otrzymać antykoncepcję awaryjną w ramach usługi farmaceutycznej?

Pacjentka może skorzystać z programu pilotażowego raz w miesiącu. Program dotyczy tylko antykoncepcji awaryjnej zawierającej w składzie octan uliprystalu, który nie jest środkiem wczesnoporonnym.

Antykoncepcja awaryjna może być stosowania jedynie w nagłych przypadkach. Nie jest i nie może być alternatywą wobec standardowej oraz stale stosowanej antykoncepcji.

Które apteki uczestniczą w pilotażu?

Uczestniczą w pilotażu te apteki, które zawarły umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia na realizację programu.

Udział w programie jest dobrowolny.

Wykaz aptek, które przystąpiły do programu, prowadzi NFZ.

Jak działa octan uliprystalu?

Octan uliprystalu zapobiega ciąży. Według Ministerstwa Zdrowia, hamuje on bądź opóźnia owulację. Dzięki temu nie dopuszcza do zapłodnienia. Nie jest to środek poronny.

Nie ma również dowodów naukowych, iż utrudnia zagnieżdżenie zarodka.

Czy tabletka zawierająca octan uliprystalu może spowodować poważne następstwa zdrowotne i działania niepożądane?

Według Ministerstwa Zdrowia, tabletka ta jest bezpieczna, kiedy stosuje się ją zgodnie z przeznaczeniem oraz przewidzianym sposobem.

Czy są statystyki, które grupy wiekowe najczęściej korzystają z antykoncepcji awaryjnej?

Rocznie wystawia się i realizuje między 250 a 300 tys. recept na tego rodzaju środki.

Analizę tych danych przygotowano na grupach wiekowych: <15 lat, 15-18 lat, 18-25 lat, 25-35 lat, oraz 35+ lat.

Według Ministerstwa Zdrowia, najwięcej zrealizowanych recept na antykoncepcję awaryjną było w grupach 18-25 lat oraz 25-35 lat (najliczniejsza). Rzadziej wystawiano recepty w grupie powyżej 35 lat, zaś zdecydowanie najrzadziej – w grupie poniżej 18 lat.

Jedynie ok. 1-2% wszystkich recept było wystawianych oraz realizowanych na rzecz i przez pacjentów w wieku 15-18 lat. Skala zjawiska w grupie poniżej 15 lat jest od lat marginalna.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2024 r. w sprawie programu pilotażowego w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego (Dz.U. z 2024 r., poz. 662).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl