Postępowanie dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem

Przez wiele lat wykonywanie obowiązków, wynikających z określenia kontaktów z dzieckiem, podlegało egzekucji sądowej, która była prowadzona w oparciu o art. 1050-1051 k.p.c. (m.in. SN z 26.5.1975 r., III CZP 30/75). Powyższe uległo zmianie z dniem wejścia w życie nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 26.05.2011 r., która wprowadziła do kodeksu przepisy art. 598(15)-598(21) k.p.c. Wówczas postępowanie w przedmiocie wykonywania kontaktów z dzieckiem utraciło charakter egzekucyjny i stało się jednym z postępowań opiekuńczych, ograniczonym jedynie do fazy wykonawczej. Obowiązujące obecnie przepisy prawa określają sposób postępowania sądu opiekuńczego adekwatnie do różnych stanów faktycznych i dobra dziecka, jeśli obowiązki, które wynikają z orzeczenia sądowego albo ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem, dotyczącej kontaktów z dzieckiem, nie są wykonywane albo są wykonywane niewłaściwie. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 maja 2013 r., sygn. III CZP 25/13, ww. przepisy regulują postępowanie opiekuńcze, w którym wyłączone zostało stosowanie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, w tym także o postępowaniu klauzulowym.

Postępowanie, które zostało uregulowane w przepisach art. 598(15)-598(21) k.p.c., odnosi się nie tylko do spraw dotyczących kontaktów rodziców z dzieckiem, ale również do kontaktów dziecka z innymi osobami, wskazanymi w art. 113(6) k.r.o., tj. z rodzeństwem, dziadkami, powinowatymi w linii prostej, a także innymi osobami, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę na dzieckiem. Jednakże dla przejrzystości i pewnego uproszczenia, w dalszej części niniejszego opracowania uwagi odnosiły się będą wyłącznie do wykonywania kontaktów rodziców z dzieckiem.

Zgodnie z art. 113 § 1 k.r.o. „rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów”, jednakże nie sposób stosować przymus wobec rodzica, który z własnej woli, w pełni dobrowolnie nie wykonuje kontaktów z dzieckiem, ustalonych w orzeczeniu sądu albo w ugodzie zawartej przed sądem lub przed mediatorem. Jeżeli rodzic dobrowolnie rezygnuje z przysługującego mu kontaktu z dzieckiem, to zakłada się, że wykonywane przez niego pod przymusem kontakty z dzieckiem nie mogłyby być wykonywane w sposób prawidłowy, co więcej – mogłyby być wykonywane ze szkodą dla dziecka. Dobrowolne niewykonywanie kontaktów z dzieckiem przez rodzica, który jest uprawniony do kontaktów, nie podlega przymusowej egzekucji. Jednakże w razie nieusprawiedliwionego niewykonywania takich kontaktów możliwe jest zastosowanie przepisów mających na celu zmobilizowanie rodzica uchylającego się, do realizacji kontaktu, tj. sąd może zagrozić i nałożyć na uprawnionego i uchylającego się od realizacji kontaktu – rodzica, obowiązek zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Sankcja powyższa wchodzi w rachubę zarówno w razie niewykonywania, jak i niewłaściwego wykonywania obowiązków przez rodzica uprawnionego do kontaktów z dzieckiem.

Ponadto niewykonywanie kontaktów z dzieckiem, ustalonych w orzeczeniu sądu albo w ugodzie zawartej przed sądem lub przed mediatorem może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania sądowego o zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kontaktów, a w szczególnych przypadkach nawet w przedmiocie władzy rodzicielskiej.

Jak wynika z uchwały SN z dnia 22 maja 2013 r., sygn. III CZP 25/13, „Postępowanie dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem obejmuje dwa etapy. W pierwszym sąd orzeka o zagrożeniu nakazaniem zapłaty określonej osobie oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie. W art. 598(15) § 1 KPC zagrożenie to jest adresowane do osoby sprawującej pieczę nad dzieckiem, która nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, i dotyczy zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem. Z kolei w art. 598(15) § 2 KPC zagrożenie jest adresowane do osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osoby, której tego kontaktu zakazano, naruszającej obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. W tym wypadku zagrożenie dotyczy zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Wyczerpanie pierwszego etapu jest konieczne do przejścia na drugi etap, (…) w którym sąd orzeka o nakazaniu zapłaty sumy pieniężnej. Wynika to z art. 598(16) § 1 KPC, zgodnie z którym jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nie wypełnia nadal swego obowiązku, sąd opiekuńczy nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń”.

Postępowanie sądowe w powyższym zakresie jest wszczynane jedynie na wniosek podmiotu uprawnionego – osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje albo osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem. Ponadto z wnioskiem może wystąpić także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka. Sąd opiekuńczy nie może wydać z urzędu postanowienia o zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy (art. 598(18) § 1 k.p.c.). Przed wydaniem postanowienia sąd zobowiązany jest wysłuchać uczestników postępowania (art. 598(18) § 2 k.p.c.). Co istotne, sąd w takim postępowaniu nie bada kwestii merytorycznych w przedmiocie ustalenia kontaktów, ponieważ kwestia ta została już wcześniej uregulowana. Ponadto w doktrynie wskazuje się, że w swej treści postanowienie takie powinno określać obowiązek, którego naruszenie zostało zagrożone nakazaniem zapłaty. Jedno postanowienie może obejmować kilka takich obowiązków, co więcej – może dotyczyć zarówno osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, jak i osoby uprawnionej do kontaktu albo osoby, której tego kontaktu zakazano.

Wskazuje się, że ww. postępowanie dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem nie zawsze będzie dwuetapowe, bowiem istnieją sytuacje, w których może ono ograniczyć się do etapu pierwszego (np. gdy po zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej do sądu nie wpłynie wniosek o nakazanie zapłaty tej sumy) albo wyłącznie do etapu drugiego (np. gdy sąd zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej już w postanowieniu ustalającym kontakty na podstawie art. 582(1) § 3 k.p.c.) (zob. Art. 598(15) KPC T. III red. Marciniak 2020, wyd. 1/Jagieła, Legalis; Art. 598(15) KPC T. II red. Szanciło 2019, wyd. 1/Jastrzemska, Legalis).

Przepisy regulujące postępowanie w sprawach dotyczących wykonywania kontaktów z dzieckiem nie określają ani dolnej, ani górnej granicy sumy pieniężnej, której zapłatą może zagrozić sąd w przedmiotowym postępowaniu. Przepis art. 598(15) k.p.c. stanowi jedynie o uwzględnieniu „sytuacji majątkowej” osoby obowiązanej do zapłaty, nie powołując się na żadne inne kryteria. Zatem oznaczenie wysokości ww. sumy pieniężnej zostało pozostawione uznaniu sądu. Mimo istnienia przesłanek do zagrożenia zapłatą określonej sumy pieniężnej, istnieje możliwość odstąpienia od tego środka ze względu na sytuację majątkową obowiązanego, z której wynika, iż zapłata oznaczonej przez sąd sumy pieniężnej nie jest i nie będzie możliwa w bliższym okresie. Wskazuje się, że sąd opiekuńczy powinien w takiej sytuacji z urzędu, zgodnie z art. 570 k.p.c., rozważyć możliwość zastosowania innych środków prawnych, które zostały przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, celem zapewnienia realizacji kontaktów z dzieckiem. Przykładem takiego środka jest art. 113(4) k.r.o., zgodnie z którym sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, ze szczególnym uwzględnieniem działań wskazanych w tym przepisie. Istnieje także możliwość zmiany rozstrzygnięcia w przedmiocie kontaktów z dzieckiem.

Orzeczenie sądu o zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej ma formę postanowienia, na które przysługuje zażalenie (art. 598(15) § 3 k.p.c.). Zażaleniu podlega również postanowienie oddalające wniosek w ww. przedmiocie (zob. SN z dnia 22.05.2013r., sygn. III CZP 25/13).

Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nadal nie wypełnia swego obowiązku, zgodnie z art. 598(16) § 1 k.p.c. sąd opiekuńczy nakazuje tej osobie zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń, a w wyjątkowych wypadkach sąd może zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 598(15) k.p.c. ze względu na zmianę okoliczności. Podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o wydanie postanowienia o nakazaniu zapłaty jest osoba, do rąk której zapłata ma nastąpić, jak również – na zasadach ogólnych – prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka. Nie jest dopuszczalne nakazanie zapłaty tej sumy z urzędu. Jak wynika z postanowienia SA w Krakowie z dnia 09 października 2014 r., sygn. I ACz 1723/14, „W sprawach dotyczących wykonywania kontaktów z dzieckiem sąd opiekuńczy orzeka wyłącznie na wniosek, dotyczy to zarówno postanowienia o zagrożeniu nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej, jak i nakazaniu jej zapłaty”.

Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie (art. 598(16) § 3 k.p.c.). Zgodnie z powołaną już wyżej uchwałą SN z dnia 22.05.2013r., sygn. III CZP 25/13, zażalenie przysługuje również na postanowienie o oddaleniu wniosku o nakazanie zapłaty sumy pieniężnej, co więcej – może dotyczyć wszystkich kwestii, które zostały rozstrzygnięte w zaskarżonym postanowieniu, w tym również co do wysokości zasądzonej kwoty.

Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, stanowi tytuł wykonawczy bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 598(16) § 4 k.p.c.). Sąd opiekuńczy I instancji z urzędu stwierdza wykonalność tego postanowienia, po jego uprawomocnieniu się (art. 578(1) § 3 k.p.c.), a sąd II instancji – dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie (art. 578(1) § 2 w zw. z art. 364 § 1 k.p.c.). Postanowienie o nakazaniu zapłaty podlega wykonaniu w trybie egzekucji sądowej według przepisów o egzekucji świadczeń pieniężnych.

Załączniki do wniosku

Zarówno do wniosku o zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (art. 598(15) k.p.c.), jak i do wniosku o nakazanie zapłaty sumy pieniężnej (art. 598(16) k.p.c.), należy dołączyć, zgodnie z art. 598(19) § 1 k.p.c., odpis wykonalnego orzeczenia albo wykonalnej ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Wykonalność ta musi zostać stwierdzona przez sąd tzw. wzmianką o wykonalności, a nie klauzulą wykonalności. Stwierdzenia wykonalności dokonuje sąd w formie postanowienia. Ponadto należy przedłożyć dowody, które stanowią o tym, że rodzic nie wywiązuje się z obowiązków wskazanych w orzeczeniu sądu albo ugodzie zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem.

Sądem miejscowo właściwym do rozpoznawania spraw dotyczących kontaktów z dzieckiem jest zgodnie z art. 569 § 1 k.p.c.: sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka. Sprawy te rozpoznawane są na posiedzeniach jawnych z tym, że wyznaczenie rozprawy zależy od uznania sądu (art. 514 § 1 k.p.c.).


Joanna Bacior

Radca Prawny

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika