Przedawnienie w prawie pracy
Rozpoczynając rozważania nad instytucją przedawnienia wskazać należy, iż sprowadza się ona najkrócej rzecz ujmując do braku możliwości dochodzenia roszczenia, z uwagi na upływ czasu zakreślony regulacjami ustawowymi. W związku z tym, po upływie tego czasu podmiot zobowiązany do zaspokojenia roszczenia drugiej strony stosunku prawnego może się od tego obowiązku skutecznie uchylić. Co za tym idzie, strona stosunku pracy chcąc dochodzić swoich roszczeń, winna mieć na względzie, iż istnieje jedynie wycinek czasu, w którym może ona skutecznie podjąć w tym zakresie działania, nie narażając się na zarzut przedawnienia.
Co do zasady roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, na co wyraźnie wskazuje art. 291 § 1 kodeksu pracy. Odstępstwem od powyższej zasady są terminy dochodzenia niektórych roszczeń przez pracodawcę, o czym będzie mowa poniżej. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, ogólny 3 letni okres przedawnienia znajdzie zastosowanie jedynie do tych roszczeń, które mają podstawę w prawie pracy. Kodeks pracy posługuje się zwrotem ,,roszczenia ze stosunku pracy", nie dokonując precyzyjnego dookreślenia, czy chodzi tylko o roszczenia majątkowe, przez co wyciągnąć należy wniosek, że roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu niezależnie od tego, czy mają charakter majątkowy, czy też niemajątkowy. Przedmiotem przedawnienia z art. 291 kodeksu pracy, są roszczenia ze stosunku pracy bez względu na podstawę jego nawiązania, a więc wynikające z umowy o pracę, wyboru, powołania, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę. W trybie art. 291 kodeksu pracy przedawniają się zarówno roszczenia pracowników i pracodawców, jak i roszczenia osób trzecich, o ile wynikają one ze stosunku pracy.
Przedawnienie rozpoczyna swój bieg od dnia wymagalności roszczenia, którą to wymagalność rozumieć należy, jako chwile, od której uprawniony może zażądać spełnienia świadczenia (wyrok SN z 2.10.1990 r., I PR 273/90, OSP 1991, Nr 7, poz. 167). Niemniej jednak w wielu sytuacjach, prawidłowe ustalenie daty rozpoczęcia biegu przedawnienia wymaga rozważenia całokształtu okoliczności faktycznych danej sprawy ( wyrok SN z 9.8.1995 r., II PRN 5/95, OSNAPiUS 1996, Nr 4, poz. 63 i z 11.4.2001 r., I PKN 367/00 , OSNP 2003, Nr 2, poz. 38), jak to będzie miało miejsce przede wszystkim wobec roszczeń pracodawców wobec pracowników choćby naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych.
Odstępstwo od ogólnej zasady 3 letniego terminu przedawnienia, w pierwszej kolejności wskazano w art. 291 § 2 kodeksu pracy, zgodnie, z którym roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Powyższa regulacja tyczy się nieumyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika. Przez wyrażenie użyte w art. 291 § 2 kodeksu pracy ,,od dnia, w którym zakład pracy powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody" należy rozumieć dzień, w którym – w zwykłym toku rzeczy – zakład pracy mógł i powinien był powziąć wiadomość o takiej okoliczności (wyrok SN z 3.3.1981 r., IV PR 36/81, OSP 1981, Nr 12, poz. 216). Co ważne, data zdarzenia wyrządzającego szkodę i data wyrządzenia szkody nie muszą się pokrywać (wyrok SN z 5.10.2011 r., MoPr 2012, Nr 2, s. 84).
Termin przedawnienia określony w art. 291 § 2 kodeksu pracy stosuje się także do roszczenia regresowego pracodawcy, który naprawił szkodę nieumyślnie wyrządzoną przez pracownika osobie trzeciej, przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Przy czym, okres przedawnienia biegnie, nie od momentu wyrządzenia szkody, czy też powzięcia przez pracodawcę wiadomości o tym fakcie, a od momentu naprawienia przez pracodawcę szkody osobie trzeciej.
Regulację z art. 291 § 2 kodeksu pracy stosujemy także, co do roszczeń pracodawcy wobec pracownika w związku z nieuzasadnionym rozwiązaniem przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz w związku z naruszeniem przez pracownika zakazu konkurencji wynikającego z umowy zawartej z pracodawcą.
Jeśli natomiast pracownik wyrządził pracodawcy szkodę w sposób umyślny, to do przedawnienia roszczeń pracodawcy z tego tytułu należy stosować szczególne rozwiązania, zawarte w art. 4421 kodeksu cywilnego, do których odsyła § 3 art. 291 kodeksu pracy. Roszczenia takie ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany, a więc w tym przypadku pracodawca, dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Faktu umyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika nie musi potwierdzać orzeczenie sądu. Wystarczy np. ujęcie pracownika na gorącym uczynku lub uzyskanie niebudzących wątpliwości dowodów w tym zakresie. Terminy przedawnienia z art. 4421 kodeksu cywilnego, mają zastosowanie również do roszczeń regresowych pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną przez pracownika umyślnie osobie trzeciej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, przy czym, dla przypomnienia, zaczynają one biec od dnia naprawienia szkody przez pracodawcę.
Dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu oraz roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem lub komisją pojednawczą, zgodnie z treścią art. 291 § 5 kodeksu pracy ustanowiono natomiast dziesięcioletni termin przedawnienia. Przy czym, przywołany 10 letni termin przedawnienia, w przypadku orzeczeń sądowych liczy się od momentu prawomocności rozstrzygnięcia, natomiast w przypadku ugód od momentu ich zawarcia.
Terminy przedawnienia, zgodnie z art. 291 § 4 kodeksu pracy, nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Anna Jasielska-Papierkowska
Radca prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?