Przesłanki i tryb wniesienia apelacji w postępowaniu cywilnym (stan prawny obowiązujący do 6 lutego 2005 r.)

30.6.2005

Kiedy apelacja przysługuje?

Apelacja przysługuje od wyroku sądu pierwszej instancji oraz od postanowień, które orzekają co do istoty sprawy. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny.

Kto sporządza apelację?

W stosunku do apelacji nie ma przymusu adwokackiego - może ją zatem sporządzić każdy uprawniony do występowania z apelacją - tzn. strona, interwenient uboczny, prokurator, organizacja społeczna (w postępowaniu nieprocesowym - uczestnicy), którzy do wniesienia takiego środka mają interes prawny.

Jak powinna być sporządzona apelacja?

Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego (por. porada: Pisma procesowe a ponadto powinna zawierać:

oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części (chodzi tutaj o podanie sądu, który wyrok wydał, a także o datę zaskarżanego wyroku i sygnaturę akt toczonej w pierwszej instancji sprawy)
zwięzłe przedstawienie zarzutów,
uzasadnienie zarzutów,
powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później. W apelacji jest możliwe powołanie nowych faktów i dowodów, ale w ograniczonym zakresie. Przede wszystkim należy je przedstawić w samej apelacji, ponieważ sąd drugiej instancji rozpoznaje zasadniczo sprawę w granicach apelacji (w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania). Ponadto należy nadmienić, że sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli dana strona mogła je powołać wcześniej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.
wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

W sprawach o prawa majątkowe należy również oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie, ale tylko i wyłącznie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub gdy sąd orzekł ponad żądanie.

Apelacja podlega opłacie sądowej, którą należy uiścić.

Gdzie i kiedy należy wnosić apelację?

Apelację wnosi się do tego sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie (czyli do sądu pierwszej instancji - rejonowego, bądź okręgowego, w zależności od tego, który orzekał w pierwszej instancji). Przy wnoszeniu apelacji nie wolno przekroczyć przewidzianego prawem terminu do jej wniesienia. Termin do wniesienia apelacji wynosi dwa tygodnie. Termin ten liczy się od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Ustawodawca przewidział także sytuację, co zrobić, jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji. Przewidziano, że w takim wypadku termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.

Jak toczy się postępowanie apelacyjne?

Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako sądu pierwszej instancji - sąd apelacyjny. Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Jednakże postanowienia dotyczące postępowania dowodowego sąd wydaje na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Apelację wnosi się do tego sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, pomimo, że w sprawie apelacji będzie orzekał sąd drugiej instancji. Przewodniczący sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, po wniesieniu apelacji bada, czy wniesiona apelacja nie jest błędnie sporządzona lub czy nie posiada braków i czy jest należycie opłacona. Sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie.

Następnie sąd pierwszej instancji doręcza apelację stronie przeciwnej, a po jej doręczeniu przedstawia niezwłocznie akta sprawy sądowi drugiej instancji.
Strona przeciwna może w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu drugiej instancji.

Sąd drugiej instancji ponownie bada apelację na posiedzeniu niejawnym pod względem tych samych przesłanek, co sąd pierwszej instancji i odrzuca ją, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji. Jeżeli jednak dostrzeże braki, do których usunięcia strona nie była wezwana przez sąd pierwszej instancji, wówczas zażąda ich usunięcia. Apelacja ulega odrzuceniu, jeżeli w wyznaczonym terminie braki te nie zostaną usunięte.

Następnie sąd drugiej instancji decyduje, czy są przesłanki by rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym. Sąd drugiej instancji może bowiem rozpoznać sprawę w takiej formie, jeżeli zachodzi nieważność postępowania.

Jeżeli nie zachodzą przesłanki do orzekania na posiedzeniu niejawnym - sąd drugiej instancji wyznacza rozprawę. Ważną cechą tej rozprawy jest fakt, że odbywa się ona bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany w postępowaniu przed sądem drugiej instancji wyrok nie będzie zatem wyrokiem zaocznym.

Na rozprawie istotną rolę do spełnienia ma sędzia sprawozdawca, który referuje, co do chwili obecnej działo się w sprawie będącej przedmiotem apelacji.

Jak już było to wcześniej wskazywane w innym kontekście - sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. W granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Kiedy zachodzi nieważność postępowania, którą sąd drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu?

Nieważność postępowania zachodzi:

jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,
jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona, jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd wojewódzki jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu,
jeżeli w sprawie brak jest jurysdykcji krajowej.

Jakie orzeczenia mogą zapaść w postępowaniu apelacyjnym?

Po pierwsze sąd drugiej instancji może oddalić apelację, jeżeli jest ona bezzasadna. Jeżeli jednak uwzględnieni apelację, to wówczas zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy.

Jeżeli sąd stwierdzi nieważność postępowania w sądzie pierwszej instancji, to wówczas sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Natomiast, jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie.

Sąd drugiej instancji ma również możliwość uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Możliwość taka zachodzi tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W takim wypadku sąd pierwszej instancji rozpoznaje sprawę w innym składzie.

Po wydaniu wyroku sąd drugiej instancji z urzędu go uzasadnia. Uzasadnia także z urzędu postanowienie kończące postępowanie w sprawie. Sporządzenie uzasadnienia powinno nastąpić w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, termin ten liczy się od dnia wydania orzeczenia. Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się tej stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu w terminie tygodniowym od sporządzenia uzasadnienia.

Pamiętaj, że:

Sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację,
Sąd drugiej instancji uzasadnia wyrok lub postanowienie kończące w prawie z urzędu,
Wyrok sądu drugiej instancji jest natychmiast wykonalny, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej. Sąd drugiej instancji może jednak uzależnić jego wykonanie, a w razie oddalenia apelacji - wykonanie wyroku sądu pierwszej instancji od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia, a nawet - gdyby wskutek wykonania wyroku mogła wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda - wstrzymać wykonanie wyroku aż do uprawomocnienia się,
Jeżeli przy rozpatrywaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy. Sąd Najwyższy władny jest przejąć sprawę do rozpoznania,
Uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże tylko w danej sprawie.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami)

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.