Nowa lista lekarzy specjalistów dostępnych bez skierowania

Przepisy zostały wprowadzone w celu ułatwienia dostępu do tych specjalistów, skrócenia ścieżki diagnostycznej i odciążenia lekarzy POZ. 

- "Zmiany to krok w stronę bardziej efektywnej opieki zdrowotnej i ułatwienia pacjentom dostępu do leczenia. Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej będą mieli więcej czasu dla pacjentów wymagających szerszej diagnostyki, a osoby z mniej skomplikowanymi problemami zdrowotnymi lub potrzebujące odpowiedniego zaświadczenia będą miały szybszą ścieżkę do właściwych specjalistów" – mówił Rzecznik Praw Pacjenta Bartłomiej Chmielowiec.

Co przewiduje ustawa z dnia 5 sierpnia 2025 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o działalności leczniczej?

Ustawa ta nowelizuje:

• ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 146, z późn. zm.);
• ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 450, z późn. zm.).

W zakresie nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nowelizacja m.in.:

• ustanawia nowy rodzaj świadczenia gwarantowanego w postaci świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych w powiatowym centrum zdrowia;
• poszerza zadania Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji o prowadzenie, na zlecenie ministra właściwego do spraw zdrowia, analiz dotyczących sporządzanych przez podmioty lecznicze programów naprawczych oraz ich realizacji, w tym sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów leczniczych i jakości zarządzania tymi podmiotami oraz działań konsolidacyjnych i restrukturyzacyjnych;
• wprowadza regulację, zgodnie z którą ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne udzielane przez okulistę są udzielane także na podstawie skierowania optometrysty, udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ);
• wprowadza regulację, zgodnie z którą skierowanie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego nie jest wymagane w odniesieniu do świadczeń udzielanych przez: lekarza medycyny sportowej, psychologa, optometrystę;
• wprowadza regulację stanowiącą, że w przypadku świadczeniodawcy, u którego co najmniej 2/3 spośród realizowanych profili systemu zabezpieczenia stanowią profile dla dzieci, w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej strony mogą zastrzec, że świadczenia nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej są udzielane wyłącznie świadczeniobiorcom do ukończenia 18. roku życia;
• wprowadza regulację, zgodnie z którą na wniosek świadczeniodawcy Prezes NFZ, kierując się potrzebą właściwego zabezpieczenia dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, z uwzględnieniem mapy potrzeb zdrowotnych, krajowego planu transformacji i właściwego wojewódzkiego planu transformacji, może dokonać w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zmiany polegającej na wykreśleniu danego profilu systemu zabezpieczenia, jeżeli przyczyni się to do racjonalizacji struktury udzielania świadczeń opieki zdrowotnej na danym obszarze, w szczególności przez ich konsolidację, przy zapewnieniu odpowiedniego dostępu do tych świadczeń. W takim przypadku Prezes NFZ może na wniosek świadczeniodawcy zawrzeć z nim umowę obejmującą:

a) udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w ramach profilu odpowiadającego wykreślonemu profilowi systemu zabezpieczenia, realizowanego w trybie hospitalizacji planowej albo trybie leczenia jednego dnia, określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 31d ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na okres do końca obowiązywania wykazu, o którym mowa w art. 95n ust. 1 tej ustawy, która, na wniosek świadczeniodawcy, obejmuje również udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej realizowanych w poradniach przyszpitalnych oraz świadczeń opieki zdrowotnej realizowanych w ramach programów lekowych, odpowiadających wykreślonemu profilowi systemu zabezpieczenia,

b) udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie opieki długoterminowej w trybie stacjonarnym, na okres do końca obowiązywania wykazu, o którym mowa w art. 95n ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, jeżeli jest to zgodne ze sporządzonym przez tego świadczeniodawcę programem naprawczym, zatwierdzonym na podstawie art. 59a ust. 5 ustawy o działalności leczniczej.

W zakresie nowelizacji ustawy o działalności leczniczej nowelizacja m.in.:

• umożliwia związkowi jednostek samorządu terytorialnego utworzenie podmiotu leczniczego (tak jak mogą już obecnie tworzyć podmioty lecznicze jednostki samorządu terytorialnego), w formie: spółki kapitałowej, jednostki budżetowej, samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej;
• wprowadza regulację, zgodnie z którą, jeżeli w sprawozdaniu finansowym samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej wystąpiła strata netto, której wartość bezwzględna jest wyższa niż 1% sumy wykazanych w tym samym sprawozdaniu finansowym przychodów netto ze sprzedaży produktów, przychodów netto ze sprzedaży towarów, pozostałych przychodów operacyjnych oraz przychodów finansowych, kierownik samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej sporządza w terminie 7 miesięcy od upływu terminu na sporządzenie sprawozdania finansowego, na okres nie dłuższy niż 3 lata program naprawczy zgodnie z warunkami wskazanymi w ustawie. Ustawa wskazuje minimum, które powinien zawierać plan naprawczy, terminy jego sporządzania i przekazania, sposób zatwierdzenia, zmiany oraz kwartalnej analizy wykonania i sprawozdania z realizacji programu naprawczego.
• wprowadza regulacje dotyczące programu naprawczego podmiotu leczniczego w formie spółki kapitałowej, wskazując, że jeżeli w sprawozdaniu finansowym podmiotu leczniczego w formie spółki kapitałowej, w której wartość nominalna udziałów albo akcji należących do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, lub uczelni medycznej stanowi co najmniej 51 % kapitału zakładowego spółki, a w przypadku prostej spółki akcyjnej liczba akcji należących do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, lub uczelni medycznej stanowi co najmniej 51 % ogólnej liczby akcji tej spółki, oraz jeżeli Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, lub uczelnia medyczna dysponuje bezpośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu wystąpiła strata netto, o której mowa powyżej w pkt 2, zarząd sporządza w terminie 3 miesięcy od dnia upływu terminu do zatwierdzenia sprawozdania finansowego program naprawczy na okres nie dłuższy niż 3 lata.

Co przynoszą zmiany w dostępie do lekarzy specjalistów?

W praktyce oznaczają one, że:

• pacjent może zarejestrować się bezpośrednio do optometrysty, psychologa lub lekarza medycyny sportowej, w placówce mającej kontrakt z NFZ, bez konieczności wcześniej odwiedzenia lekarza rodzinnego;
• optometrysta ma prawo wystawić skierowanie do okulisty, jeśli podczas badania wykryje niepokojące objawy wymagające specjalistycznej konsultacji;
• dzięki tej zmianie pacjenci z problemami psychicznymi (np. stres, lęk) będą mogli szybciej skorzystać z pomocy psychologa, co zwiększa szanse na szybszą reakcję i wsparcie;
• lekarz medycyny sportowej będzie dostępny m.in. do oceny przeciążeń, wydawania zaświadczeń sportowych lub kwalifikacji do udziału w zawodach, bez konieczności pośrednictwa lekarza POZ;
• zmiana obowiązuje tylko w placówkach, które mają podpisany kontrakt z NFZ na dany zakres świadczeń (optometrystyka, psychologia, medycyna sportowa).

Nowe przepisy nie oznaczają, że specjaliści zastępują wszystkie uprawnienia lekarzy — np. optometrysta nie wykonuje pełnej leczenia okulistycznego, a lekarz medycyny sportowej nie zastępuje lekarza prowadzącego. Optometrysta to specjalista, który diagnozuje wady wzroku i na tej podstawie dobiera odpowiednią korekcję optyczną (chodzi tu zarówno o okulary, jak i soczewki kontaktowe). W przeciwieństwie do okulisty, nie posiada uprawnień do diagnozowania chorób oczu czy wykonywania zabiegów chirurgicznych na oczach.

Medycyna sportowa to interdyscyplinarna dziedzina, która obejmuje szeroko rozumianą aktywnością fizyczną człowieka. Zajmuje się zapobieganiem, rozpoznawaniem i leczeniem urazów oraz schorzeń związanych z uprawianiem różnych dyscyplin sportowych. Korzystają z niej zarówno profesjonalni zawodnicy oraz osoby trenujące amatorsko aby skontrolować stan zdrowia i dobrze przygotować się do zawodów sportowych. Medycyna sportowa to także niezbędne orzecznictwo sportowe np. w zakresie zdolności do uprawiania danej dyscypliny. Dzięki wprowadzonym zmianom np. rodzice dzieci uprawiających sport nie będą musieli umawiać się na wizytę u lekarza rodzinnego tylko po to, by uzyskać skierowanie.

Wizyta u psychologa bez skierowania to przyspieszenie uzyskania pomocy przez osoby zmagające się z trudnościami z obszaru zdrowia psychicznego, które mimo rosnącej świadomości społecznej, nadal bywają w naszym społeczeństwie tematem wstydliwym. Ułatwienie dostępu do psychologa zwiększa szansę na uzyskanie pomocy w odpowiednim czasie.

Przypomnijmy, że skierowanie nie jest wymagane też w przypadku wizyty u:

• psychiatry,
• ginekologa i położnika,
• onkologa,
• wenerologa,
• dentysty.

Wprowadzone zmiany przyniosą realną zmianę dla pacjentów. Oznaczają mniej biurokracji, krótsze kolejki i szybszą pomoc w ważnych obszarach zdrowia psychicznego, okulistyki i medycyny sportowej.