Rodzaje rozliczeń bezgotówkowych

5.11.2004

Czym charakteryzuje się rozliczanie bezgotówkowe za pomocą czeku?

W pierwszej kolejności należy podkreślić, iż czek jest papierem wartościowym. Otrzymuje się go z tego banku, w którym mamy założone konto osobiste czy firmowe. Za jego pomocą osoba wystawiająca zleca swemu bankowi wypłatę określonej na czeku kwoty pieniężnej ze środków na koncie wystawcy czeku. Czek może zrealizować osoba, która posiada czek, za okazaniem dowodu osobistego (czek na okaziciela) albo osobie, na której nazwisko czek wystawiono (czek imienny). Należy pamiętać, że bank odmówi realizacji czeku, na którym dokonano skreśleń lub poprawek. Nie ma przeszkód, aby czek wystawić na własne nazwisko – w celu pobrania gotówki.

Jak przebiega realizacja czeku?

Bank wypłaca określoną kwotę pieniędzy żądając pokwitowania jej odbioru, które widnieje na odwrotnej stronie blankietu czekowego. Bank realizuje czek w ciągu 10 dni od dnia jego wystawienia, po tym terminie czek nie może zostać zrealizowany. Okres, w którym bank zrealizuje czek, oblicza się od dnia następnego po dniu, w którym go wystawiono. Jeżeli ostatni dzień ważności czeku przypada na dzień świąteczny, to czek może być zrealizowany w następnym dniu. Najczęściej stosowanym rodzajem czeków są czeki gotówkowe, czyli polecenia wystawcy czeku kierowane do banku i dotyczące wypłacenia wskazanej na czeku osobie lub okazicielowi określonej na czeku kwoty pieniężnej.

Jednak z punktu widzenia poniższej porady najistotniejszy jest czek rozrachunkowy używany wyłącznie do prowadzenia rozliczeń bezgotówkowych. Za jego pomocą dokonuje się polecenia przekazania kwoty wskazanej na czeku na rachunek bankowy określonej na czeku osoby. Jest to bowiem pisemne zlecenie obciążenia rachunku wystawcy czeku i przelania tej kwoty na rachunek osoby wskazanej na czeku.

Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony, stanowiący formę zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia. Istota czeku potwierdzonego polega na potwierdzeniu możliwości jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając tym samym środki na realizację czeku. Bank dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.

Czeki potwierdzone są wystawiane na ogół na wyższe kwoty i często dla płatności zamiejscowych.

Wystawca czeku powinien posiadać pokrycie czeku, czyli środki znajdujące się u trasata na jego rachunku bankowym, wystarczające na wykupienie czeku. Pokrycie czeku powinno pozostawać na rachunku bankowym trasanta przez 10 dni, będące okresem ważności czeku krajowego w obrocie krajowym. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej kartce połączonej z czekiem. Połączenie czeku z kartką powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową, albo przepisane treścią protestu. Protestu czeku należy dokonać przed upływem ważności czeku, lub najpóźniej w pierwszy dzień powszedni od upływu ważności czeku.

Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) umieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę realizacji czeku z datą i podpisem firmowym banku. Na podstawie tego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności. W razie wystawienia czeku rozrachunkowego bez odpowiedniego pokrycia jego wystawca odpowiada wobec posiadacza czeku za wszelką wynikłą z tego powodu szkodę. Wystawca czeku bez pokrycia odpowiada także karnie za takie działanie - do dwóch lat pozbawienia wolności.

Co jest typowe dla polecenia przelewu?

Polecenie przelewu jest najpopularniejszą formą rozliczeń bezgotówkowych. Polega na tym, iż właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek wierzyciela (beneficjenta) w dowolnym banku.

Bardzo istotną zaletą tej formy rozliczeń bezgotówkowych jest możliwość stosowania jej do regulowania różnych zobowiązań, bez względu na ich wysokość. Potwierdzenia banku o dokonaniu przelewu są wystarczającym dowodem uregulowania zobowiązań wobec osób trzecich. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Co niezwykle istotne, jednostki gospodarcze, których przedmiotem działalności jest na przykład świadczenie usługi, mogą wprowadzić tę formę rozliczeń za podstawową.

Polecenie przelewu używane jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nim regulować podatki, opłaty. Mogą z nich korzystać także osoby fizyczne posiadające rachunki bankowe. Bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz otrzymuje przy wyciągu z rachunku zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło saldo jego rachunku, oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że dokonuje przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę. Pozostałe dwa egzemplarze bank dłużnika przesyła do banku wierzyciela (odbiorcy przelewu); jeden z nich zachowuje ten bank jako dowód księgowania na rachunku wierzyciela, drugi zaś otrzymuje wierzyciel przy wyciągu z rachunku, jako zawiadomienie o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.

Polecenia przelewu mogą być składane za pośrednictwem banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Przyjęte przez oddział banku polecenie przelewu powinno być zaksięgowane i wykonane w tym samym dniu, a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika) odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym. Polecenie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań. Po upływie umownego okresu nie wykonanie polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi. Za przechowanie poleceń bez pokrycia banki mogą pobierać opłaty. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunku dłużnika.

Akredytywa

Ta forma rozliczenia bezgotówkowego pomiędzy podmiotami gospodarczymi polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika. Tak więc gwarantuje terminowe otrzymanie pieniędzy przez beneficjenta, tj. osobę fizyczną lub prawną, na rzecz której dokonywane są płatności, oraz ułatwienie dysponowania przez niego tymi pieniędzmi.

Wspomniane powyżej warunki ustalone przez dłużnika to na przykład listy przewozowe, faktury, świadectwa rzeczoznawców, wyniki ekspertyz itp.

Rozróżnia się:

akredytywę budżetową, polegającą na tym, że jednostka budżetowa (np. ministerstwo, urząd gminy) otwiera na swym koncie rachunek bankowy (tzw. otwarcie akredytywy) dla określonej osoby prawnej lub fizycznej, finansowanej z budżetu albo realizującej zadania finansowane z budżetu, udzielając jej równocześnie pełnomocnictwa do dysponowania przekazanymi środkami,
akredytywę dla dostawcy (w obrocie krajowym), polegającą na wydzieleniu (zarezerwowaniu) lub zdeponowaniu na koncie płatnika (odbiorcy) kwot przeznaczonych wyłącznie na dokonywanie zapłat, wynikających z zawartej umowy, na rzecz tego dostawcy,
akredytywę pieniężną (w obrocie zagranicznym), polegającą na wydaniu przez bank krajowy polecenia (dokumentu zw. listem kredytowym) bankowi zagranicznemu (kilku bankom) wypłacenia wymienionej w akredytywie osobie, w określonym czasie, wskazanej kwoty.

Karty płatnicze

Jest wydawana osobie fizycznej przez bank lub inną instytucję, np. przedsiębiorstwo handlowe. Karty kredytowe nazywane są także kartami debetowymi. Dzięki nim można regulować należności za zakupy do określonej wysokości, czyli do limitu określonego w momencie wydania karty. Przy zapłacie kartą jest wystawiany rachunek obciążeniowy, na którym posiadacz karty kredytowej składa podpis. Rachunek wystawiany jest albo przy użyciu urządzenia do odbijania danych z kart kredytowych, albo poprzez odczytanie karty przez urządzenia zwane czytnikami kart magnetycznych, a następnie wydrukowanie danych z karty płatniczej wraz z datą i kwotą do zapłaty na specjalnym rachunku, którego oryginał otrzymuje klient.

Wśród kart płatniczych wyróżnia się:

karty kredytowe - płatności i zakupy rozliczane są w ciężar rachunku bankowego klienta jako kredyt, w ramach określonej umownie kwoty,
karty debetowe - płatności i zakupy rozliczane są w ciężar rachunku bankowego klienta do wysokości salda na rachunku,
karty typu charge - klient również korzysta z kredytu, ale bank obciąża jego rachunek okresowo,
karty przedpłacone (wstępnie opłacone) - np. portmonetka elektroniczna (naładowanie karty odpowiednią kwotą),
karty wyłącznie do bankomatów - służą do pobierania gotówki z bankomatów.

Większość kart jest wielofunkcyjna tzn. służy do dokonywania płatności oraz podejmowania gotówki z bankomatów. Karty mogą być wydawane klientom instytucjonalnym i osobom fizycznym.

Rozliczenia planowe

Rozliczenia planowe mogą być przydatne do rozliczania dostaw o charakterze powtarzalnym. Rozliczenia indywidualnych faktur można znacznie uprościć stosując rozliczenia planowe. W tym celu kontrahenci umawiają się, że odbiorca będzie co pewien czas (np. co 5 dni) przelewać na rzecz dostawcy określoną kwotę pieniędzy, odpowiadającym planowanym w tym czasie dostawom. Zamiast indywidualnych faktur dostawca może wystawiać jedną zbiorczą fakturę, obejmującą dostawy np. w okresie miesiąca. Odbiorca porówna fakturę z dokonanymi przelewami, a różnicę przekaże dostawcy poleceniem przelewu.

Jeśli saldo rozliczeń wypadnie na jego korzyść, różnicę potrąci z następnego przelewu. Chociaż inicjatywa dokonywania periodycznych przelewów pieniędzy spoczywa w rękach odbiorcy, umowne terminy planowych wpłat zabezpieczają interes dostawcy. Natomiast odbiorca kontroluje dostawcę, ponieważ może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy.

W celu wprowadzenia rozliczeń planowych kontrahenci zawierają umowę, której treść jest znana także rozliczającym ich oddziałom banków. W treści umowy strony określają wartość i częstotliwość dostaw objętych rozliczeniem, a także wysokość i częstotliwość dokonywanych przelewów pieniędzy (np. co 5 dni) oraz terminy ostatecznego (wyrównującego) rozliczenia, które może być przeprowadzone np. co miesiąc. Mimo uproszczenia ewidencji i rozrachunków między dostawcami a odbiorcami rozliczenia planowe są bardzo rzadko stosowane w praktyce.

Okresowe rozliczenia saldami

Okresowe rozliczenia saldami mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i odbiorca, czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w banku poleceń przelewu przez obu partnerów. Zastosowanie okresowych rozliczeń saldami znacznie uprości procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników rozliczeń będzie w ustalonych odstępach czasu dokonywać rozrachunku, przekazując partnerowi nadwyżkę.

Istota okresowych rozliczeń polega więc na zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjowaniu wzajemnych świadczeń. Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań oraz okresowe rozliczanie salda zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki. Wprowadzenie okresowych rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków.

Pamiętaj, że:

Na warunkach określonych w umowach strony mogą stosować w rozliczeniach bezgotówkowych także karty płatnicze,
W praktyce umowy rachunku bankowego (bądź warunki umów lub regulaminy bankowe) nie regulują wszystkich kwestii dotyczących sposobu realizacji poleceń przelewu. Stosowne klauzule umowne (regulaminowe) dotyczą tylko niektórych kwestii, np. terminu wykonania polecenia, trybu składania polecenia (wymóg należytego wypełnienia odnośnych formularzy itp.). Należy przyjąć, iż w razie braku jakichkolwiek postanowień umownych (regulaminowych) odnośnie do sposobu wykonania polecenia rozliczeniowego bank powinien niezwłocznie wykonać polecenie w sposób uznany przez siebie za właściwy.

Podstawa prawna: