Nowe przepisy o obrocie węglem

17.5.2022

Od 16 kwietnia 2022 r. obowiązuje zakaz wprowadzania na terytorium Polski węgla z Rosji i Białorusi. Ustawa wprowadziła też nowe obowiązki dla wszystkich przedsiębiorców sprzedających węgiel, niezależnie od kraju jego pochodzenia. Handlujesz węglem? Zapoznaj się z nowymi przepisami.

Jedną z sankcji nałożonych na Rosję i Białoruś w związku z wywołaniem wojny jest zakaz sprowadzania węgla pochodzącego z tych krajów. W Polsce wprowadziła go ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego, która weszła w życie 16 kwietnia. Nakłada ona też nowe obowiązki na wszystkie podmioty handlujące węglem w Polsce m.in. konieczność wskazywania kraju pochodzenia węgla przy każdej transakcji. Odpowiadając na pytania najczęściej zadawane przez przedsiębiorców, opublikowano na stronie uokik.gov.pl wyjaśnienia przepisów i odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania – zob. niżej, co z nich wynika.

Czego dotyczy zakaz?

Zakaz dotyczy wprowadzania na terytorium Polski (bezpośredniego importu, tranzytu i przywozu z innych krajów) pochodzącego z Rosji lub Białorusi węgla o określonych kodach celnych (w tym m.in. brykietów, koksu, półkoksu). Obowiązuje od 16 kwietnia 2022 r.

Handel rosyjskim lub białoruskim węglem jest możliwy, ale tylko jeśli dany węgiel został wprowadzony na terytorium Polski przed 16 kwietnia 2022 r. i pod warunkiem, że przedsiębiorca posiada dokumenty, które to potwierdzają. Przy sprzedaży takiego węgla przedsiębiorca musi wskazać, skąd pochodzi węgiel i kiedy został wprowadzony na terytorium Polski.

Nowe obowiązki przedsiębiorców

Ustawa wprowadziła też nowe obowiązki dla wszystkich przedsiębiorców sprzedających węgiel niezależnie od kraju jego pochodzenia, w tym kopalni, składów węgla, hurtowni, sklepów. Ma to ułatwić kontrolę przestrzegania zakazu.

Podmioty wprowadzające lub przemieszczające węgiel na terytorium Polski muszą posiadać dokumenty potwierdzające: kraj pochodzenia węgla, datę wprowadzenia lub przemieszczenia go, a w przypadku węgla z Ukrainy - również region jego wydobycia. Każdy przedsiębiorca sprzedający węgiel ma m.in. obowiązek sporządzić i przekazać nabywcom takie informacje w formie oświadczenia. Zarówno dokumenty, jak i oświadczenia należy przechowywać przez 5 lat.

Kto egzekwuje przepisy?

Za egzekwowanie zakazu wprowadzania i przemieszczania na terytorium Polski węgla z Rosji i Białorusi odpowiada Krajowa Administracja Skarbowa. Organy KAS mogą nałożyć karę pieniężną do 20 mln zł, a także dokonać zajęcia towaru i wystąpić o orzeczenie jego przepadku. Natomiast nadzorowana przez Prezesa UOKiK Inspekcja Handlowa kontroluje, czy i jak przedsiębiorcy sprzedający węgiel w Polsce wypełniają nowe obowiązki związane z dokumentowaniem jego pochodzenia. Za ich nieprzestrzeganie grożą sankcje, np. wojewódzki inspektor IH może nałożyć karę pieniężną do 10 mln zł.

Co dla przedsiębiorców wynika z przepisów ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego w zakresie kontroli obrotu węglem?

Podstawowe informacje

Data wejścia w życie przepisów to 16 kwietnia 2022 r.

Przez "węgiel" rozumie się towary objęte pozycją Nomenklatury Scalonej (CN) 2701 (węgiel; brykiety, brykietki i podobne paliwa stałe wytwarzane z węgla) i 2704 (koks i półkoks, z węgla, węgla brunatnego (lignitu) lub torfu, nawet aglomerowany; węgiel retortowy),

Przestrzeganie zakazu określonego w art. 8 ustawy jest kontrolowane przez organy Krajowej Administracji Skarbowej (KAS). Kontrola obowiązków nałożonych na przedsiębiorców dokonujących obrotu węglem na terytorium RP jest prowadzona przez Inspekcję Handlową (IH).

Obrót węglem w rozumieniu ustawy to sprzedaż lub inna forma zbycia węgla na terytorium RP (art. 13 ust. 2 ustawy).

Art. 23 zawiera przepisy przejściowe dotyczące węgla pochodzącego z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi wprowadzonego lub przemieszczonego na terytorium RP przed 16 kwietnia 2022 r.

Zakres zakazu dotyczącego węgla (art. 8 ustawy)

Ustawa weszła w życie 16 kwietnia 2022 r. i określony w art. 8 ustawy zakaz wprowadzania na terytorium RP oraz przemieszczania węgla obowiązuje od 16 kwietnia 2022 r.

Zakazem objęty jest węgiel, czyli zgodnie z art. 8 ustawy – towary objęte pozycją 2701 albo 2704 Nomenklatury Scalonej (CN).

Zakaz dotyczy węgla pochodzącego z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi, bez względu na kraj, z którego węgiel został przywieziony - zgodnie z art. 8 ustawy, zakaz dotyczy:

1) wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz

2) przemieszczania:

między dwoma państwami przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które zaczyna się i kończy poza tym terytorium,
z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej innego niż Rzeczpospolita Polska na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Kontrolę przestrzegania zakazu wykonują organy KAS (art. 9-12 ustawy).

W przypadku gdy wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej stwierdzi naruszenie zakazu, podejmuje działania określone w art. 13 ust. 10 i 11 ustawy, czyli powiadamia naczelnika urzędu celno-skarbowego i przekazuje niezwłocznie poświadczone za zgodność z oryginałem akta kontroli oraz w drodze postanowienia zabezpiecza węgiel na czas niezbędny do podjęcia działań przez naczelnika urzędu celno-skarbowego, nie dłuższy niż 30 dni.

Obrót węglem pochodzącym z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi

Od dnia 16 kwietnia 2022 r. zakazane jest wprowadzanie i przemieszczanie na terytorium RP węgla pochodzącego z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi (art. 8 ustawy). Osoby, które naruszają ten zakaz podlegają karze pieniężnej (art. 12 ustawy), a naczelnik urzędu celno-skarbowego dokonuje zajęcia towaru i występuje o orzeczenie jego przepadku na rzecz Skarbu Państwa (art. 11 i 12 ustawy). Sąd może orzec karę określoną w art. 15 ust. 1 i orzec przepadek towarów stanowiących przedmiot czynu zabronionego, choćby nie stanowiły one własności sprawcy (art. 15 ust. 4 ustawy).

W przypadku gdy wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 8 ustawy, podejmuje działania określone w art. 13 ust. 10 i 11 ustawy, czyli powiadamia naczelnika urzędu celno-skarbowego i przekazuje akta kontroli oraz w drodze postanowienia zabezpiecza węgiel na czas niezbędny do podjęcia działań przez naczelnika urzędu celno-skarbowego.

Z kolei węgiel pochodzący z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi, który został wprowadzony lub przemieszczony na terytorium RP przed 16 kwietnia 2022 r., może być przedmiotem obrotu na terytorium RP, ale zgodnie z art. 23 ustawy przedsiębiorca jest obowiązany udokumentować ten fakt.

Zgodnie z art. 23 ustawy, przedsiębiorca magazynujący lub wprowadzający do obrotu węgiel pochodzący z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi, który:

a) sam wprowadził lub przemieścił taki węgiel na terytorium RP - ma obowiązek posiadania i udostępniania organom KAS i IH dokumentów potwierdzających, że dokonał wprowadzenia lub przemieszczenia przed dniem wejścia w życie zakazu,

b) nabył taki węgiel przed dniem wejścia w życie tego zakazu od innego przedsiębiorcy – ma obowiązek posiadania i udostępniania organom KAS i IH dokumentów potwierdzających, że nabył węgiel przed dniem wejścia w życie zakazu.

Ustawa nie określa sposobu dokumentowania dla celów stosowania art. 23 ustawy. W celu potwierdzania daty zakupu węgla przed wejściem w życie zakazu przedsiębiorca może posłużyć się na przykład fakturą, a dla potwierdzenia wprowadzenia na terytorium RP – w szczególności dokumentami celnymi.

Osoba, która po dniu 16 kwietnia 2022 r. nabywa pochodzący z Federacji Rosyjskiej albo Białorusi węgiel, który został wprowadzony lub przemieszczony na terytorium RP przed wejściem w życie zakazu (przed 16 kwietnia 2022 r.), powinien otrzymać od przedsiębiorcy dokonującego obrotu węglem oświadczenie określające, że jest to węgiel pochodzący z Rosji lub Białorusi oraz zawierające informację o dacie wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP (zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy). Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące informacji przekazywanych przez przedsiębiorców dokonujących obrotu węglem po dniu 16 kwietnia 2022 r. zostały omówione w pkt 4 niniejszego opracowania. Należy zaznaczyć, że w przypadku, jeśli IH stwierdzi naruszenie obowiązków związanych z oświadczeniami, przedsiębiorca podlega karze zgodnie z art. 13 ust. 12 – 14 ustawy. W przypadku gdy organy KAS stwierdzą naruszenie zakazu dotyczącego wprowadzania lub przemieszczania na terytorium RP węgla pochodzącego z terytorium Federacji Rosyjskiej albo Białorusi, zostaną zastosowane kary opisane wyżej.

Obrót węglem pochodzącym z krajów innych niż Federacja Rosyjska albo Białoruś (w tym węgla polskiego) po dniu 16 kwietnia 2022 r.

W celu zapewnienia skutecznej kontroli przestrzegania zakazu dotyczącego węgla pochodzącego z Federacji Rosyjskiej oraz Białorusi, ustawa nakłada na przedsiębiorców obowiązek identyfikowania pochodzenia węgla znajdującego się na terytorium RP (nie tylko wprowadzanego do obrotu, ale także magazynowanego).

Węgiel wydobyty na terytorium Polski

Zgodnie z art. 13. ust. 2 ustawy, każdy przedsiębiorca dokonujący obrotu polskim węglem, jest obowiązany sporządzić i przekazać nabywcy informację o kraju pochodzenia węgla, a także dacie nabycia od kopalni.

Informację sporządza się w formie oświadczenia. Kwestie dotyczące oświadczeń zostały szczegółowo omówione niżej.

Węgiel wydobyty poza terytorium Polski

Niniejszy punkt nie dotyczy węgla pochodzącego z Federacji Rosyjskiej oraz Białorusi – to zagadnienie zostało omówione wyżej.

Zgodnie z art. 13. ust. 2 ustawy, każdy przedsiębiorca dokonujący obrotu węglem wydobytym poza terytorium Polski, jest obowiązany sporządzić i przekazać nabywcy informację o kraju pochodzenia węgla, dacie wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP oraz regionie wydobycia węgla w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest Ukraina.

Informację sporządza się w formie oświadczenia. Kwestie dotyczące oświadczeń zostały szczegółowo omówione w pkt 4 niniejszego opracowania.

Przedsiębiorca, który jest pierwszym ogniwem w obrocie, czyli przedsiębiorca który wprowadził lub przemieścił węgiel na terytorium RP, ma dodatkowo obowiązek określony w art. 13 ust. 1 ustawy. Przedsiębiorca ten musi posiadać dokumenty potwierdzające kraj pochodzenia węgla, datę wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP, a w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest Ukraina, także region wydobycia.

Przedsiębiorca jest obowiązany przechowywać dokumenty przez okres 5 lat, licząc od daty wprowadzenia węgla na terytorium RP.

W momencie dokonania przez tego przedsiębiorcę sprzedaży lub zbycia w inny sposób węgla na terytorium RP (czyli wprowadzenia węgla do obrotu), przedsiębiorca jest obowiązany wykonać także obowiązek określony w art. 13 ust. 2 ustawy - sporządzić i przekazać nabywcy informację w formie oświadczenia.

Informację sporządza się w formie oświadczenia. Kwestie dotyczące oświadczeń zostały szczegółowo omówione poniżej.

Oświadczenia

Ogólne wyjaśnienia

Zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy, przez obrót węglem rozumie się sprzedaż lub inną formę zbycia węgla na terytorium RP. Od dnia 16 kwietnia 2022 r., każdy przedsiębiorca, który dokonuje obrotu węglem, niezależnie od kraju pochodzenia węgla, ma obowiązek sporządzić i przekazać nabywcy informację o kraju pochodzenia węgla a także:

dacie wprowadzenia lub przemieszczenia na terytorium RP, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia nie jest RP;
regionie wydobycia węgla i dacie wprowadzenia lub przemieszczenia na terytorium RP, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest Ukraina;
dacie nabycia od kopalni, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest RP.

Powyższy obowiązek dotyczy m.in. przedsiębiorców wprowadzających węgiel na terytorium RP, kopalni, przedsiębiorców dokonujących hurtowego obrotu węglem, przedsiębiorców prowadzących składy węgla, sprzedających węgiel w placówkach detalicznych (węgiel w opakowaniach jednostkowych).

Przedsiębiorca przekazuje informacje w formie oświadczenia. Zakres informacji objętych oświadczeniem określa art. 13 ust. 5 ustawy, zgodnie z którym oświadczenie zawiera:

numer identyfikacyjny oświadczenia, nadany przez przedsiębiorcę składającego oświadczenie,
oznaczenie przedsiębiorcy składającego oświadczenie, jego siedziby i adresu oraz adresu punktu sprzedaży węgla, jeśli jest inny niż adres siedziby przedsiębiorcy,
numer identyfikacji podatkowej (NIP) przedsiębiorcy składającego oświadczenie oraz numer identyfikacyjny w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON), jeżeli został nadany, albo numer identyfikacyjny w odpowiednim rejestrze państwa obcego,
oznaczenie faktury wystawionej przez przedsiębiorcę składającego oświadczenie obejmującej węgiel, którego dotyczy oświadczenie,
określenie kraju pochodzenia węgla,
określenie daty wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia nie jest RP,
określenie regionu wydobycia węgla, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest Ukraina,
datę nabycia od kopalni na terytorium RP, w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest RP,
datę i miejsce złożenia oświadczenia,
podpis przedsiębiorcy składającego oświadczenie albo osoby upoważnionej do jego reprezentowania.

Przedsiębiorca dokonujący obrotu węglem jest obowiązany do przechowywania kopii wydanych i otrzymanych oświadczeń przez okres 5 lat, licząc od daty ich wydania lub przekazania.

Wyjaśnienia dotyczące szczegółów

Oświadczenie jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

Oświadczenie powinno być sporządzone i przekazane w momencie dokonywania każdej transakcji (sprzedaży lub innej formy zbycia), niezależnie od ilości sprzedawanego węgla (czyli sprzedaż nawet 1 worka węgla wymaga sporządzenia i przekazania nabywcy oświadczenia), a także niezależnie od formy potwierdzenia tej transakcji (niezależnie, czy dowodem dokonanej transakcji była faktura, czy paragon).

Oświadczenie może być wystawione i przechowywane w formie „papierowej” lub w formie dokumentu elektronicznego, jednak w przypadku formy elektronicznej, musi ono spełniać wymagania dla dokumentu elektronicznego, tj. powinno być podpisane.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt 10, oświadczenie powinno być podpisane przez przedsiębiorcę składającego oświadczenie albo osobę upoważnioną do reprezentowania przedsiębiorcy. Do tego upoważnienia stosuje się ogólne zasady dot. reprezentowania przedsiębiorcy – ustawa nie wymaga np. notarialnego potwierdzenie upoważnienia.

Ustawa nie wymaga, aby oświadczenie było zawarte w odrębnym dokumencie, natomiast musi posiadać wszystkie elementy oświadczenia wymienione w art. 13 ust. 5, w tym także podpis.

Zgodnie z art. 13 ust. 6 ustawy, przedsiębiorca dokonujący obrotu węglem na terytorium RP jest obowiązany do przechowywania kopii wydanych i otrzymanych oświadczeń przez okres 5 lat, licząc od dnia ich wydania lub przekazania. Ustawa nie nakłada obowiązku kwitowania otrzymania oświadczenia przez nabywcę węgla.

Jeżeli przedsiębiorca, który nabył węgiel przed 16 kwietnia 2022 r., nie zna dokładnej daty, kiedy jego dostawca wprowadził lub przemieścił węgiel na terytorium RP albo nabył węgiel od kopalni na terytorium RP i nie udało mu się uzyskać tych informacji od dostawcy, to w wydawanym przez siebie oświadczeniu w pozycjach „określenie daty wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP” (art. 13 ust. 5 pkt 6) albo „data nabycia od kopalni na terytorium RP” (art. 13 ust. 5 pkt 8) może użyć ogólnego określenia „przed 16 kwietnia 2022 r.” Niezależnie od tego, przedsiębiorca ma obowiązek posiadać i udostępniać na żądanie organów KAS i IH dokumenty potwierdzające, że węgiel został nabyty przed 16 kwietnia 2022 r. Organy Inspekcji Handlowej mają prawną możliwość i będą weryfikować tego rodzaju informacje, prowadząc kontrole także u dostawcy.

W przypadku, gdy przedsiębiorca kupuje węgiel z różnych krajów i sprzedaje dalej jako „mieszankę”, w oświadczeniu przedsiębiorca powinien wymienić wszystkie kraje pochodzenia węgla. Podobnie będzie w przypadku, gdy przedsiębiorca gromadzi na jednej hałdzie węgiel z różnych dostaw i od różnych dostawców (analogicznie – w przypadku obowiązku podania daty wprowadzenia lub przemieszczenia węgla lub daty nabycia węgla od kopalni).

W przypadku transakcji sprzedaży węgla, potwierdzanej paragonem, w oświadczeniu, w polu dot. oznaczenia faktury (art. 13 ust. 5 pkt 4), należy podać oznaczenie paragonu.

Ustawa nie wprowadza obowiązku, aby w oświadczeniu wydawanym zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy znajdowała się informacja o jakości węgla.

Kontrole prowadzone przez IH

Zgodnie z przepisami ustawy, Inspekcja Handlowa prowadzi kontrolę obowiązków określonych w art. 13 i 23 ustawy i w związku z tym ma prawo żądać udostępnienia przez przedsiębiorcę dokumentów wymienionych w art. 13 ust. 1 oraz art. 23, jak również oświadczeń, o których mowa w art. 13 ust. 2 ustawy.

Kontrole są prowadzone na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej.

Do kontroli prowadzonej na podstawie ustawy nie mają zastosowania następujące przepisy ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców:

art. 48 ust. 1 (kontrole są prowadzone bez wcześniejszego zawiadomienia kontrolowanego),
art. 49 ust. 7 (w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli nie musi być wskazana nazwa przedsiębiorcy),
art. 50 (czynności kontrolne nie muszą być prowadzone w obecności przedsiębiorcy).

Ponadto, czasu prowadzenia kontroli wykonywanej na podstawie ustawy nie wlicza się do czasu trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym, o którym mowa w art. 55 ustawy - Prawo przedsiębiorców.

Zgodnie z art. 13 ust. 13, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej może nałożyć karę pieniężną do wysokości 10 000 000 zł.

Podstawa prawna: