Na czym polega instytucja odnowienia długu ? czyli jak odzyskać swoje pieniądze?

W wypadku odnowienia, zwanego też nowacją, dochodzi do wygaśnięcia dotychczasowego zobowiązania. W wyniku odnowienia powstaje zarazem nowe zobowiązanie do spełnienia świadczenia w przyszłości.

W krótkim zarysie zobrazować to może przykład. Kowalski jest dłużny Nowakowi 2000 zł z tytułu dostarczonego towaru. Kowalski nie spłaca jednak tego długu przez dłuższy okres czasu i wierzytelność Nowaka o zapłatę 2000 zł w wyniku takiego działania może ulec przedawnieniu. Widząc to Nowak proponuje Kowalskiemu by ten zapłacił za ten towar nie gotówką, lecz produktem wytwarzanym z towarów zakupionych u Nowaka. Może dojść w wyniku odnowienia do pozostawienia takiego samego sposobu spełnienia świadczenia (przez zapłatę sumy 2000 zł), lecz z innego tytułu np. poprzez wystawienie weksla na sumę 2000 zł. 

W jakiej formie może występować odnowienie?

W zasadzie występuje ono w dwóch zasadniczych formach. Dłużnik bowiem w celu umorzenia zobowiązania może się zobowiązać:

1. do spełnienia innego świadczenia albo,

2. tego samego świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej,

a zobowiązanie dotychczasowe wygasa, jeżeli zgodę na to wyrazi wierzyciel (odnowienie nazywane też nowacją).

O odnowieniu można mówić w wypadku zmiany bądź to samego świadczenia, bądź też jedynie jego podstawy prawnej. Zmiana treści świadczenia powinna być istotna, gdyż wierzyciel ma otrzymać inne świadczenie, np. krzesło zamiast biurka. Nie spełnia tego wymagania zmiana tylko czasu, miejsca lub sposobu świadczenia, chyba że w danej sytuacji byłyby to ze względu na interes strony elementy przedmiotowo istotne, a także zmiana zabezpieczenia, stopy procentowej lub innych ubocznych obowiązków (świadczeń), jak np. zapłata odstępnego lub kary umownej, czy też udzielenie zadatku.

W jakiej formie można dokonać odnowienia?

Zwrot użyty przez prawodawcę, że dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela wskazuje, iż chodzi o umowę.

Umowa nowacyjna nie wymaga szczególnej formy. W drodze tak zawartej umowy strony na nowo układają istniejący między nimi stosunek zobowiązaniowy. Jeżeli dotychczasowe zobowiązanie nie istniałoby (np. z powodu nieważności lub uprzedniego wygaśnięcia), to siłą rzeczy nie ma mowy o odnowieniu, gdyż zaciągnięcie nowego zobowiązania następuje celem umorzenia dotychczasowego. W takiej sytuacji nowe zobowiązanie w ogóle nie powstaje, chyba że jest ono o charakterze abstrakcyjnym, a więc oderwanym od przyczyny (np. zobowiązanie wekslowe). Również mimo nieważności poprzedniego zobowiązania dojdzie do odnowienia, jeżeli tylko nieważność ta zostanie przy okazji umowy nowacyjnej niejako usunięta.

Związek pomiędzy poprzednim (starym) i obecnym (nowym) zobowiązaniem?

Zaznaczyć należy, że pomiędzy więc umorzeniem zobowiązania dawnego a powstaniem wtórnego zachodzi ścisły i nierozerwalny związek. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.

Zamiar stron zawarcia umowy o odnowienie niekoniecznie ma być wyraźny, może on bowiem być dorozumiany, byleby został dostatecznie uzewnętrzniony. Nie można go jednak domniemywać. W razie wątpliwości w tej kwestii, zgodnie z regułą zawartą w tym przepisie, należy przyjmować, że do odnowienia nie doszło, lecz jedynie może powstać albo zmiana zobowiązania przy zachowaniu jego identyczności, albo też co prawda nowe zobowiązanie, ale bez umorzenia dotychczasowego.

Nowo powstałe zobowiązanie istniałoby zatem obok dawnego i miałoby na celu jego wzmocnienie, tak jak jest najczęściej, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek. Ze względu na sformułowanie ustawodawcy uznać wypada, że skoro samo wręczenie weksla nie prowadzi do odnowienia - chyba że nie ma co do tego żadnych wątpliwości - to tym bardziej jego następstwem nie może być umorzenie pierwotnego zobowiązania tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 1995 r., II CRN 160/94, OSP 1995, nr 9, poz. 198.

Jakie skutki wywołuje odnowienie?

Wraz z umorzeniem pierwotnego zobowiązania wygasają wszelkie związane z nim zarzuty.

Nie wygasa natomiast zarzut nieważności tego zobowiązania, ponieważ wobec nieskuteczności odnowienia w takiej sytuacji nie wygasa też i samo zobowiązanie. Powszechnie przyjmuje się, że skutki odnowienia - umorzenie zobowiązania dotychczasowego i powstanie nowego - powstają z mocą na przyszłość. Możliwe jest również, aby umowa odnowienia stanowiła jednocześnie ugodę – określającą sposób spłaty zobowiązania z nowej podstawy.

Czy zabezpieczenie rzeczowe przechodzą na nowe zobowiązanie?

Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Należałoby przyjąć, że w wypadku ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego w celu zabezpieczenia przez samego dłużnika, a umorzonego w następstwie odnowienia zobowiązania przełamuje zasadę, że wraz z wygaśnięciem danego zobowiązania nie wygasają w omawianej sytuacji zabezpieczenia danego przez samego dłużnika. Potrzebne w takim przypadku jest porozumienie zainteresowanych stron.

W komentowanym artykule mówi się ogólnie o zabezpieczeniu wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym. Dotyczy on zatem hipoteki i zastawu (zarówno zwykłego, jak i rejestrowego). Z zabezpieczeń typu osobistego omawiany przepis wymienia jedynie poręczenie. Należy więc przyjąć, że inne tego typu zabezpieczenia, mimo odnowienia, dalej trwają (T. Wiśniewski).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl