Obrót wewnątrzwspólnotowy w VAT - podstawowe pojęcia

Wejście do Unii Europejskiej i zniesienie granic celnych

Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej zostały zniesione granice celne, co poskutkowało również zmianami w zakresie rozliczania podatku VAT. Dotychczasowe transakcje eksportowe i importowe przestały istnieć w relacjach z innymi państwami członkowskimi Wspólnoty.

Od 1 maja 2004 r. obrót między Polską a innymi krajami Unii określany jest mianem wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów (WDT) bądź wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów (WNT). Transakcje eksportowe oraz importowe pozostały natomiast w rozliczeniach z państwami trzecimi (czyli państwami spoza Unii Europejskiej).

W związku z nowymi sposobami rozliczeń pojawiły się również pewne procedury szczególne, mające ułatwić podatnikom rozliczenia transgraniczne. Jedną z takich procedur jest wewnątrzwspólnotowa transakcja trójstronna (WTT), w której uczestniczą trzy podmioty z różnych państw członkowskich.

Dla potrzeb właściwego rozliczenia podatku VAT niezwykle ważne staje się również należyte określenia miejsca świadczenia usług. Właściwe określenie tego miejsca będzie bowiem decydować, czy dana usługa będzie opodatkowana w Polsce, czy też poza terytorium naszego kraju. Przepisy nie posługują się również znanym pod rządami starej ustawy o VAT terminem „eksport usług”.

Na czym polega wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów – WDT? 

Ustawa o podatku VAT definiuje pojęcie sprzedaży, przez którą oprócz odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług na terytorium kraju, rozumie również eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów. Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (zwana dalej „WDT”) ma miejsce wtedy, kiedy następuje przemieszczenie towarów z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego, przy czym dla zastosowania stawki 0% istotne jest spełnienie zarówno przez dostawcę, jak również przez nabywcę, określonych przesłanek ustawowych.  

Dla podatku VAT nie ma w zasadzie znaczenia przeniesienie własności w sensie prawnym. Dlatego też w niektórych przypadkach za WDT uznaje się również przemieszczenie towarów należących do polskiego podatnika do magazynu tego podatnika w innym kraju Unii. Podatnik ten dokonuje zatem dostawy na rzecz samego siebie, a w kraju nabycia otrzymanie towaru rozlicza jako wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów.

Kiedy występuje wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów – WNT? 

Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów (WNT) oznacza nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które w wyniku dokonanej dostawy są dostarczane z innego kraju członkowskiego Unii do Polski. Przepisy uznają za WNT jedynie nabycie odpłatne, czyli dokonywane za wynagrodzeniem. Oznacza to, że nie podlega opodatkowaniu nabycie nieodpłatne (np. otrzymanie darowizny od kontrahenta unijnego).  

Istotą opodatkowania nabycia towarów od kontrahenta unijnego jest przewidziana przez dyrektywy Rady zasada, zgodnie z którą opodatkowanie następuje w kraju przeznaczenia towaru. Nabywca towaru dokonuje jego samoopodatkowania. Jednocześnie jednak w zakresie, w jakim nabywane towary służą czynnościom opodatkowanym, podatek należny od WNT jest jednocześnie podatkiem naliczonym. WNT w swoim założeniu powinno być więc neutralne dla podatnika. Jak się jednak okazuje, zdarzają się przypadki, w których podatnik odczuwa ekonomiczny ciężar podatku, pomimo tej „neutralności”. Będzie tak w przypadku nabycia samochodów dla potrzeb działalności, a także w sytuacji wykorzystywania towarów w działalności zwolnionej. 

Pewne wątpliwości budzi również w praktyce konieczność posiadania przez podatnika – nabywcę - numeru unijnego w celu stwierdzenia, czy doszło do WNT, czy też nie.  

Na czym polegają wewnątrzwspólnotowe transakcje trójstronne – WTT?

Wewnątrzwspólnotowe transakcje trójstronne (dalej określane jako „WTT”), zostały wprowadzone do polskich przepisów wzorem VI Dyrektywy. Procedura WTT jest procedurą uproszczoną, którą można zastosować w przypadku transakcji między trzema podatnikami z trzech różnych krajów członkowskich. 

Celem procedury uproszczonej jest uwolnienie od opodatkowania podatnika, będącego drugim w kolejności podatnikiem (pośrednikiem), zaś obowiązek podatkowy zostaje przerzucony na ostatniego podatnika w łańcuchu.  

Jakie znaczenie dla opodatkowania VAT ma miejsce dostawy towarów i świadczenia usług? 

Dla potrzeb właściwego rozliczenia podatku VAT niezmiernie ważne jest również poprawne ustalenie miejsca świadczenie usługi oraz miejsce dostawy towarów w transakcjach transgranicznych. Miejsce to będzie bowiem decydowało o tym, czy dana transakcja będzie podlegała opodatkowaniu w Polsce, czy też może poza jej granicami. W tym przypadku pojawia się również problem z odliczeniem podatku oraz poprawnym ujęciem podatku w deklaracji.

Jakie znaczenie dla podatku VAT mają dyrektywy Rady WE? 

Podatki obrotowe , a takim jest właśnie podatek VAT, podlegają harmonizacji w obrębie wspólnego rynku Unii Europejskiej. Kluczowym aktem prawnym regulującym problematykę podatku od towarów i usług (zwanego w Unii podatkiem otwartości dodanej) była VI Dyrektywa Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstwa Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – Wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa opodatkowania. Została ona z dniem 1 stycznia 2007 r. uchylona i zastąpiona przez nową dyrektywę Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.

Ponieważ dyrektywy nie obowiązują wprost w krajowym porządku prawnym, zapisy ww. dyrektyw nie są stosowane w Polsce. Jednakże państwa członkowskie są zobowiązane do wdrożenia przepisów sformułowanych w dyrektywach w krajowych regulacjach.  

Polska ustawa o VAT w większości wcieliła postanowienia VI Dyrektywy do polskiego prawa. Istnieją jednak regulacje, które są sprzeczne z zapisami VI Dyrektywy i wspomnianej nowej dyrektywy, jednakże nie dotyczą one co do zasady obrotu wewnątrzunijnego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Tekst jedn. Dz. U. 2011 r. Nr 177  poz. 1054 ze zm.);
• Dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L Nr 347 str. 1)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl