Nowe Czyste Powietrze

Remont programu Czyste Powietrze

Po 6 latach od powstania program Czyste Powietrze zostanie zmodernizowany. Celem zmian jest naprawa programu oraz ochrona Polek i Polaków przed nadużyciami, tak aby nadal działać na rzecz czystego powietrza oraz niższych rachunków za ogrzewanie.

Przygotowywane jest specjalne rozwiązanie, które uwzględni dłuższy okres kwalifikowalności kosztów oraz dopuszczalne źródła ciepła. NFOŚiGW zapewnia, że osoby, które zrealizowały inwestycje i nie złożyły dotychczas wniosku o dofinansowanie, będą miały możliwość jego złożenia po uruchomieniu naboru, jaki jest planowany wiosną 2025 r.

Rusza pierwsza duża modernizacja programu Czyste Powietrze po 6 latach jego działania. Celem tej zmiany jest naprawa programu oraz zabezpieczenie polskich gospodarstw domowych przed nadużyciami, tak żeby nadal działać na rzecz czystego powietrza oraz niższych rachunków za ogrzewanie dla Polek i Polaków. W ramach programu Czyste Powietrze obecnie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) skupi się na pomocy powodzianom oraz na obsłudze wszystkich złożonych wniosków.

Czyste Powietrze nadal trwa, a w połowie grudnia ruszy nabór wniosków na termomodernizację domów na terenach województw dotkniętych powodzią. Cały czas są i będą wypłacane dotacje z programu, a także trwa obsługa wszystkich złożonych wniosków.

28 listopada 2024 r. rozpoczęła się niezbędna przerwa w przyjmowaniu tylko nowych wniosków.

W lepszej, nowej odsłonie program Czyste Powietrze zadebiutuje na wiosnę 2025 r. z jasnymi zasadami oraz nowym źródłem finansowania. Najważniejsze informacje o reformie:

• Przez kilka miesięcy NFOŚiGW prowadził analizy i konsultacje, żeby wypracować założenia mające na celu ulepszenie programu Czyste Powietrze. Wiele ze zmian w programie to wskazania uzgodnione właśnie w czasie konsultacji.
• 28 listopada po godz. 14.00 rozpoczęła się niezbędna przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków w programie Czyste Powietrze. Wszystkie dotąd złożone wnioski będą rozpatrywane, a wypłata dotacji trwa nieprzerwanie.
• NFOŚiGW skupi się teraz na pomocy powodzianom oraz realizacji już złożonych wniosków.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wstrzymał na krótko przyjmowanie nowych wniosków w programie Czyste Powietrze. Po 6 latach od uruchomienia program zostanie bowiem poddany gruntownym zmianom, tak żeby lepiej chronić Polki i Polaków przed nadużyciami.

NFOŚiGW chce ochronić beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami oraz pośrednikami Polki i Polaków, tak żeby nie narażać ich na konieczność zwrotu dotacji bądź rachunki grozy. Jednocześnie w ramach programu Czyste Powietrze, NFOŚiGW skupia się teraz na pomocy dla mieszkańców województw dotkniętych powodzią. Zabezpieczono na ten cel 300 milionów złotych.

W systemie pojawią się operatorzy, którymi będą także gminy, pomagające gospodarstwom domowym w przeprowadzeniu całej inwestycji od jej planowania po rozliczenie. To pomoże uniknąć niebezpieczeństw związanych z naciągaczami oraz poprawi efektywność termomodernizacji, a zatem da większą pewność niższych rachunków za ogrzewanie. 

Wprowadzony zostanie obowiązek wypłaty zaliczki na konto beneficjenta, nie zaś wykonawcy. Obecnie zdarzały się wyłudzania zaliczek przez wykonawców, gdyż pieniądze przyznane dla beneficjentów mogły dotąd trafić wyłącznie na konto firmy.

NFOŚiGW przygotuje listę rekomendowanych wykonawców, a więc sprawdzonych firm, które będą realizowały inwestycje, utrzymując wysoki standard usług. 

NFOŚiGW stworzy katalog maksymalnych kosztów jednostkowych, żeby ograniczyć możliwości zawyżania kosztów inwestycji przez wykonawców. Wprowadzone zostaną limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów – koniec z drzwiami za 20-40 tys. zł.

Dotacje będą przyznawane osobom rzeczywiście najuboższym. Koniec z przepisywaniem budynku „na wnuczka” – beneficjent będzie musiał wykazać własność bądź współwłasność budynku czy lokalu przez określony czas przed złożeniem wniosku o dofinansowanie. 

Uproszczony zostanie proces pozyskania finansowania, tak żeby łatwiej można było skorzystać ze wsparcia na termomodernizację domów.

Przyspieszona zostanie obsługa wniosków oraz rozliczenie, tak aby szybciej pieniądze trafiały na konta Polek i Polaków.

Żeby przeprowadzić potrzebny remont programu Czyste Powietrze oraz jednocześnie uruchomić w połowie grudnia specjalny program skierowany do mieszkańców terenów dotkniętych powodzią, NFOŚiGW w uzgodnieniu z Ministerstwem Klimatu i Środowiska podjął decyzję o wprowadzeniu przerwy w przyjmowaniu nowych wniosków przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Ten okres przerwy zostanie wykorzystany na obsługę dotąd złożonych wniosków – będzie to więc dalej czas intensywnej realizacji programu. Od początku realizacji programu do WFOŚiGW wpłynęło już ponad 1 milion wniosków na kwotę 37 mld zł, w tym podpisanych umów jest ponad 820 tys. na ok. 26 mld zł. Dotąd wypłacono niemal 14 mld zł dla 650 tys. beneficjentów.

Wsparcie dla regionów dotkniętych powodzią z programu „Czyste Powietrze”

Nabór wniosków w nowej odsłonie programu Czyste Powietrze uruchomiony zostanie na wiosnę. Teraz główny nacisk zostanie położony na specjalny program termomodernizacji domów, skierowany do województw dotkniętych powodzią. Na ten cel zabezpieczono 300 mln zł. NFOŚiGW, we współpracy z MKiŚ, przygotował bowiem w ramach programu Czyste Powietrze specjalny program dotacji do termomodernizacji domów w 4 województwach dotkniętych powodzią: dolnośląskim, lubuskim, opolskim oraz śląskim. Program przewiduje uproszczoną, skróconą procedurę wnioskowania o dotacje.

Nabór wniosków od powodzian rozpocznie się w połowie grudnia.

Nowe źródła finansowania

Trwają prace nad długofalowym planem finansowania programu. Przygotowywany jest wniosek do Europejskiego Banku Inwestycyjnego na kwotę 10 mld zł z Funduszu Modernizacyjnego, która umożliwi finansowanie programu po wykorzystaniu środków FEnIKS.

Czyste Powietrze ma służyć społeczeństwu

Aby położyć kres nadużyciom w programie Czyste Powietrze, przeprowadzono wzmożone kontrole, a skutki nieprawidłowości to oddawane dotacje (wraz z odsetkami) bądź zmniejszenie dofinansowania. NFOŚiGW chce skończyć ze 100-procentowym dofinansowaniem na kilka domów, z wielokrotnym zawyżaniem rachunków przez nieuczciwych wykonawców za usługi i materiały, z wymuszaniem pełnomocnictwa, na podstawie którego firmy dostawały zaliczkę na swój rachunek, znikały z rynku, zaś cała odpowiedzialność spadała na nieświadomego beneficjenta.

Od kilku miesięcy trwa kompleksowy przegląd programu Czyste Powietrze, którego elementem były m.in. analizy oraz konsultacje ukierunkowane na wypracowanie założeń nowego Czystego Powietrza. W dyskusji udział wzięło ok. 200 osób, a w drugim etapie konsultacji nowa treść programu będzie przedstawiona opinii publicznej. Końcową wersję nowych zasad w Czystym Powietrzu poznamy jeszcze w tym roku.

Podstawowe reformy w programie Czyste Powietrze

Nowe zasady Czystego Powietrza obejmą:

• obowiązek wypłaty zaliczki na konto beneficjenta, nie zaś wykonawcy;
• limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów;
• dotacje dla rzeczywiście najuboższych;
• uzyskanie określonego standardu energetycznego w wyniku realizacji inwestycji;
• więcej kontroli na miejscu oraz pod okiem na firmy, jakie będą przyłapane na nieuprawnionym działaniu.

W systemie pojawią się operatorzy, którymi będą również gminy wspierające gospodarstwa domowe w przeprowadzeniu inwestycji od jej planowania po rozliczenie. To ma pomóc uniknąć zagrożeń związanych z naciągaczami oraz poprawić efektywność termomodernizacji, a zatem ma dać większą pewność niższych rachunków za ogrzewanie. W dalszych planach jest również lista rekomendowanych wykonawców, tj. sprawdzonych firm.

Uprzczony zostanie proces pozyskania finansowania, tak żeby łatwiej można było skorzystać ze wsparcia. Przyspieszona zostanie również obsługa wniosków oraz rozliczenie, tak aby szybciej pieniądze trafiały na konta Polek i Polaków. Dzięki reformie, nowe Czyste Powietrze będzie kontynuowane na lepszych, zdrowszych zasadach, tak żeby nadal działać na rzecz czystego powietrza i niższych rachunków za ogrzewanie.

Komitet Koordynacyjny programu Czyste Powietrze

Poza powyższym resort klimatu planuje powołać rządowy Komitet Koordynacyjny, który ma pomóc synchronizować działania administracji publicznej, żeby zwiększyć skuteczność podejmowanych działań w ramach programu Czyste Powietrze.

Czy można teraz złożyć wniosek w programie „Czyste Powietrze”?

Program „Czyste Powietrze” nadal jest realizowany, jednakże wymaga reformy. NFOŚiGW pracuje nad jego poprawą, żeby zdecydowanie ograniczyć nadużycia ze strony firm wykonawczych oraz żeby faktycznie prowadził do niższych rachunków dla gospodarstw domowych. Z tego powodu 28 listopada 2024 r. rozpoczęła się przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków do programu. Trwa natomiast obsługa już złożonych wniosków i nieprzerwanie trwa wypłata dotacji.

Kiedy będzie można złożyć wniosek w programie „Czyste Powietrze”?

Nowe „Czyste Powietrze” ma zadebiutować na wiosnę 2025 r.

Co ze złożonymi wnioskami oraz zaległościami w wypłatach dotacji?

Nabór wniosków w programie prowadzony jest wyłącznie w ramach limitów środków zagwarantowanych w budżecie programu. To oznacza, iż dla przyjętych wniosków, które zostaną pozytywnie ocenione, oraz zawartych już umów, które czekają na wpłatę środków, wszystkie wypłaty zostaną zrealizowane.

Co z osobami, które zrealizowały inwestycje, ale nie złożyły jeszcze wniosku?

Te osoby będą miały możliwość złożenia wniosku na nowych zasadach programu „Czyste Powietrze”, po ogłoszeniu naboru, jaki jest planowany w 2025 r.

Kiedy będzie uruchomiony ogólnopolski system operatorów w programie „Czyste Powietrze”?

Ogólnopolski program operatorski, w jaki będą zaangażowane gminy, to element reformy programu „Czyste Powietrze”, którego nowe zasady zaczną obowiązywać w 2025 r. System operatorski, przygotowywany dla najuboższych gospodarstw domowych, ma chronić Polki i Polaków przed naciągaczami oraz nieuczciwymi praktykami wykonawców.

Usprawnienie obsługi beneficjentów przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

Usprawnienie obsługi beneficjentów ma być naturalną konsekwencją nowych zasad programu, jaki ma być prostszy oraz bardziej przyjazny dla wnioskodawców. Planuje się również usprawnienia oraz automatyzację procesów już w fazie wdrożeniowej.

Najważniejsze zmiany w ramach remontu programu

Podstawowe reformy w nowym „Czystym Powietrzu” to przede wszystkim:

• obowiązek wypłaty zaliczki na konto beneficjenta, nie zaś wykonawcy;
• limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów, a więc koniec z drzwiami za 20–40 tys. zł;
• dotacja dla rzeczywiście najuboższych, tj. dodatkowe warunki „wejścia” do najwyższego poziomu dofinansowania, koniec z przepisywaniem budynku „na wnuczka” – beneficjent będzie musiał wykazać własność bądź współwłasność budynku czy lokalu przez określony czas przed złożeniem wniosku o dofinansowanie;
• koniec z wymianą 2 okien w budynku, NFOŚiGW będzie wymagać uzyskania określonego standardu energetycznego w wyniku realizacji inwestycji;
• NFOŚiGW zwiększy liczbę kontroli na miejscu, będzie miał oko na firmy, które przyłapie na nieuprawnionym działaniu.

Dzięki reformie, nowe „Czyste Powietrze” ma być kontynuowane na lepszych, zdrowych zasadach.

Do końca 2024 r. obowiązuje okres przejściowy na liście zielonych urządzeń i materiałów (ZUM) dotyczący pomp ciepła, tj. urządzenia te wpisane są na listę ZUM na podstawie europejskich znaków jakości (HP Keymark, EHPA Q, Eurovent). Czy okres przejściowy zostanie wydłużony na kolejny rok?

Nie. NFOŚiGW nie planuje przedłużenia honorowania certyfikatów na liście ZUM po 31 grudnia 2024 r. Według wcześniejszych zapowiedzi, jedynie dostarczenie kompletu badań spełniających wymogi programu „Czyste Powietrze”, umożliwi obecność na liście ZUM od 2025 r.

Obowiązek przedstawienia pełnych badań pozwala na pełną weryfikację zgodności tych parametrów przez IOŚ‐PIB. W ten sposób każdy z producentów, oferujących swoje urządzenia beneficjentom programu „Czyste Powietrze” jest równo traktowany. NFOŚiGW zdecydował się finalnie bazować na jednym sposobie potwierdzania parametrów technicznych pomp ciepła również dlatego, iż pozwala mu to na rozwijanie wymagań dotyczących wpisu na listę ZUM, które w przyszłości mają przybrać formę polskiego znaku jakości.

Kogo i czego dotyczą kontrole w programie „Czyste Powietrze”?

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej – samodzielnie bądź przez podmioty zewnętrzne – mogą przeprowadzać kontrole przedsięwzięć realizowanych w ramach programu od dnia złożenia wniosku o dofinansowanie, w trakcie realizacji i w okresie trwałości, czyli 5 lat od daty zakończenia przedsięwzięcia.

Kontroli może zostać poddany sposób wykorzystania udzielonej dotacji, w tym miejsce realizacji przedsięwzięcia, zaś beneficjent zobowiązany jest wtedy udostępnić dokumenty związane z dotacją oraz budynek. Od kilku tygodni intensywność kontroli na miejscu jest dużo większa. Ta forma sprawdzania poprawności realizacji inwestycji będzie rozszerzana.

Jakie są konsekwencje kontroli, w której stwierdzono nieprawidłowości?

Realizacja przedsięwzięcia niezgodnie z umową, np. brak likwidacji źródeł ciepła czy zaniżanie dochodów, prowadzi do wypowiedzenia umowy oraz konieczności zwrotu dotacji wraz z odsetkami. Przy innych nieprawidłowościach możliwe jest zmniejszenie dotacji.

Konsultacje społeczne programu „Czyste Powietrze”

Przez kilka miesięcy prowadzone były analizy oraz szerokie konsultacje koniecznych zmian w programie. W pierwszym etapie konsultacji udział wzięło prawie 200 osób – przedstawicieli organizacji pozarządowych, samorządów, administracji, banków, jak i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Drugi etap konsultacji – planowany jeszcze na ten rok – ma polegać na udostępnieniu opinii publicznej treści nowego programu, aby każdy zainteresowany miał szansę zgłosić do niego swoje uwagi. Informacje o szczegółach będą m.in. na stronie czystepowietrze.gov.pl.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl