Nowe Prawo zamówień publicznych

Wzmocnienie pozycji i lepsza ochrona praw wykonawców i podwykonawców zamówień publicznych, aby zabezpieczyć ich interesy i ochronić przed problemami z płynnością; zwiększenie liczby firm, w tym małych i średnich, które startują w przetargach; efektywne wydawanie pieniędzy w systemie zamówień publicznych po to, by uzyskiwać jak najlepszej jakości produkty, zamiast kierować się wyłącznie najniższą ceną; wzrost innowacyjności polskiej gospodarki – takie mają być najważniejsze efekty nowego Prawa zamówień publicznych, które podpisał prezydent Andrzej Duda. Nowe przepisy wejdą w życie w 2021 r.

Cele ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych 

Celem nowej ustawy – Prawo zamówień publicznych jest całościowe uregulowanie problematyki zamówień publicznych, tj. umów o charakterze odpłatnym zawieranych pomiędzy zamawiającymi a wykonawcami, których przedmiotem jest nabycie przez zamawiającego robót budowlanych, dostaw lub usług od wybranego wykonawcy.

Istotą rozwiązań Prawa zamówień publicznych jest zwiększenie przejrzystości oraz spójności regulacji w zakresie zamówień publicznych, a tym samym zapewnienie maksymalnej efektywności udzielanych zamówień publicznych, z uwzględnieniem ich roli w kształtowaniu polityki państwa oraz potrzeby wsparcia rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, a także innowacyjnych, nowoczesnych produktów i usług.

Ustawa ma zwiększyć konkurencyjność na rynku zamówień publicznych, dostęp do rynku zamówień dla małych i średnich przedsiębiorstw i rolę współpracy zamawiającego i wykonawcy, umożliwić lepsze zarządzanie całym procesem zakupowym, usprawnić systemy odwoławcze i kontroli, pozwolić na identyfikację zamówień strategicznych i tych o charakterze innowacyjnym.

Nowe prawo zamówień publicznych powinno usprawnić procedury udzielania zamówień publicznych, szczególnie w postępowaniach o wartości poniżej progów unijnych. Pozwala precyzyjnie określić zasady współdziałania prowadzenia katalogu klauzul zakazanych, jeśli chodzi o treści umowy. Wprowadza też nowe zasady waloryzacji wynagrodzenia, a także obowiązek stosowania zaliczek lub częściowych płatności w umowach powyżej 12 miesięcy. W ustawie zwrócono też uwagę na szczegółowe zasady dotyczące zabezpieczenia należytego wykonania umowy, przewidziano, że zabezpieczenie ustala się w wysokości nieprzekraczającej 5% ceny całkowitej. Dla uproszczenia prowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego wprowadzono zasadę fakultatywności wadium, stosowaną do wszystkich postępowań prowadzonych na mocy ustawy.

Zmieniono również zbiór rozwiązań w procedurach konkursowych. Wzmocniono rolę prezesa Urzędu Zamówień Publicznych w przygotowaniu i propagowaniu dobrych praktyk, które będą wspierały zamawiających.

Kluczowe rozwiązania nowej ustawy

Zasada efektywności

Przewidziano wprowadzenie do ustawy zasady efektywności. Przetargi mają być nakierowane na to, by w ich efekcie powstawał produkt jak najlepszej jakości, a uzyskana za niego cena była konkurencyjna. Aby zrealizować w praktyce tę zasadę, podmioty publiczne będą miały obowiązek dokonać analizy swoich potrzeb oraz możliwych rozwiązań na rynku przed dużymi inwestycjami.

Planowanie zamówień

Nowe przepisy przewidują wprowadzenie podstawy prawnej do stworzenia polityki zakupowej państwa, która będzie narzędziem do realizacji polityki gospodarczej państwa. Zakłada też zwiększenie roli planowania w zamówieniach publicznych przez:

• wprowadzenie obowiązku dokonania analizy przed wszczęciem postępowania o udzielenie zamówienia,
• nałożenie obowiązku na centralne organy administracji rządowej określenia strategii zarządzania dla poszczególnych kategorii zakupowych oraz wskazanie zamówień stanowiących realizację polityki państwa;

Ustawa wprowadza ponadto obowiązek zapewnienia aktualności rocznych planów postępowań.

Umowy z podwykonawcami równie korzystne, jak te z wykonawcami

W takich kwestiach jak kary umowne, płatności czy waloryzacja, postanowienia umów z podwykonawcami nie mogą być mniej korzystne niż postanowienia umów z wykonawcami.

Obowiązkowe częściowe płatności i zaliczki i poprawa płynności wykonawców

 Nowe przepisy zakładają wprowadzenie obowiązku stosowania zaliczek lub częściowych płatności w umowach powyżej 12 miesięcy. Na rzecz wsparcia MŚP działać więc będą m.in. obowiązkowe, częściowe płatności i zaliczki w dłuższych umowach oraz wzmocnienie podziału zamówień na części. Obniżenie maksymalnej wysokości wadium i zabezpieczenia należytego wykonania umowy o połowę spowoduje, że udział w postępowaniach będzie mniej obciążający.

Nowa ustawa zakłada także zwiększenie znaczenia dialogu z wykonawcą.

Procedura uproszczona poniżej progów unijnych

Jednym z kluczowych rozwiązań nowych przepisów jest wprowadzenie procedury uproszczonej poniżej tzw. progów unijnych oraz uproszczeń w innych trybach i konkursach. Ustawa przewiduje więc uproszczenie procedury w postępowaniach powyżej i poniżej progów unijnych (wprowadzenie podstawowej procedury uproszczonej).

Ponadto przewidziano eliminację ograniczeń dla wykonawców do składania odwołań na niektóre czynności zamawiającego w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż progi unijne.

Katalog klauzul abuzywnych i nowe zasady waloryzacji wynagrodzenia

Ustawa zakłada zrównoważenie stron w umowach w sprawie zamówienia publicznego poprzez określenie zasad kształtowania umów, wprowadzenie katalogu klauzul abuzywnych, określenie obowiązkowych postanowień umownych oraz wprowadzenie nowych zasad waloryzacji wynagrodzenia. Na rzecz zrównoważenia pozycji stron działać będą zatem m.in.: wprowadzenie katalogu klauzul abuzywnych (czyli niedozwolonych) naruszających równowagę stron oraz wprowadzenie nowych zasad waloryzacji wynagrodzenia. Jeżeli pojawią się problemy, zamawiający będzie również zobowiązany do dokonania ewaluacji realizacji umowy. W ustawie przewidziano bowiem wprowadzenie obowiązku ewaluacji realizacji umowy.

Koncentracja ogłoszeń o zamówieniach

Wzrost liczby startujących w przetargach ma być osiągnięty poprzez zwiększenie roli dialogu z wykonawcą na etapie przygotowania postępowania, koncentrację ogłoszeń o zamówieniach w jednym miejscu: Biuletynie Zamówień Publicznych i wprowadzenie zasady współdziałania przy realizacji zamówienia.

Ustawa zakłada więc koncentrację ogłoszeń o zamówieniach w oficjalnym publikatorze, tj. Biuletynie Zamówień Publicznych (o wartości poniżej progów unijnych) oraz Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (o wartości równej i powyżej progów unijnych).

Przewidziano też uproszczenie zasad podmiotowej kwalifikacji wykonawców poprzez uproszczenie warunków udziału w postępowaniu oraz ograniczenie i doprecyzowanie przesłanek wykluczenia.

Usprawnienie postępowania przed KIO

Przewidziano usprawnienie postępowania skargowego na orzeczenia KIO poprzez obniżenie opłaty od skargi na orzeczenie KIO i wydłużenie terminu na wniesienie skargi na orzeczenie KIO. Nowe prawo usprawni więc postępowanie skargowe na orzeczenia KIO. Co do zasady orzekać mają składy 3-osobowe. Nastąpi także obniżka opłaty od skargi na orzeczenie KIO (dziś jest to pięciokrotność opłaty wniesionej do KIO, a ma być trzykrotność). Wydłuży się - z 7 do 14 dni - termin na wniesienie takiej skargi.

Jeden sąd ds. zamówień publicznych

Projekt zakłada wyznaczenie jednego sądu ds. zamówień publicznych. Miałby nim być Sąd Okręgowy w Warszawie. Wraz ze zmianami dot. KIO będzie to realne narzędzie do uzyskania przewidywalnych rozstrzygnięć.

Zasada koncyliacji

Nowe przepisy zakładają wprowadzenie dodatkowych instrumentów prawnych w zakresie prowadzenia postępowania mediacyjnego lub innego polubownego rozwiązania sporu, którego następstwem może być zawarcie ugody przez zamawiającego i wykonawcę, w przypadku sporu wynikającego z realizacji umowy zawartej w wyniku udzielonego zamówienia publicznego i powierzenie postępowań w zakresie pozasądowego rozwiązywania sporów wyspecjalizowanym podmiotom (Sąd Polubowny przy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej). Przewidziano więc mechanizm koncyliacji, czyli ugodowego załatwiania największych sporów pomiędzy wykonawcą a zamawiającym na etapie wykonywania umowy. Strony będą mogły zwrócić się do Sądu Polubownego przy Prokuratorii Generalnej RP o szybkie rozstrzygnięcie sporu, zanim trafi on na drogę sądową. Koncyliacja jest tańsza i szybsza od sądu i umożliwi kontynuowanie realizacji umowy.

Nowe zasady kontroli

Nowe przepisy zakładają usprawnienie systemu kontroli poprzez wspólne przepisy ogólne dotyczące kontroli zamówień publicznych oraz przeprowadzanie kontroli na podstawie analizy ryzyka naruszenia prawa. Wspólne, dla organów kontrolujących zamówienia publiczne, zasady przeprowadzania kontroli oraz powołanie Komitetu ds. Kontroli w Zamówieniach Publicznych, czyli forum współpracy i wymiany informacji pomiędzy organami, mają usprawnić system kontroli.

Przewidziano również wprowadzenie obowiązku publikacji wytycznych dotyczących prowadzenia kontroli przez organy kontroli.

Prezes UZP będzie propagował dobre praktyki

Projekt przewiduje również wzmocnienie roli Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych w przygotowywaniu i propagowaniu dobrych praktyk i wzorów dokumentów, które mają stanowić wsparcie dla zamawiających. Prezes Urzędu będzie również publikował postanowienia umowne sprzeczne z zasadami wskazanymi w PZP oraz wyjaśniał wątpliwości interpretacyjne np. u organów kontroli. W Urzędzie powstanie specjalna infolinia dla przedsiębiorców i zamawiających.

Inne

Ustawa zakłada też np. zniesienie odpowiedzialności solidarnej wykonawców w trybie partnerstwa innowacyjnego oraz nadanie Rzecznikowi Małych i Średnich Przedsiębiorców uprawnień analogicznych do tych, które przysługują podmiotom wpisanym na listę organizacji uprawnionych do wnoszenia środków ochrony prawnej.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

W myśl art. 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Przepisy wprowadzające ustawę ‒ Prawo zamówień publicznych, ustawa wejdzie  w życie z dniem 1 stycznia 2021 r.

Podstawowe dane

Zamówienia publiczne to kluczowa forma udziału sektora publicznego w gospodarce. W ten sposób towary, usługi i roboty budowlane zamawia w Polsce prawie 34 tys. podmiotów. Wartość zamówień udzielanych w procedurach przewidzianych w PZP to ok. 202 mld zł w 2018 r., co stanowi ok. 9,55% PKB (w 2017 r. 163 mld zł, 8,2% PKB).

Przybliżona wartość rynku zamówień publicznych, która uwzględnia również zamówienia udzielane poza ustawą, wyniosła 234,6 mld zł w 2017 r. (174,3 mld zł w 2016 r.).

Zamówienia publiczne  mają  duży wpływ na najistotniejsze gałęzie naszej gospodarki. Od tego rynku w znacznej mierze zależne są np. firmy z branży budowlanej. W wielu branżach dla co czwartego przedsiębiorcy zamówienia publiczne to ponad połowa przychodów, a dla co dziesiątego - 75% przychodów. Odpowiednio ukierunkowane i zarządzane zamówienia publiczne mogą więc istotnie przyczyniać się do wzrostu przedsiębiorstw. Natomiast źle przeprowadzane postępowania, brak współpracy na linii zamawiający-wykonawca, czy też restrykcyjne umowy, mogą prowadzić nawet do upadku firm.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl