Obowiązek wniesienia wkładu

Wkładem jest określone w umowie spółki świadczenie wspólnika, do którego zobowiązuje się on w związku z uczestnictwem w spółce. Art. 3 Kodeksu spółek handlowych (dalej: KSH) wymienia wkład jako obligatoryjną postać współdziałania uczestników w dążeniu do osiągnięcia wspólnego celu, a zarazem przedmiotowo istotny element umowy spółki. Ustawodawca wyklucza możliwości tworzenia spółek bezwkładowych. Uchwała wspólników zwalniająca komandytariusza z tego obowiązku jest nieważna (art. 108 § 2 KSH). Obowiązek ten nie wyczerpuje się poprzez umieszczone w umowie zobowiązania do wniesienia wkładu w oznaczonej wysokości, lecz dopiero na skutek jego realnego wniesienia. Jego wykonania mogą dochodzić zarówno inni wspólnicy (za pomocą tzw. actio pro socio), jak i sama spółka komandytowa po zarejestrowaniu.

Wysokość wkładu wniesionego przez komandytariusza, jak i wszelkie zmiany dotyczące jego wartości podlegają wpisowi do rejestru. Wpis ma charakter deklaratoryjny.

Ustawodawca nie różnicuje wartości wkładów wnoszonych przez wspólników w zależności od posiadanego przez nich statusu w spółce. Możliwa jest, sytuacja, gdy wkład komandytariusza będzie analogiczny do wkładu komplementariusza. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe (art. 48 § 1 w zw. z art. 103 KSH).

Z punktu widzenia pozycji komandytariusza istotne znaczenie ma rozróżnienie wkładów na umówione i wniesione do spółki. Wkłady umówione to wkłady zdeklarowane w umowie spółki, natomiast wkłady wniesione to realne przysporzenie na rzecz majątku spółki. Wniesienie wkładu w stosunkach zewnętrznych powoduje redukcję osobistej odpowiedzialności komandytariusza, zaś w stosunkach wewnętrznych decyduje o proporcji udziału w zysku (art. 123 § 1 i 2 KSH). Wkłady umówione mają znaczenie dla określenia stopnia partycypacji przez komandytariusza w stratach (art. 123 § 3 KSH).

Wkład ma wartość majątkową, może mieć charakter pieniężny i niepieniężny. Może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu na rzecz spółki własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń (art. 48 § 2 w zw. z art. 103 KSH).

Wkład niepieniężny komandytariusza może polegać na świadczeniu oznaczonym, co do tożsamości lub co do gatunku. W doktrynie przyjmuje się, iż prawo będące wkładem niepieniężnym powinno spełniać trzy warunki. Po pierwsze musi przedstawiać wartość majątkową, po drugie mieć zdolność bilansową. Trzecim wymogiem jest to, aby było to prawo zbywalne, ustanowione lub możliwe do ustanowienia. Zasadą jest, że wykonywanie pracy lub świadczenie usług na rzecz spółki, jak również wynagrodzenie za usługi świadczone przy jej powstaniu, może stanowić wkład do spółki osobowej. Ustawodawca uwarunkował możliwość wniesienia wkładu w takiej postaci przez wspólnika biernego od wniesienia przez niego także innych wkładów o wartości wyższej lub równej sumie komandytowej (art.107 § 2 KSH). Komandytariusz nie może świadczyć pracy dopóty, dopóki wartość innych jego udziałów nie zbilansuje sumy komandytowej. Treść art. 107 § 2 KSH ogranicza również możliwość potrącenia roszczeń przysługujących komandytariuszowi wobec spółki z tytułu usług powstałych przy jej powstaniu (tzw. prowizja gryngerska). Wyłączona została natomiast możliwość wnoszenia przez komandytariusza aportu w postaci udziałów i akcji spółek kapitałowych, które są komplementariuszami spółki komandytowej (art. 107 § 3 KSH). Za niedopuszczalne trzeba uznać zarówno przeniesienie udziałów lub akcji, jak również ustanowienie na nich zastawu, dzierżawy lub użytkowania na rzecz spółki. Należy pamiętać, że komentowany przepis nie wyklucza możliwości łączenia pozycji komandytariusza oraz wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcjonariusza spółki akcyjnej, która jest komplementariuszem.

Umowa spółki powinna szczegółowo określać wkład każdego wspólnika. Należy więc umieścić w treści umowy takie informacje jak: przedmiot świadczenia, jego wartość, osobę zobowiązaną do spełnienia go, tytuł prawny, jaki będzie przysługiwał spółce do danego dobra majątkowego (najem, dzierżawa, licencja, itp.) W razie braku takiego określenia przyjmuje się, że wkład jest przeniesiony na spółkę. Wskazane jest, aby wspólnicy w umowie spółki określili również sposób, miejsce i termin świadczenia. Jeżeli wkład nie może być wniesiony jednorazowo wskazane jest oznaczenie części wkładu i terminów ich wniesienia.

Obowiązki komandytariusza przystępującego do istniejącej spółki. Utworzenie spółki komandytowej z przedsiębiorcą

W świetle przepisów KSH możliwe są zmiany podmiotowe wśród uczestników spółki komandytowej prowadzące zarówno do zwiększenia lub zmniejszenia liczby wspólników, jak i zmiany statusu dotychczasowych. Wszystkie zmiany podmiotowe w spółce podlegają obowiązkowi zgłoszenia sądowi rejestrowemu (tj. do KRS) i ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Nowy wspólnik może przystąpić do spółki istniejącej w drodze umowy zawartej z pozostałymi wspólnikami lub poprzez nabycie ogółu praw i obowiązków od dotychczasowego wspólnika lub wejście w nie tytułem dziedziczenia (art. 122 i 124 KSH). Przystępująca osoba może uzyskać status komplementariusza (art. 115 KSH) lub komandytariusza (art. 114 KSH). Przystąpienie wspólnika do spółki komandytowej następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). Wpis wspólnika komandytowego ma charakter deklaratoryjny; przystąpienie jest skuteczne od chwili zawarcia umowy. Jak wynika z porównania art. 114 i 115 KSH, nie jest konieczne, aby umowa spółki wyraźnie dopuszczała możliwość przystąpienia nowego komandytariusza. Przyjęcie nowego wspólnika stanowi zmianę umowy spółki, na którą co do zasady powinni wyrazić zgodę wszyscy wspólnicy. Umowa spółki może zawierać odstępstwa w tej materii.

Nowy komandytariusz odpowiada na zasadach ogólnych za zobowiązania powstałe po jego przystąpieniu. Art. 114 KSH rozszerza zakres ponoszonej przez niego odpowiedzialności na zobowiązania spółki powstałe przed dokonaniem wpisu jego osoby w rejestrze, niezależnie od tego, czy o nich wiedział, czy nie (art. 22 § 2 i art. 31 w zw. z art. 103). Art. 32 KSH jest normą ius cogens; postanowienia odmienne nie wywołują skutków prawnych wobec osób trzecich.

Dopuszczalne jest uzyskanie statusu komandytariusza przez jednego z dotychczasowych komplementariuszy, mimo że KSH nie ustanawia wyraźnie takiej możliwości. Regulacja art. 114 KSH jest niewystarczająca, w związku z tym należy stosować per analogiam art. 113 KSH. Ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza będzie skuteczne w stosunku do wierzytelności powstałych po zarejestrowaniu zmiany podmiotowej. Wobec wierzycieli, których wierzytelności powstały wcześniej, nowy komandytariusz będzie odpowiadał bez ograniczeń, jak wówczas gdy posiadał status komplementariusza.

Zawarcie umowy spółki z przedsiębiorcą prowadzącym we własnym imieniu i na własny rachunek przedsiębiorstwo powinno nastąpić w formie aktu notarialnego. Jest to umowa inicjalna i podlega obowiązkowi zgłoszenia sądowi rejestrowemu. Wpis spółki ma charakter konstytutywny.

Zakres podmiotowy hipotezy art. 116 KSH należy określić na podstawie przepisów KC. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 43¹ KC).

Z uwagi na typowy układ interesów regułą będzie sytuacja, w której przedsiębiorca w zawiązanej spółce komandytowej przyjmie status komplementariusza. Dopuszczalne jest również przyjęcie przez przedsiębiorcę pozycji wspólnika biernego. Naturalnie skład osobowy powstałej w ten sposób spółki nie musi ograniczać się do dwóch podmiotów.

Wymaganie wniesienia przedsiębiorstwa do powstającej spółki komandytowej nie wynika expressis verbis z przepisów KSH. Należy jednak przyjąć związek majątkowo-organizacyjny między działalnością spółki a przedsiębiorstwem założyciela. Ten ostatni musi wnieść do spółki, tytułem aportu, prowadzone przez siebie przedsiębiorstwo (art. 55¹ i nast. KC) z takim skutkiem, że możliwe jest jego dalsze prowadzenie w niezmienionym zakresie.

Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania powstałe po wpisaniu spółki w rejestrze przedsiębiorstw kształtuje się na zasadach ogólnych. Art. 116 KSH rozszerza odpowiedzialność komandytariusza na długi przedsiębiorcy, z którym zawarł on umowę spółki komandytowej, powstałe przed wpisaniem jej do rejestru tj. w okresie, gdy nie był on jeszcze wspólnikiem (art. 116 KSH). Dotyczy to zobowiązań przedsiębiorcy powstałych w związku z prowadzonym przez niego, we własnym imieniu i na własny rachunek, przedsiębiorstwem (art. 22 § 2 i 31 w zw. z art. 103 KSH). Komandytariusz odpowiada za nie bezpośrednio, osobiście do wysokości sumy komandytowej i solidarnie. Powstaje pytanie czy odpowiedzialność ta zachowuje charakter subsydiarny. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy określić relację art. 116 KSH i art. 55⁴ i nast. KC. Wydaje się, że trafnym jest stwierdzenie, iż art. 116 KSH stanowi potwierdzenie art. 55⁴ KC nie tylko wobec spółki (nabywcy), ale także wobec jej wspólników.

Zakaz konkurencji i obowiązek lojalnego współdziałania wspólników a status komandytariusza

Działalnością konkurencyjną jest zarówno uczestniczenie w spółce konkurencyjnej  jak i prowadzenie konkurencyjnych interesów. Spółką konkurencyjną jest spółka cywilna i spółki prawa handlowego prowadzące interesy konkurencyjne w stosunku do spółki. Za interes konkurencyjny uznaje się interes gospodarczy, innego podmiotu niż spółka (też interes osoby fizycznej w tym również własny interes wspólnika lub przedsiębiorcy), jeżeli uzyskanie przezeń korzyści ekonomicznych lub wzmocnienie jego pozycji na rynku wiąże się ze stratą lub osłabieniem pozycji spółki. Ma to miejsce w szczególności, gdy, inny podmiot oferuje na tym samym rynku co spółka, tym samym odbiorcom, takie same lub podobne towary bądź usługi, które przez klientów traktowane są one jak substytuty. Podmiotem prowadzącym działalność konkurencyjną jest ten podmiot, który we własnym imieniu i na swój rachunek prowadzi działalność będąca konkurencją dla spółki a także, jeżeli prowadzi taką działalność za pośrednictwem innego podmiotu lub z podmiotem takim współdziała w sposób mający wpływ na konkurowanie przezeń ze spółką. Zaliczyć więc tu należy udział zwłaszcza większościowy, w konkurencyjnej spółce, nawet wówczas, gdy nie jest połączony z wejściem w skład jej organów, prowadzenie cudzych spraw jako prokurent, doradzanie w prowadzaniu interesów (konsulting) a także, w zależności od danej sytuacji faktycznej tzw. cichy udział w cudzym, konkurencyjnym przedsięwzięciu gospodarczym.

Na gruncie przepisów dawniej obowiązującego Kodeksu handlowego spornym było, czy zakaz konkurencji obejmuje swym zakresem oprócz komplementariuszy również komandytariuszy. Art. 121 § 3 KSH rozstrzygnął spór stanowiąc, że art. 56 i 57 KSH nie stosuje się do komandytariuszy nie posiadających prawa prowadzenia spraw spółki lub reprezentowania jej, chyba że umowa stanowi inaczej (art. 121 § 3 KSH). Umowa może rozszerzać zakaz konkurencji na komandytariuszy nie prowadzących spaw spółki i nie reprezentujących jej. W umowie wspólnicy mogą wskazać również, jakie działania nie będą uznawane za konkurencyjne i pod jakimi warunkami ich nie zakazują.

W stosunku do komandytariuszy mających uprawnienia do reprezentacji lub prowadzenia spraw spółki stosuje się w zakresie zakazu konkurencji, o ile brak odmiennych postanowień w umowie, przepisy o spółce jawnej (art. 56 i 57 KSH). Zgodnie z nimi wspólnik bez wyraźnej lub domniemanej zgody nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki. Komandytariusz może być zwolniony z zakazu konkurencji poprzez stosowny zapis umowny lub uchwałę wspólników. Zwolnienie jest celowe, jeżeli dotyczy spółki zależnej lub ściśle współpracującej ze spółką udzielającą zezwolenia. Udzielona zgoda może zostać cofnięta, jeżeli uzasadnia to zmiana okoliczności faktycznych (np. sytuacja gospodarcza spółki), chyba że umowa wyklucza taką możliwość lub jej cofnięcie byłoby sprzeczne ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem uprawnienia pozostałych wspólników do żądania powstrzymywania się od konkurowania lub byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wydaje się jednak, że niedopuszczalne jest całkowite zwolnienie uczestników spółki komandytowej z obowiązku lojalności. Zakaz konkurencji jest przejawem ogólnego obowiązku lojalności. Wspólnicy przez umowę spółki zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez współdziałanie w sposób oznaczony (art. 3 KSH) a wykonując swe zobowiązanie w tej mierze obowiązani są do zachowania staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (art. 355 KC). Wspólnik jest obowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki (art. 56 § 1 KSH). Przepis ten swym zakresem obejmuje nie tylko działalność konkurencyjną, ale również takie działania jak: rozpowszechnianie negatywnych opinii o spółce, wykorzystanie lub ujawnienie tajemnic handlowych, udzielenie finansowego wsparcia konkurentom, itp.

W razie nie respektowania przez komandytariusza zakazu konkurencji każdy z pozostałych wspólników, w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu, nie później jednak niż z upływem trzech lat, może żądać wydania spółce korzyści, które uzyskał wskutek przekroczenia zakazu oraz naprawienia wyrządzonej szkody (art. 57 § 1 w zw.

z art. 103 KSH) a także może skorzystać z uprawnienia do żądania rozwiązania spółki z ważnych powodów przez sąd (art. 63 § 1 w zw. z art. 103 KSH). Jeżeli ważne powody zachodzą po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki (art. 63 § 2 w zw. z art. 103 KSH).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037, ze zm.);

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami); 

• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2007 r., Nr 155, poz. 1095, ze zm.)