Jakie są prawa człowieka?

21.3.2017

Czym zajmuje się Rada Europy?

Rada Europy powstała w 1949 roku. Jest to międzyrządowa organizacja, która stawia sobie za cel:

osiągnięcie większej jedności między państwami członkowskimi,
ochronę i upowszechnianie praw człowieka, pluralizmu demokratycznego i rządów prawa,
pogłębianie świadomości społeczeństw europejskich oraz tworzenie warunków sprzyjających ugruntowaniu europejskiej tożsamości kulturowej i różnorodności,
poszukiwanie rozwiązań dla problemów, przed którymi stają społeczeństwa europejskie (ksenofobia, nietolerancja, zanieczyszczenie środowiska, klonowanie ludzi, AIDS, narkomania, przestępczość zorganizowana itp.),
działanie na rzecz umacniania demokratycznej stabilności w Europie przez wspieranie reform politycznych, legislacyjnych i konstytucyjnych.

Rada Europy liczy 46 państwa członkowskie, w których zamieszkuje łącznie około 800 mln Europejczyków. W Radzie reprezentowane są poszczególne rządy i parlamenty oraz władze lokalne i regionalne. Organem decyzyjnym Rady Europy jest Komitet Ministerstw, w którego skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich (lub ich stali przedstawiciele, rezydujący w Strasburgu). Organem opiniodawczym jest zaś Zgromadzenie Parlamentarne, którego członków mianują parlamenty poszczególnych państw. Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy to ciało doradcze, w którym reprezentowane są regionalne i lokalne organy władzy. Kongres utrzymuje stałe kontakty z ponad 400 organizacjami pozarządowymi mającymi status konsultacyjny.

Jak określono prawa człowieka?

“Prawa człowieka to prawa Twoje i moje” - to jedno z haseł upowszechniających ideę praw człowieka.

Podstawowe prawa człowieka - poszanowanie życia i godności każdej istoty ludzkiej - obowiązują w większości dominujących religii i prądów filozoficznych na świecie. Walka o prawa człowieka miała różny przebieg w różnych krajach.

Dla przykładu, na Węgrzech wielokrotnie wybuchały powstania chłopów pańszczyźnianych (1514/1710). Ich kulminacją był rok 1848, w którym zniesiono pańszczyznę i wprowadzono wolność prasy. Sięgając jeszcze bardziej wstecz, już w 1215 roku w Anglii w Wielkiej Karcie Swobód podpisanej przez tamtejszych baronów i króla Jana Bez Ziemi wprowadzono konstytucyjne ograniczenia władzy despotycznego monarchy. W nowszej historii można znaleźć w całej Europie wiele przykładów ruchów, których uczestnicy walczyli o wolność i prawa człowieka.

Prawa te zostały zapisane w dokumentach międzynarodowych, uzgodnionych przez państwa, wyznaczających i potwierdzających standardy ochrony praw człowieka. Najbardziej znanym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku - określone w niej zasady nadal mają wielki wpływ na to, co dzieje się na świecie. Mimo iż Deklaracja ta formalnie nie ma mocy obowiązującej, jednak została usankcjonowana przez międzynarodowe zwyczaje i praktykę, a zawarte w niej zasady zostały włączone do konstytucji wielu państw; są też często przywoływane przy rozpatrywaniu spraw sądowych.

Czerpiąc inspirację z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Rada Europy opracowała Konwencję Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, którą przedstawiła do podpisania swoim wówczas 14 państwom członkowskim w 1950 roku. Konwencja miała istotne znaczenie z trzech powodów:

każde państwo będące jej sygnatariuszem ("Wysoka Układająca się Strona") gwarantowało wszystkim ludziom tak określone prawa i wolności,
był to pierwszy traktat międzynarodowy dotyczący praw człowieka, przewidujący określone procedury służące ich ochronie,
parlamenty i organy władzy sądowniczej uzyskały dzięki niej trwały punkt odniesienia w kwestiach praw człowieka, do którego mogły odwoływać się przy ustanawaniu i interpretowaniu prawa. Ta ostatnia kwestia zyskała szczególne znaczenie w ostatnich latach, kiedy nowopowstałe kraje demokratyczne Europy Środkowej i Wschodniej dołączyły do grona państw członkowskich Rady Europy.

Konwencja ta to traktat międzynarodowy, którego sygnatariuszem może być każde państwo członkowskie Rady Europy. Unia Europejska też może przystąpić do tej Konwencji.

Podpisanie jakiegokolwiek traktatu międzynarodowego to wyraz zaufania ze strony głowy państwa (lub jej przedstawiciela) do zawartych w nim treści. Żeby traktat stał się dla danego państwa wiążący, musi być ratyfikowany - zwykle oznacza to wyrażenie zgody przez parlament krajowy na jego podpisanie, a następnie podjęcie działań umożliwiających wprowadzenie go w życie zgodnie z obowiązującą w tym państwie procedurą. Aby zyskać moc obowiązującą, Konwencja musiała być podpisana i ratyfikowana przez co najmniej 10 państw. Od 1950 roku tekst Konwencji był kilkakrotnie nowelizowany i uzupełniany - do chwili obecnej przyjęto łącznie 14 protokołów dodatkowych, uwzględniających zmieniające się okoliczności i potrzeby. Zanim protokół dodatkowy wejdzie w życie, musi być także podpisany i ratyfikowany przez określoną liczbę państw. Konwencja jest dokumentem prawnie wiążącym państwa i związku z tym napisana została językiem prawnym.

Europejska Konwencja Praw Człowieka, oficjalna nazwa Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, to jeden z trzech, obok amerykańskiego i afrykańskiego, regionalnych systemów ochrony praw człowieka zatwierdzony przez Radę Europy 1950 w Rzymie, weszła w życie 1953 (przez Polskę ratyfikowana w 1992).
Obowiązujący tekst Konwencji zawiera zmiany wprowadzone na mocy Protokołu nr 11 oraz Protokołu nr 14 (CETS nr 194), który wszedł w życie w dniu 1 czerwca 2010 r.

Czym są prawa człowieka?

Praw człowieka nie można nabyć, uzyskać, oddać czy odziedziczyć. Są bowiem “niezbywalne”, czyli nikt nikomu nie ma prawa ich odebrać pod żadnym pozorem. Są one nieodłącznymi prawami wszystkich ludzi niezależnie od ich rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, przekonań politycznych lub innych, narodowości, pochodzenia społecznego, stanu majątkowego, miejsca urodzenia czy statusu określonego w inny sposób.

Prawa człowieka mają szczególne znaczenie w relacji państwo-jednostka. Umożliwiają one kontrolę i normowanie sposobu sprawowania władzy przez państwo w stosunku do obywateli, przyznawanie swobód obywatelskich, a także zobowiązanie państwa do zaspokajania podstawowych potrzeb osób podlegających jego jurysdykcji.

Prawa człowieka to część systemu prawnego każdego państwa, a zadaniem organów państwa (policji, sądów i in.) jest stać na straży prawa. Mimo iż odpowiedzialność za respektowanie praw człowieka spoczywa na rządach państw, wiele organizacji pozarządowych działa w Europie i wielu krajach na całym świecie na rzecz upowszechniania, rozwoju i ochrony praw człowieka. Sami musimy przestrzegać praw człowieka na każdym kroku. Prawa idą bowiem w parze z obowiązkami. Ochrona i upowszechnianie praw człowieka to obowiązek nas wszystkich. Dla przykładu, prawo do życia nakłada na nas obowiązek poszanowania życia innych ludzi.

Przykład:

Sekretarka mająca dostęp do danych osobowych musi zagwarantować przestrzeganie prawa do prywatności. "Bramkarz" przed wejściem do dyskoteki powinien traktować jednakowo wszystkich, którzy chcą dostać się do środka. Naukowcy zajmujący się inżynierią genetyczną ponoszą odpowiedzialność za korzystane z wyników ich badań. Satyrykom nie wolno rozpowszechniać dowcipów zawierających treści rasistowskie.

Jakie mamy prawa człowieka?

Postanowienia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej Protokołów gwarantują m.in.:

prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego,
prawo do rzetelnego procesu sądowego w sprawach cywilnych i karnych,
prawo do głosowania i kandydowania w wyborach,
wolność myśli, sumienia i wyznania,
wolność wyrażania opinii (w tym również wolność mediów),
prawo do posiadania własności lub korzystania z niej bez przeszkód,
wolność zgromadzeń i stowarzyszania się,

oraz wprowadzają zakaz:

tortur i traktowania lub karania kogokolwiek w sposób nieludzki lub poniżający,
stosowania kary śmierci,
niewolnictwa oraz pracy przymusowej,
dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji,
wydalania z kraju obywateli danego państwa lub zakazywania im wstępu na terytorium tego państwa,
wydalania z kraju grup cudzoziemców.

Preambuła Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zobowiązuje rządy państw członkowskich Rady Europy do działania na rzecz pokoju na świecie oraz osiągnięcia większej jedności członków Rady opartej na ochronie i rozwoju praw człowieka i podstawowych wolności. Podpisując Konwencję jej sygnatariusze zdecydowani są do podjęcia pierwszych kroków w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Również art. 1 konwencji określa obowiązek przestrzegania praw człowieka. Państwa muszą więc zagwarantować wszystkim prawa wymienione w Konwencji. Żadne z postanowień Konwencji nie może być przy tym interpretowane jako przyzwolenie na ograniczenie praw i wolności w niej wymienionych. Większość praw wymienionych w Konwencji może być ograniczona na mocy przepisów mających zastosowanie do wszystkich obywateli. Ograniczenia takie mogą być wprowadzone tylko wtedy, jeżeli są konieczne. Rządy mają np. prawo do ograniczania działalności publicznej cudzoziemców, nawet jeśli byłoby to sprzeczne z postanowieniami artykułów 10 (wolność wyrażania opinii), 11 (wolność zgromadzeń i stowarzyszania się) lub 14 Konwencji (zakaz dyskryminacji). Ponadto artykuł 15 Konwencji przewiduje uchylenie stosowania Konwencji w stanie niebezpieczeństwa publicznego. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego, rządy państw mogą więc uchylić zobowiązanie do przestrzegania praw przysługujących każdemu zgodnie z niniejszą Konwencją, jest to jednak dopuszczalne tylko wtedy, kiedy sytuacja bezwzględnie tego wymaga. W żadnych okolicznościach rządy nie mają prawa poddawać nikogo torturom lub zabijać kogokolwiek.

Na żądanie Sekretarza Generalnego Rady Europy rząd państwa, który jest sygnatariuszem Konwencji, musi wyjaśnić, w jaki sposób prawo wewnętrzne tego państwa zapewnia ochronę praw zagwarantowanych w Konwencji.

Poniżej zostały omówione ważniejsze z praw człowieka zagwarantowanych w Konwencji oraz Protokołach do niej.

Prawo do życia

Prawo każdego człowieka do życia musi być w każdym państwie członkowskim chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

Pozbawienie życia nie będzie uznane jednak za sprzeczne z artykułem 1 Konwencji, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:

w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;
w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Protokół nr 6 do Konwencji przewiduje natomiast zniesienie kary śmierci. Państwa, które go podpisały, muszą zagwarantować, że nikt nie może być skazany na karę śmierci przez władze państwowe, ani nie może nastąpić jej wykonanie (chyba że w warunkach przewidzianych w tym Protokole).

Zakaz tortur

Zgodnie z Konwencją, nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Niktomu nie wolno zatem zadawać bólu ani poddawać go torturom. Nawet w areszcie godność człowieka musi być uszanowana.

Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

Jak stanowi Konencja, nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie. Nikt też nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. Nie dotyczy to jednak:

żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia;
żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich.

Nikomu więc nie wolno traktować Cię jak niewolnika i narzucać Ci pracy przymusowej.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;
zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;
pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;
zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.

Każdy zaś, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach. Jeśli więc Cię aresztują, masz prawo wiedzieć dlaczego.

Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z prawem powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innymurzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Jeśli więc Cię aresztują, masz prawo być sądzony w rozsądnym terminie lub zwolniony do czasu rozpoczęcia procesu. Zwolnienie może zostać jednak uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę. Polecamy także artykuł: Uprawnienia osoby zatrzymanej

Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma też prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

Natomiast każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z artykułem 5 Konwencji zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Protokół nr 4 do Konwencji gwarantuje ponadto, iż nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wykonania zobowiązania umownego, czyli z powodu długu.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego

Zgodnie z Konwencją, każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Postępowanie przed sądem powinno być w zasadzie jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą. Taka osoba ma co najmniej prawo do:

niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.

Pamiętaj, że:

Masz prawo do rzetelnego procesu prowadzonego przez niezawisłego i bezstronnego sędziego;
Jeżeli jesteś oskarżony o popełnienie przestępstwa, jesteś niewinny do czasu udowodnienia ci winy;
Masz prawo do korzystania z pomocy obrońcy - jeżeli nie stać się na wynajęcie adwokata, twój obrońca musi być wyznaczony z urzędu i opłacony przez państwo.

Zakaz karania bez podstawy prawnej

Konwencja stanowi, że nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Oznacza to, że nie możesz być uznany za winnego przestępstwa, jeśli w świetle prawa dany czyn nie stanowił przestępstwa w momencie jego popełnienia. Nie może być również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.

Można jednak sądzić i karać osoby winne działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane.

Artykuł 3 Protokołu nr 7 do Konwencji przewiduje natomiast odszkodowanie za niesłuszne skazanie. Jeśli więc zostałeś skazany za popełnienie przestępstwa, a następnie uniewinniony lub ułaskawiony, to masz prawo do odszkodowania.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Jak stanowi art. 8 Konwencji, każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

Niedopuszczalna jest przy tym ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Wolność myśli, sumienia i wyznania

Artykuł 9 Konwencji gwarantuje, iż każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne. Oznacza to, iż każdy może praktykować swoją religię publicznie lub prywatnie oraz zmienić wyznanie, jeśli tego zechce.

Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Wolność wyrażania opinii

Zgodnie z Konwencją, każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii.

Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Nie wyklucza to prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. Masz więc prawo do wyrażania swoich opinii w sposób odpowiedzialny oraz do otrzymywania i przekazywania informacji. Prawo to obejmuje również wolność prasy.

Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

Wolność zgromadzeń i stowarzyszania się

Konwencja gwarantuje, iż każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów. Masz więc prawo do udziału w pokojowych zgromadzeniach oraz do tworzenia stowarzyszeń - w tym związków zawodowych - i przystępowania do nich.

Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Konwencja dopuszcza jednak możliwość nakładania zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.

Prawo do zawarcia małżeństwa

Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.

Prawo do skutecznego środka odwoławczego

Konwencja gwarantuje, iż każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe. Jeśli więc Twoje prawa i wolności zostały naruszone, masz prawo odwołać się do sądu lub innego organu.

Artykuł 2 Protokołu nr 7 do Konwencji przewiduje natomiast prawo do środka odwoławczego w sprawach karnych. Jeśli więc zostałeś uznany winnym popełnienia przestępstwa, masz prawo odwołania się do sądu wyższej instancji.

Zakaz dyskryminacji

Artykuł 14 Konwencji przewiduje, iż korzystanie z praw i wolności wymienionych w Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn. Oznacza to, iż przysługują Ci prawa i wolności wymienione w Konwencji niezależnie od twojego koloru skóry, płci, języka, wyznania, przekonań politycznych lub pochodzenia.

Również Protokół nr 12 do Konwencji (który nie ma jeszcze mocy obowiązującej) statuuje ogólny zakaz dyskryminacji. Przewiduje bowiem, iż nikt nie może być dyskryminowany przez władze z takich powodów, jak kolor skóry, płeć, język, przekonania polityczne, wyznanie lub pochodzenie.

Ochrona własności

Protokół 1 do Konwencji gwarantuje, iż każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Masz zatem prawo do posiadania własnego mienia i korzystania z niego.

Nie narusza to jednak prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.

Prawo do nauki

W 1 Protokole zapewniono również, iż nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, państwo musi przy tym uznawać prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

Prawo do wolnych wyborów

W 1 Protokole do Konwencji państwa zobowiązały się organizować w rozsądnych odstępach czasu wolne wybory, oparte na tajnym głosowaniu, w warunkach zapewniających swobodę wyrażania opinii ludności w wyborze ciała ustawodawczego. Oznacza to, że każdy ma prawo wybierania władz w swoim państwie w wolnych wyborach opartych na tajnym głosowaniu.

Prawo do swobodnego poruszania się

Protokół nr 4 gwarantuje, iż każdy, kto przebywa legalnie na terytorium państwa, ma prawo do swobodnego poruszania się i do swobodnego wyboru miejsca zamieszkania na tym terytorium. Każdy może swobodnie opuścić jakikolwiek kraj, w tym swój własny. Jeżeli zatem przebywasz legalnie na terytorium jakiegoś państwa, które podpisało ten Protokół, możesz swobodnie poruszać się i wybierać miejsce zamieszkania na jego terytorium.

Korzystanie z tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na bezpieczeństwo państwowe i publiczne, utrzymanie porządku publicznego, zapobieganie przestępczości, ochronę zdrowia lub moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Prawa wymienione wyżej mogą również zostać poddane w określonych rejonach ustawowym ograniczeniom uzasadnionym interesem publicznym w społeczeństwie demokratycznym.

Jak chronione są prawa człowieka?

System ochrony praw człowieka musi funkcjonować najpierw na poziomie danego państwa. Obowiązkiem każdego państwa członkowskiego Rady Europy jest zagwarantowanie, aby wszystkim osobom podlegającym jego jurysdykcji zostały zapewnione prawa wymienione w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W praktyce postanowienia Konwencji zostały wprowadzone do systemów prawnych poszczególnych krajów członkowskich Rady, dzięki czemu ich obywatele mogą dochodzić praw wymienionych w Konwencji przed sądami krajowymi, które z kolei muszą odwoływać się do obszernego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Jeżeli jednak ten mechanizm okaże się nieskuteczny, każdy ma prawo, o ile spełni pewne warunki, wnieść o rozpatrzenie swojej sprawy przez Europejski Trybunał Praw Człowieka mający siedzibę w Strasburgu. Skarżący musi wykazać, iż wykorzystał wszystkie środki dostępne w kraju, w którym nastąpiło domniemane naruszenie praw - zwykle oznacza to, że w odczuciu skarżącego jego skarga nie została przez sąd krajowy najwyższej instancji rozpatrzona w sposób właściwy. Skargi indywidualne zostały uregulowane w art. 34 i nast. Konwencji (zob. jak wygląda Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka). Jeśli więc uważasz, że Twoje prawa zawarte w Konwencji zostały naruszone przez którekolwiek z jej państw-sygnatariuszy, powinieneś wykorzystać najpierw wszystkie możliwości odwoławcze istniejące w twoim państwie. Jeżeli twoja sprawa nie zostanie rozstrzygnięta w zadowalający ciebie sposób, możesz odwołać się bezpośrednio do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Zobacz też artykuły: Międzynarodowa ochrona praw człowieka - Kto, kiedy i na jakiej podstawie może wnieść skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu?, Zasady postępowania przed Trybunałem Strasburskim

Państwa mogą także wnosić do Trybunału skargi przeciwko innym państwom, czynią to jednak rzadko - zwykle w przypadkach poważnego naruszenia praw człowieka.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji w jej pierwotnym brzmieniu, do nadzoru nad przestrzeganiem praw zagwarantowanych w tym dokumencie powołane zostały dwa organy: Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Aby zmniejszyć obciążenie pracą sędziów Trybunału, w 1993 r. zdecydowano się na utworzenie Trybunału zastępującego poprzedni dwuetapowy system. Taka modyfikacja istniejących struktur była możliwa dzięki przyjęciu Protokołu nr 11, otwartego do podpisu w 1994 roku. Nowy, jednolity Trybunał, mający siedzibę w Strasburgu i stanowiący część Rady Europy, rozpoczął pracę 1 listopada 1998 roku.

Obecnie na każdym etapie postępowania Trybunał może postawić się do dyspozycji zainteresowanych stron celem polubownego załatwienia sprawy na zasadach poszanowania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów.

Wszystkie państwa, które ratyfikowały Konwencję, muszą podporządkować się decyzjom Trybunału. Trybunał obraduje w Strasburgu w sposób ciągły i zajmuje się wnoszonymi skargami na wszystkich etapach, od wstępnego ich rozpatrzenia po wydawanie orzeczeń. Sędziowie Trybunału są całkowicie niezależni; ich wyboru dokonuje Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy.

Można wsakazać następujące przykłady działań podjętych przez państwa europejskie w związku z orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka:

Austria dokonała zmian w ustawodawstwie dotyczącym traktowania więźniów przebywających w szpitalach psychiatrycznych oraz przyznała obcokrajowcom prawo do zasiłków socjalnych w sytuacjach nagłych.
Belgia dokonała zmian w ustawodawstwie dotyczącym bezdomnych oraz podjęła działania służące wyeliminowaniu dyskryminacji dzieci ze związków pozamałżeńskich.
Bułgaria zniosła prawo zezwalające prokuratorowi na wydanie nakazu osadzenia obwinionego w areszcie śledczym do czasu rozpoczęcia procesu.
Dania wprowadziła zmiany w przepisach prawnych dotyczących zatrzymania oskarżonego przed rozpoczęciem procesu.
Finlandia zmieniła przepisy dotyczące opieki nad dziećmi i prawa do odwiedzin.
Francja, Hiszpania i Wielka Brytania wprowadziły przepisy dotyczące podsłuchu telefonicznego.
Grecja dokonała zmian w przepisach dotyczących zatrzymania w areszcie śledczym.
Włochy wprowadziły prawo obligujące adwokatów do stawiennictwa przed Sądem Kasacyjnym.
Holandia zmieniła przepisy dotyczące zatrzymania osób chorych psychicznie.
Portugalia przeprowadziła reformę sądów administracyjnych i zwiększyła liczbę sędziów.
Rumunia przyznała obywatelom większe prawa do odwoływania się od decyzji prokuratorskich w sprawach dotyczących praw własności.
Szwecja dokonała zmian w przepisach dotyczących obowiązkowego nauczania religii.
Szwajcaria zmodyfikowała system sądownictwa i procedury obowiązujące w sprawach karnych.
Turcja wprowadziła ograniczenia maksymalnego dopuszczalnego czasu trwania dozoru policyjnego.
Wielka Brytania wprowadziła zakaz stosowania kar cielesnych w szkołach.

Jakie są rezultaty obowiązywania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka?

Gwarantowanie praw obywatelskich i politycznych

Aby zagwarantować przestrzeganie praw obywatelskich i politycznych wymienionych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Rada Europy wypracowała w ciągu ostatnich dziesięcioleci system służący propagowaniu praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych oraz zapobieganiu stosowania tortur.
Europejska Konwencja Praw Człowieka zaowocowała szeregiem inicjatyw mających na celu zagwarantowanie praw mniejszości narodowych, zwalczanie rasizmu oraz podejmowanie działań na rzecz równości płci. Konwencja przyniosła również wiele innych konkretnych efektów.

Europejska Karta Społeczna

Europejska Karta Społeczna (z 1961 roku), jej Protokół Dodatkowy (z 1988 roku) oraz Zrewidowana Karta (z 1996 roku) gwarantują obywatelom szereg podstawowych praw społecznych. Należy do nich, między innymi, zakaz dyskryminacji przy zatrudnianiu pracowników, zakaz pracy przymusowej, prawa związków zawodowych, prawa do negocjowania umów zbiorowych, prawo mężczyzn i kobiet do równej płacy za równą pracę, prawo do ochrony socjalnej oraz prawo do nauki. Nowowprowadzone prawa to przede wszystkim prawo do ochrony przed ubóstwem oraz izolacją społeczną, prawo do mieszkania w godnych warunkach oraz ochrona pracowników po ustaniu zatrudnienia.

W 1998 roku wszedł w życie Protokół Dodatkowy do Europejskiej Karty Społecznej, wprowadzający system skarg zbiorowych. Daje on organizacjom pracowników i pracodawców prawo składania skarg dotyczących nieprzestrzegania postanowień Karty.

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom

Niewiele wiadomo o tym, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami więzień, posterunków policji, szpitali psychiatrycznych i podobnych instytucji. Z tego właśnie względu w 1987 roku uchwalona została Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu, która obowiązuje od 1989 roku.

Konwencja ta wprowadza dodatkowe mechanizmy służące ochronie praw w uzupełnieniu do wymienionych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez powołanie Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom. W jego skład wchodzą niezależni i bezstronni eksperci reprezentujący różne zawody - prawnicy, lekarze, funkcjonariusze więzienni i politycy. Przedstawiciele Komitetu przeprowadzają inspekcje w zakładach penitencjarnych, aresztach, itp. i badają sposób traktowania osób w nich przebywających.

Mają nieograniczone prawo wstępu do wizytowanych placówek i mogą rozmawiać bez świadków z osobami pozostającymi w odosobnieniu. Wolno im również bez ograniczeń rozmawiać ze wszystkimi osobami, które mogą dostarczyć istotnych informacji, w tym również z członkami organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka. Po każdej inspekcji Komitet przedstawia sprawozdanie władzom państwa, na którego terytorium znajduje się wizytowana placówka lub placówki. W raporcie zawarte są zalecenia, mające gwarantować lepszą ochronę przed torturami i niewłaściwym traktowaniem osób przebywających w zakładach zamkniętych W wyjątkowych przypadkach odmowy przez dane państwo współpracy lub wprowadzenia zaleceń Komitetu, gremium to może wydać oświadczenie publiczne.

Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych

To pierwszy prawnie obowiązujący, wielostronny instrument mający na celu ochronę mniejszości narodowych, rozumianą w sensie ogólnym. Jego przestrzeganie gwarantują przepisy prawa krajowego poszczególnych państw oraz założenia realizowanej przez nie polityki. Konwencja określa zasady, jakie muszą być respektowane przez ratyfikujące ją państwa. Należy do nich gwarantowanie równości wobec prawa, obowiązek podejmowania działań służących ochronie i rozwojowi różnych kultur i narodów, ich tożsamości, wyznania, języka i obyczajów, gwarantowanie dostępu do środków masowego przekazu oraz stworzenie obywatelom legalnie przebywających na terytorium danego kraju możliwości przekraczania granicy państwa w celu utrzymywania swobodnych i pokojowych kontaktów z obywatelami mającymi prawo pobytu na terytorium innego kraju.

Konwencja przewiduje określone procedury służące realizacji jej postanowień - nadaje Komitetowi Ministrów Rady Europy, wspomaganemu przez Komitet Doradczy złożony z niezależnych ekspertów - prawo do oceny, na ile postanowienia te są przestrzegane w praktyce.

Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji

Komisja ta została powołana w 1993 roku. Jej zadaniem jest koordynowanie i stymulowanie na szczeblu europejskim działań służących walce z wszelkimi przejawami rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji w Europie. Komisja ocenia wszelkie działania podejmowane w skali krajowej i międzynarodowej służące zwalczaniu rasizmu oraz zachęca do podejmowania inicjatyw lokalnych, ogólnokrajowych i ogólnoeuropejskich w tej dziedzinie zarówno z zakresu prawa, jak i polityki.

Komisarz Praw Człowieka

Jest to nowe stanowisko, utworzone w 1999 roku. Do zadań Komisarza należy upowszechnianie edukacji w zakresie praw człowieka oraz popularyzacja idei praw człowieka i ich respektowania w państwach członkowskich, jak również gwarantowanie pełnej realizacji postanowień zawartych w konwencjach, zaleceniach i innych dokumentach Rady Europy. Rola Komisarza ma charakter pomocniczy i wybitnie prewencyjny; jego funkcje są odmienne od tych, jakie pełni Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Gdzie można uzyskać informacje o prawach człowieka?

Zainteresowani dalszymi informacjami proszeni są o kontakt z:
INFOPOINT
Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex
tel.: + 33 (0)3 88 41 20 33
fax: +33 (0)3 88 41 27 45
e-mail: infopoint@coe.int
witryna internetowa: http://www.coe.int
witryna internetowa: http://www.coe.int/Human_rights

Aktualne informacje dotyczące listy państw, które przystąpiły do Konwencji i/lub ratyfikowały Konwencję i jej protokoły, znajdują się na stronie www.conventions.coe.int.

Podstawa prawna:

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zmieniona Protokołem Nr 11, Rzym, 4 listopada 1950 roku (Dz. U. 1993 r., Nr 61, poz. 284: Protokół Nr 11: Dz.U. z 1998 r., Nr 147, poz. 962, Protokół nr 14: Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 587).

Opracowanie na podstawie: http://www.coe.int

A.J.
Zespół e-prawnik.pl