Jakie obowiązki wynikają z umowy ubezpieczenia (ubezpieczenie majątkowe)?

6.1.2005

Praktycznie każdy z nas miał lub będzie miał do czynienia z zakładem ubezpieczeń. W chwili obecnej ubezpieczyć można praktycznie wszystko – poprzez mieszkanie, samochód po życie, kredyt bankowy, a nawet głos w przypadku piosenkarza czy nogi w przypadku piłkarza. Ochrony ubezpieczeniowa oparta jest na umowie zawartej z zakładem ubezpieczeń. O tym jakie obowiązki dla obu stron wynikają z tej umowy - traktuje niniejsza porada.

Jaki charakter ma umowa ubezpieczenia?

Umowa ubezpieczenia jest typową umową losową. Zakład ubezpieczeń zobowiązuje się bowiem do wypłaty stosownego odszkodowania – w przypadku ubezpieczeń majątkowych, lub innego świadczenia – w przypadku ubezpieczeń osobowych, na wypadek zajścia określonego w umowie zdarzenia. Jak już stwierdzono, ubezpieczyć można praktycznie wszystko. Należy jednak pamiętać, że ubezpieczenie dotyczy określonych zdarzeń. Jeżeli przykładowo ubezpieczymy mieszkanie od kradzieży, to w przypadku pożaru mieszkania nie będziemy mieli stosownych roszczeń do zakładu ubezpieczeń. Podobnie, gdy ubezpieczymy dom od powodzi, zakład nie będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania w przypadku np. gradobicia. O tym, czy zajdzie przewidziany w umowie ubezpieczenia wypadek, który obliguje zakład ubezpieczeń do stosownego świadczenia na rzecz ubezpieczonego lub innej osoby, wskazanej przez ubezpieczonego decyduje los. Nie jest możliwe ubezpieczenie się od zdarzeń, które już nastąpiły. Jedynym wyjątkiem jest tu ubezpieczenie na życie, kiedy to ubezpieczamy się na wypadek śmierci, która jest zdarzeniem przyszłym co prawda, lecz niestety zawsze pewnym.

Umowa ubezpieczenia jest umową odpłatną. W zamian za objęcie ubezpieczeniem, ubezpieczony opłaca składkę ubezpieczeniową wyliczoną przez zakład ubezpieczeń. Wysokość składki zakład ubezpieczeń ustala po dokonaniu oceny ryzyka ubezpieczeniowego, czy prawdopodobieństwa zajścia określonego w umowie zdarzenia, a także wysokości sumy ubezpieczenia, czy maksymalnej kwoty wypłacanej przez zakład w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia. W celu ustalania prawidłowej wysokości składki (musi ona co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań z umowy ubezpieczenia i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez zakład.

Umowa ubezpieczenia jest także umową wzajemną – w zamian za opłacanie składek zakład ubezpieczeń obejmuje ubezpieczonego ochroną ubezpieczeniową i zapewnia – na wypadek zajścia określonego zdarzenia – wypłatę stosownego świadczenia. Zakład pozostaje więc w gotowości do wypłaty tego świadczenia w okresie trwania umowy.

Kto jest stroną umowy ubezpieczenia?

Jedną ze stron umowy ubezpieczenia jest zawsze zakład ubezpieczeń lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych. Po drugiej stronie może być każdy podmiot zdolny do składania oświadczeń woli. Drugą stronę stosunku ubezpieczenia nazywa się ubezpieczonym. Może jednak zaistnieć sytuacja, w której w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, zakład wypłaci stosowne świadczenie nie ubezpieczonemu, lecz beneficjantowi ubezpieczenia – osobie trzeciej, wskazanej przez ubezpieczonego. Taka sytuacja jest jednak przemiotem innej porady.

Jakie obowiązki spoczywają na zakładzie ubezpieczeń?

Podstawowym obowiązkiem zakładu ubezpieczeń jest wypłata uprawnionemu z umowy należnego świadczenia – odszkodowania przy ubezpieczeniu majątkowym lub umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego umówionego świadczenia – w przypadku ubezpieczenia osobowego, na wypadek zajścia określonego w umowie zdarzenia.

Wypłata świadczenia przez zakład ubezpieczeń

Jeżeli z umowy nic odmiennego nie wynika, zakład ubezpieczeń obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni, licząc od dnia zawiadomienia o zajściu określonego w umowie zdarzenia. Gdyby jednak wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w tym terminie nie było możliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia ustalenia wszystkich tych okoliczności. Jednakże bezsporna część świadczenia powinna być wypłacona w ciągu 30 dni.

W przypadku ubezpieczeń majątkowych, jeżeli umowa ubezpieczenia nie zawiera odmiennych postanowień, suma ubezpieczenia wskazana w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Suma pieniężna wypłacona przez zakład ubezpieczeń nie może także przewyższać poniesionej przez ubezpieczonego szkody, choć umowa ubezpieczenia może zawierać także inne postanowienia w tej kwestii.

Jeżeli ubezpieczony ubezpieczył w tym samym czasie ten sam przedmiot w różnych zakładach ubezpieczeń na sumy, które łącznie przewyższają wartość ubezpieczeniową przedmiotu ubezpieczonego, każdy z zakładów odpowiada do wysokości szkody w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z wielokrotnego ubezpieczenia. Przykładowo, jeżeli wartość ubezpieczeniowa mieszkania wynosi 100 000, a przezorny ubezpieczony ubezpieczył je w trzech zakładach ubezpieczeń, w zakładzie A na 60 000, w zakładzie B na 80 000 a w zakładzie C na 100 000, to w razie całkowitego zniszczenia mieszkania wskutek zdarzenia określonego w umowach ubezpieczenia, od zakładu A przysługuje mu 25 000, od zakładu B 33 333, a od zakładu C reszta, czyli 41 667 złotych.

Obowiązki zakładu przed zawarciem umowy ubezpieczenia

Zakłady ubezpieczeń zawierają umowy ubezpieczenia na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia, które stanowią część umowy ubezpieczeniowej i wiążą obie strony. Kodeks cywilny nakłada na zakłady ubezpieczeń obowiązek doręczenia tych ogólnych warunków podmiotowi, który zamierza zawrzeć umowę ubezpieczenia jeszcze przed jej zawarciem. Rozwiązanie takie ma na celu zapewnienie ubezpieczonemu zapoznanie się z tymi warunkami. Dlatego też zakład ubezpieczeń powinien zapewnić możliwość zapoznania się w nimi jeszcze przed zawarciem umowy. Najczęściej odbywa się to w ten sposób, że zakład bezpośrednio przed zawarciem umowy wręcza ubezpieczonemu owe warunki. W takiej sytuacji brak jest rzeczywistych możliwości na dokładne zapoznanie się z nimi. Warunki te, jak wskazano powyżej, wiążą obie strony umowy ubezpieczenia. Choć pisane drobnym drukiem często odstręczają i zniechęcają do czytania, to jednak zalecamy dokładne ich sprawdzenie i żądanie wyjaśnień, jeżeli jakiekolwiek zapisy wydadzą się nam niejasne lub niezrozumiałe. Pozwoli to uniknąć przykrych niespodzianek w przyszłości.

Zazwyczaj same ogólne postanowienia umowne uzupełniane są postanowieniami samej umowy. Jeżeli postanowienia umowne w jakimkolwiek punkcie odbiegają od ogólnych warunków umownych, zakład ubezpieczeń powinien przedstawić ubezpieczającemu owe różnice. Przedstawienie tych różnic musi nastąpić na piśmie, a brak ich przedstawienia powoduje nieważność postanowień umownych sprzecznych z ogólnymi warunkami ubezpieczenia.

Nieważność jednak nie będzie zachodziła, gdy umowa ubezpieczenia została zawarta w drodze rokowań ubezpieczonego z zakładem ubezpieczeń.

Ponadto, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest także do udzielania ubezpieczonemu będącemu osobą fizyczną informacji o sposobie i trybie rozpatrywania skarg i zażaleń zgłaszanych przez ubezpieczającego lub beneficjenta ubezpieczenia, a także o organie właściwym do rozpatrzenia tych skarg i zażaleń.

