Przejęcie długu

Kodeks cywilny reguluje sytuacje, w których na podstawie odpowiedniej umowy następuje podmiotowa zmiana dłużnika stosunku zobowiązaniowego. Zmiana ta polega na wstąpieniu w miejsce dłużnika w stosunku zobowiązaniowym osoby trzeciej, która do tej pory w stosunku tym nie uczestniczyła. 

Zmiana dłużnika możliwa jest na podstawie jednej z niżej przedstawionych umów:

• między wierzycielem a osoba trzecią
• między dłużnikiem a osoba trzecią.

Przejęcie długu na podstawie umowy pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią

Wierzyciel jest żywotnie zainteresowany zaspokojeniem swej wierzytelności i dlatego też musi mieć wpływ na osobę swego dłużnika. Dlatego też zawsze przejęcie długu musi być przez niego zaakceptowane, czy to w drodze umowy czy też wyrażenia zgody na takie przejęcie.

Umowa przejęcia długu powinna być - pod rygorem nieważności - zawarta na piśmie. Umowa pomiędzy wierzycielem a osoba trzecią (przejemcą długu) wymaga zgody dłużnika. Zgoda ta może być wyrażona w jakiejkolwiek formie oraz którejkolwiek ze stron umowy, jednakże jest ona niezbędna dla skuteczności umowy o przejęcie długu. Brak zgody dłużnika skutkuje uznaniem umowy pomiędzy wierzycielem a osoba trzecia za nie zawartą.

Jeżeli dłużnik nie wyraził zgody na zawarcie takiej umowy niezwłocznie, każda ze stron umowy może wyznaczyć dłużnikowi odpowiedni termin, w którym powinien się zdeklarować, czy zgadza się na umowę czy też nie. Jeżeli po upływie tego terminu dłużnik nie oświadczy swojej decyzji żadnej ze stron, uważa się, że nie wyraził zgody na zawarcie takiej umowy, co skutkuje uznaniem jej za nie zawartą.

Umowa przejęcia długu pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią

Przejęcie długu może nastąpić także na mocy umowy pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem a przejemcą długu. Umowa ta powinna byc zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Jednakże jak już wcześniej zaznaczono, najbardziej zainteresowanym podmiotem w stosunku zobowiązaniowym jest wierzyciel. W związku z tym umowa pomiędzy dłużnikiem a przejemcą wymaga wyrażenia zgody przez wierzyciela na przejęcie długu, zgoda wierzyciela  powinna być zawarta pod rygorem nieważności na piśmie. Jednakże skutki braku zgody wierzyciela odbiegają od tych, które pociąga za sobą brak zgody dłużnika w przypadku pierwszego z omówionych sposobów przejęcia długu.

Umowy takiej nie poczytuje się jako nie zawartej.W takim przypadku dłużnik ma roszczenie w stosunku do przejemcy długu o to, aby wierzyciel nie domagał się od niego spełnienia świadczenia. Ciężar odpowiedzialności za dług spoczywa na przejemcy długu, który jest odpowiedzialny za to, że wierzyciel nie będzie żądał spełnienia świadczenia od dłużnika. Ryzyko niewyrażenia zgody przez wierzyciela ponosi wyłącznie przejemca długu. Pomimo tego, że dłużnik nadal jest zobowiązany, to przejemca długu jest odpowiedzialny za zaspokojenie wierzyciela. Odpowiedzialność ta wynika z wewnętrznego stosunku prawnego, jaki powstał pomiędzy dłużnikiem a przejemcą długu. Skutki odpowiedzialności przejemcy nie wpływają w żaden sposób na możliwość dochodzenia przez wierzyciela swych roszczeń. Może ich dochodzić bezpośrednio od dłużnika.

Podobnie jak w przypadku zgody dłużnika, zgoda wierzyciela powinna być wyrażona niezwłocznie po zawarciu umowy pomiędzy dłużnikiem a przejemcą. Strony te mogą wyznaczyć wierzycielowi odpowiedni termin, w którym powinien wyrazić swą zgodę. Po bezskutecznym upływie tego terminu uznaje się, że wierzyciel nie wyraził swej zgody.

W przypadku zgody wierzyciela ustawa wprowadza jeszcze jedną modyfikację. Pomimo wyrażenia przez niego zgody na zawarcie umowy pomiędzy dłużnikiem a przejemcą długu, zgodę taką uważa się za bezskuteczną, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że przejemca długu jest osobą niewypłacalną. Przepis ten chroni wierzyciela przed powiązaniem go z osobą, która nie będzie w stanie zaspokoić jego roszczeń.

Skutki przejęcia długu

Ponieważ podmiot, który przejmuje dług wstępuje w miejsce dłużnika, przysługują mu wszelkie zarzuty wobec wierzyciela, które miał dotychczasowy dłużnik. Nie przechodzi jednak na przejemcę długu prawo dłużnika do dokonania potrącenia zobowiązania dłużnika z wierzytelnością, jaką dłużnik miał w stosunku do wierzyciela.

Natomiast przejemca długu nie może powoływać się w stosunku do wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego pomiędzy dotychczasowego dłużnika a przejemca długu stosunku prawnego, który był podstawą przejęcia długu.

Ograniczenie to nie dotyczy jednak tych zarzutów, o których wierzyciel wiedział. Ciężar udowodnienia tej wiedzy wierzyciela spoczywać będzie na przejemcy długu, gdyż to on będzie mógł powoływać się na tę okoliczność. Oznacza to, że jeżeli pomiędzy przejemca długu, a dotychczasowym dłużnikiem istniał jakiś stosunek prawny - np. umowa sprzedaży, na podstawie którego przejemca był zobowiązany wobec dłużnika i swe zobowiązanie z umowy sprzedaży spełnił w ten sposób, że przejął od dotychczasowego dłużnika jego dług, to przejemca nie będzie mógł powoływać się względem wierzyciela dotychczasowego dłużnika na zarzuty wynikające z tej umowy sprzedaży. Jeżeli jednak wierzyciel o zarzutach tych wiedział, powołanie się na te zarzuty będzie możliwe.

A gdy wierzytelność była zabezpieczona?

Jeżeli wierzytelność, która zaspokoić miał dłużnik była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, z chwilą przejęcia długu zabezpieczenie to wygasa. Zasada ta chroni poręczycieli i inne osoby, które w swym imieniu zabezpieczyły zaspokojenie wierzytelności przez dłużnika, przed zmiana osoby,która nie byłaby w stanie zaspokoić roszczeń wierzyciela. Dlatego też powyższe zabezpieczenia nie wygasną, jeżeli poręczyciel, lub osoba trzecia, która zabezpieczyła wierzytelność ograniczonym prawem rzeczowym (np. zastaw) wyrażą zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.

Pamiętaj, że:

• umowa o przejęcie długu musi byc zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności
• na umowę taką musi wyrazić zgodę - w zależności od jej rodzaju - albo dłużnik albo wierzyciel, przy czym skutki niewyrażenia zgody przez każdego z nich są inne
• jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, w razie wątpliwości uważa się, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę. W tym przypadku także konieczne będzie uzyskanie zgody wierzyciela zbywcy nieruchomości
• zabezpieczenia wierzytelności, która ma zaspokoić dłużnik z chwilą przejęcia długu wygasają, chyba że osoby, które udzieliły takich zabezpieczeń wyrażą zgodę na dalsze ich trwanie.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.