Nowe odsetki od 1 stycznia 2016 r.

Odsetki ustawowe dotyczą odsetek wynikających z czynności prawem ustawy, orzeczenia sądowego bądź decyzji innego właściwego organu.

Odsetki kapitałowe wiążą się z obrotem kredytowym – aby powstał obowiązek ich zapłaty, pieniądz musi zostać oddany do korzystania. Wynika to z właściwości odsetek, pozwalającej na pełne wyrównanie niekorzystnej sytuacji, jaka powstaje dla jednej ze stron wskutek ustalenia dla jej kontrahenta późniejszego terminu świadczenia.

Z kolei odsetki za opóźnienie (wskazane w art. 481 k.c. i art. 7 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych) wiążą się z niespełnieniem zobowiązania w ściśle określonym czasie (niedotrzymanie terminu),pod warunkiem, że zobowiązanie jednocześnie w tym czasie nie wygasa.

Dotychczas na mocy § 1. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. z dnia 22 grudnia 2014 r.)  Wysokość odsetek ustawowych ustalona została w wysokości 8% w stosunku rocznym. Jednakże brak było ściśle sprecyzowanych przesłanek określenia ich wysokości.

Natomiast zgodnie z ustawą o transakcjach handlowych, która przewiduje możliwość naliczana odsetek za opóźnienie w obrocie między przedsiębiorcami (B2B) oraz transakcji z udziałem podmiotów publicznych (B2A), odsetki w transakcjach pomiędzy ww. pomiotami obliczane były na podstawie art. 56 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749 , z późn. zm.6).

Powyższe powodowało, iż brak było spójności systemowej w zakresie naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym.

W celu utrzymania spójności zasad naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym wprowadzono jeden mechanizm naliczania odsetek w transakcjach w obrocie:

1. profesjonalnym,
2. nieprofesjonalnym,
3. z udziałem konsumentów

Nowelizacja wprowadziła do ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych zapis zgodnie, z którym „odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych - odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych”. Przy czym art. 11a ustawy stanowi, że do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

1)   1 stycznia - do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;

2)   1 lipca - do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Nadto zaznaczyć należy, art. 4a ww. ustawy wyłącza stosownie art. 481 § 2 k.c.

Z kolei art. 359 § 2 k.c. w nowym brzmieniu stanowi „Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.”, a  art. 481 § 2. „Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. (…).”

Odsetki za opóźnienie przewidziane w art. 481 k.c. są wyższe, z uwagi na funkcję sankcji jaką spełniają w zw. z naruszeniem umowy (opóźnieniem w zapłacie należności).

Ponadto wprowadzono rozwiązanie ujednolicające system naliczania odsetek w zakresie ustalania odsetek maksymalnych. Ustawa przyjmuje, iż maksymalne odsetki wynikające z czynności prawnych oraz maksymalne odsetki ustawowe za opóźnienie będą stanowiły dwukrotność wysokości odpowiednio odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie.

Przyjęto sposób ustalania odsetek maksymalnych w oparciu o stopę referencyjną NBP, a nie jak dotychczas o stopę lombardową.

Pewność obrotu handlowego wymogła obowiązek ogłaszania przez Ministra Sprawiedliwości  w drodze obwieszczenia stawki odsetek ustawowych oraz stawki odsetek za opóźnienie, a stawek odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych przez Ministra Gospodarki.

Wprowadzenie nowej regulacji odsetek powoduje konieczność opisania jakich odsetek w postępowaniu sądowym dochodzimy. W tym miejscu bowiem pojawia się problem stosowania różnego sposobu obliczania odsetek, w zależności od daty ich wymagalności.

Wprowadzenie nowego mechanizmu naliczania odsetek będzie skutkowało zmianą wysokości odsetek, w tym wysokości odsetek maksymalnych, które strony wpisują w umowach cywilnoprawnych. W związku z tym przewidziane zostało wprowadzenie w ustawie przepisów przejściowych

Do odsetki wymagalnych do dnia 31 grudnia 2015 r. znajdują zastosowania przepisy dotychczasowe, a do odsetek wymagalnych od dnia 1 stycznia 2016 r. odsetki określone w nowelizacji. Oznacza to, że przepisy dotychczasowe dotyczące odsetek, zarówno tych naliczanych na podstawie Kodeksu cywilnego, jak i tych wynikających z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, będą miały zastosowanie do odsetek naliczanych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów. To oznacza, że jeżeli odsetki należne za okres przed dniem 1 stycznia 2016 r. będą dochodzone po tym dniu, to w stosunku do nich nadal będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe. Natomiast do odsetek wymagalnych od dnia 1 stycznia 2016 r. znajda zastosowanie nowe przepisy.

W pierwszej kolejności strona domagająca się zasądzenia odsetek zobowiązana jest do wskazania jakich odsetek się domaga, czyli czy liczonych wg dotychczasowych przepisów, czy odsetek ustawowych za opóźnienie, odsetek umownych za opóźnienie, odsetek maksymalnych za opóźnienie, odsetek umownych w transakcjach handlowych za opóźnienie wg aktualnie obowiązujących przepisów.   

Zatem jeżeli dochodzimy odsetek wymagalnych przed 1 stycznia 2016 r. zasadnym wydaje się określenie, iż wnosimy o zasądzenie określonej kwoty wraz z „odsetkami w wysokości należnej zgodnie z art. 359 K.c. w wersji sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015.1830)”.

Jeżeli dochodzimy odsetek wymagalnych od 1 stycznia 2016 r. zasadnym wydaje się określenie, że w zależności od dochodzony odsetek żadamy o zasądzenie określonej kwoty wraz z:

1. „odsetkami ustawowymi za opóźnienie”, bądź
2. „odsetkami maksymalnymi za opóźnienie”, bądź
3. „odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych” .

Brak właściwego wskazania żądania odsetkowego może narazić nas na wezwanie Sądu do uzupełnienia braku formalnego pozwu, poprzez wskazanie, których odsetek dochodzimy. W przypadku jednak gdyby takiego wezwania Sąd nie wystosował, a my nie określimy precyzyjnie żądania odsetkowe, narażeni jesteśmy na to, że Sąd sam określi rodzaj odsetek dochodzonych pozew.

Ponadto wskazania wymaga, iż ustawodawca wprowadzając przedmiotową nowelizacją nie dostosował aktualnie obowiązujących wzorów formularzy pozwów (m. in. w postepowaniu uproszonym) oraz pozwów składanych w postepowaniach elektronicznych. Obecnie nadal istnieje możliwość wypełnienia rubryki dotyczącej wyłącznie odsetek ustawowych. Powyższe powoduje, iż nie jest wiadomym, czy Sąd będzie mógł np. czytając treść uzasadnienia pozwu zasądzić wskazane w treści uzasadnienia odsetki ustawowe za opóźnienie, maksymalne za opóźnienie czy też ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych”. Powyższe może spowodować, że osoby dochodzące należności odsetkowych zrezygnują z uproszczonych trybów dochodzenia należności, obawiając się ewentualnej szkody z nieuwzględnienia przez Sąd orzekający określonych odsetek. 

Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015.1830) niewątpliwie ujednolica sposób określenia wysokości odsetek, aczkolwiek z drugiej strony powoduje, iż strona dochodząca odsetek zmuszona jest są do wnikliwej analizy stosunku prawnego rodzącego podstawę ich żądania. Dlatego, aby postępowanie mogło toczyć się sprawnie, koniecznym staje się już na etapie wnoszenia pozwu dokładne wskazanie tytułu dochodzonych w pozwie odsetek.