Obowiązki zakładu w przypadku zawarcia umowy ofertowej

Umowa ubezpieczenia zostaje zawarta, gdy obie jej strony złożą stosowne oświadczenia woli. Kodeks cywilny zawiera jednak możliwość zawarcia umowy ubezpieczeniowej w sposób ofertowy. Osoba zamierzająca zawrzeć umowę ubezpieczenia może wysłać do zakładu ubezpieczeń swoją ofertę na piśmie. Jeżeli zakład ubezpieczeń na złożoną ofertę nie odpowie w ciągu 14 dni, uważa się, że umowa ubezpieczenia została zawarta zgodnie z treścią złożonej oferty. Zakład ubezpieczeń może jednak w odpowiedzi na złożoną ofertę przesłać oferentowi dokument ubezpieczenia. Jeżeli postanowienia tego dokumentu różnią się od postanowień zawartych w ofercie, zakład ubezpieczeń w przesłanym dokumencie zobowiązany jest wskazać te różnice, wyznaczając 7-dniowy termin na złożenie sprzeciwu. W braku sprzeciwu umowa ubezpieczenia dochodzi do skutku w brzmieniu określonym w dokumencie ubezpieczenia przesłanym przez zakład. Jeżeli jednak zakład ubezpieczeń nie wskazał różnic pomiędzy pierwotną ofertą a przesłanym dokumentem, postanowienia dokumentu sprzeczne z postanowieniami oferty są nieważne.

Powyższych zasad zawierania umowy ubezpieczenia przez przesłanie oferty nie stosuje się jednak przy ubezpieczeniach na życie.

Obowiązki ubezpieczonego

Podstawowym obowiązkiem ubezpieczonego jest terminowe opłacanie składki ubezpieczeniowej. Jest to o tyle istotne, że w przypadku niektórych ubezpieczeń opóźnienie w opłacaniu składki może spowodować, że w okresie ubezpieczenia nie objętym składką, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń zostanie wyłączona.

Obowiązki ubezpieczonego przed zawarciem umowy

Zawierając umowę ubezpieczenia, zakład ubezpieczeń dokonuje kalkulacji podejmowanego ryzyka.

Kalkulacja ta odbywa się na podstawie zebranych przez zakład danych, m.in. na podstawie informacji przedstawionych przez samego ubezpieczonego. Obowiązkiem ubezpieczonego jest podanie do wiadomości zakładu wszystkich okoliczności wymaganych w formularzu przedstawianym przez zakład ubezpieczeń. Informacje te należy podać przed zawarciem umowy ubezpieczenia. W trakcie trwania umowy ubezpieczony zobowiązany jest zawiadamiać zakład ubezpieczeń o zmianie okoliczności przedstawionych w formularzu tylko wówczas, gdy umowa ubezpieczenia nakłada na ubezpieczonego taki obowiązek. Podanie prawdziwych informacji i aktualizacja ich (jeżeli jest wymagana) jest bardzo istotna w świetle odpowiedzialności zakładu. Jeżeli ubezpieczony podał wymagane przez zakład okoliczności niezgodne z prawdą, zakład ubezpieczeń wolny jest od odpowiedzialności, chyba że okoliczności nieprawdziwe nie mają wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową ubezpieczenia.

Czy zawiadomienie zakładu o zajściu zdarzenia losowego jest zawsze obowiązkowe i niezbędne?

Ubezpieczony ma obowiązek poinformować zakład ubezpieczeń o zajściu okoliczności objętych umową ubezpieczenia. Umowa ubezpieczenia może określać skutki braku zawiadomienia zakładu o zajściu określonego w umowie wypadku. Skutki te jednak nie mogą mieć wpływu na określenie odpowiedzialności zakładu, jeżeli zakład otrzymał w terminie, w którym ubezpieczony zobowiązany był do powiadomienia o zajściu zdarzenia, urzędowo poświadczoną informację o zaistnieniu takiego wypadku.

W ubezpieczeniach majątkowych ubezpieczony zobowiązany jest ponadto do dokonania wszystkich czynności niezbędnych w celu zmniejszenia szkody w ubezpieczonym mieniu oraz w celu zabezpieczenia bezpośrednio zagrożonego mienia przed szkodą. Jeżeli ubezpieczony dopuścił się rażącego niedbalstwa w wykonaniu tego obowiązku, odszkodowanie od zakładu nie przysługuje. Koszty dokonanego zabezpieczenia zostaną zwrócone ubezpieczonemu.

Pamiętaj, że:

Umowa ubezpieczenia jest umową losową,
Zakład ubezpieczeń musi dostarczyć ubezpieczonemu ogólne warunki ubezpieczenia jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia,
Podstawowy obowiązkiem ubezpieczonego jest terminowe opłacanie składek,
Ubezpieczony zobowiązany jest do przedstawiania prawdziwych informacji wymaganych przez zakład ubezpieczeń.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16 poz. 93 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl