Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców

W jakim celu powołano Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców?

Rzecznik MŚP to gwarant wdrożenia zasad Konstytucji Biznesu, wyspecjalizowany w działalności na rzecz ochrony praw przedsiębiorców. Ma podejmować zarówno działania o charakterze systemowym, dotyczące ogółu przedsiębiorców, takie jak żądanie wydania objaśnień prawnych do szczególnie skomplikowanych przepisów czy rozstrzygnięcia rozbieżności w orzecznictwie, jak też interwencje w indywidualnych sprawach, np. przez przystąpienie do postępowania administracyjnego, podatkowego albo wniesienie skargi do sądu administracyjnego. 

Rzecznik MŚP ma także opiniować akty prawne dotyczące działalności gospodarczej, stojąc na straży reguł tworzenia prawa gospodarczego, zawartych w Prawie Przedsiębiorców. Może też wnioskować o dokonanie przeglądu i oceny aktów prawnych pod kątem ewentualnej zmiany przepisów.

Do kompetencji Rzecznika MŚP należy ponadto: występowanie do odpowiednich organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, wspieranie mediacji pomiędzy przedsiębiorcami a organami administracji, występowanie do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskiemo rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni przepisów, wnioskowanie o wszczęcie postępowań przygotowawczych, wyjaśniających czy dyscyplinarnychwobec osób, które naruszyły prawa przedsiębiorców, współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymi i zawodowymi, zwracanie się do odpowiednich organów, organizacji i instytucji z wnioskami o podjęcie innych działań mogących wpływać pozytywnie na prawa i interesy przedsiębiorców.

Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców weszła w życie 30 kwietnia 2018 r.

Instytucja Rzecznika MŚP z powodzeniem funkcjonuje w krajach stwarzających przyjazne warunki prowadzenia biznesu: w USA, Australii czy Korei Południowej.

Funkcje Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców

Zgodnie z ustawą, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców stoi na straży praw mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców, w szczególności poszanowania zasady wolności działalności gospodarczej, pogłębiania zaufania przedsiębiorców do władzy publicznej, bezstronności i równego traktowania, zrównoważonego rozwoju oraz zasady uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów przedsiębiorców. 

Zadaniem Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców będzie więc stanie na straży i ochrona praw przedsiębiorców, szczególnie tych z sektora MŚP. Ilekroć w ustawie o Rzeczniku MŚP jest mowa o przedsiębiorcach, rozumie się przez to bowiem tylko mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. poz. 646).

Jakie wymogi musi spełniać kandydat na Rzecznika?

Na stanowisko Rzecznika może być powołana osoba, która:

1. jest obywatelem polskim;
2. korzysta z pełni praw publicznych;
3. nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ani umyślne przestępstwo skarbowe;
4. posiada wykształcenie wyższe;
5. cieszy się nieposzlakowaną opinią i daje rękojmię prawidłowego wykonywania powierzonych zadań;
6. wyróżnia się wiedzą w zakresie przedsiębiorczości i regulacji prawnych tworzących otoczenie przedsiębiorców oraz posiada co najmniej pięcioletnie doświadczenie w zakresie wykonywania działalności gospodarczej lub reprezentowania interesów przedsiębiorców, lub tworzenia lub stosowania prawa gospodarczego;
7. nie pełniła służby zawodowej ani nie pracowała w organach bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2017 r. poz. 2186 oraz z 2018 r. poz. 538 i 650), ani nie była ich współpracownikiem.

Jak powołuje się Rzecznika?

Rzecznika powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki. Przed złożeniem wniosku, minister właściwy do spraw gospodarki zasięga opinii reprezentatywnych organizacji pracodawców w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz.U. poz. 1240 oraz z 2017 r. poz. 2371).

Ile trwa kadencja Rzecznika? 

Kadencja Rzecznika trwa 6 lat i rozpoczyna się z dniem jego powołania. Ta sama osoba może być Rzecznikiem tylko jedną kadencję.

Kadencja Rzecznika wygasa w przypadku jego śmierci lub odwołania.

Kiedy może nastąpić odwołanie Rzecznika przed upływem kadencji?

Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki, odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji wyłącznie w przypadku:

1. złożenia rezygnacji;
2. utraty obywatelstwa polskiego;
3. trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków ze względu na stan zdrowia – stwierdzonej orzeczeniem lekarskim;
4. prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
5. rażącego naruszenia przepisów ustaw w związku z pełnieniem funkcji Rzecznika;
6. ustalenia niespełnienia lub zaprzestania spełniania warunków, jakie stawiane są wobec kandydata na Rzecznika w ww. pkt 2, 4 i 7.

Ograniczenia pozazawodowej działalności Rzecznika

Osoba powołana na stanowisko Rzecznika nie może:

• zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska naukowo-dydaktycznego lub naukowego w szkole wyższej, Polskiej Akademii Nauk, instytucie badawczym lub innej jednostce naukowej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych;
• należeć do partii politycznej;
• wykonywać innych czynności, które pozostają w sprzeczności z jego obowiązkami albo mogą wywołać podejrzenie o jego stronniczość lub interesowność;
• prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu.

Zastępca Rzecznika

Kandydat na stanowisko zastępcy Rzecznika musi spełniać wymagania, jekie stawiane są wobec kandydata na Rzecznika. Ograniczenia pozazawodowej działalności Rzecznika stosuje się odpowiednio do jego zastępcy.

Minister właściwy do spraw gospodarki:

• odwołuje zastępcę Rzecznika – w takich samych przypadkach, w których następuje odwołanie Rzecznika przed upływem kadencji (zob. wyżej);
• może odwołać zastępcę Rzecznika – na wniosek Rzecznika.

Rzecznik może ustanowić swoich pełnomocników terenowych spośród pracowników Biura Rzecznika, o którym mowa w art. 15 Biuro Rzecznika.

Jakie są zadania Rzecznika MŚP?

Do zadań Rzecznika należy:

• opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących interesów przedsiębiorców oraz zasad podejmowania, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• pomoc w organizacji mediacji między przedsiębiorcami a organami administracji publicznej;
• współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymi i zawodowymi, do których celów statutowych należy ochrona praw przedsiębiorców oraz współdziałanie ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony praw przedsiębiorców oraz poszanowania zasady wolności działalności gospodarczej i równego traktowania;
• inicjowanie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie związanym z wykonywaniem działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w dziedzinie przedsiębiorczości oraz prawa gospodarczego;
• podejmowanie innych działań, o których mowa niżej w ramach uprawnień Rzecznika w zakresie ochrony praw przedsiębiorców, o ile służą one ochronie praw przedsiębiorców.

Uprawnienia Rzecznika MŚP w zakresie ochrony praw przedsiębiorców 

W zakresie ochrony praw przedsiębiorców Rzecznik może:

• występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę innych aktów normatywnych w sprawach dotyczących działalności gospodarczej;
• występować do właściwych organów z wnioskiem o wydanie objaśnień prawnych, jeśli przepisy będące przedmiotem wniosku budzą wątpliwości w praktyce lub ich stosowanie wywołało rozbieżności w rozstrzygnięciach wydawanych przez właściwy organ administracji publicznej;
• informować właściwe organy nadzoru lub kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organów administracji publicznej;
• występować do właściwego ministra lub organu upoważnionego ustawowo do opracowywania i wnoszenia do rozpatrzenia przez Radę Ministrów projektów aktów normatywnych z wnioskiem o przygotowanie oceny funkcjonowania aktu normatywnego (o którym mowa w art. 69  ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców);
• występować do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego wobec rozbieżności w orzecznictwie sądów w zakresie wykładni przepisów prawa (o którym mowa w art. 83 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. z 2018 r. poz. 5 i 650);
• wnosić skargę nadzwyczajną od orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego (na podstawie art. 89  § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym);
• występować do Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskami o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;
• zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi i skargi kasacyjne do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi;
• żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa wszczynane z urzędu;
• informować właściwe organy o dostrzeżonych barierach i utrudnieniach w zakresie wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.2.

Podjęcie czynności przez Rzecznika MŚP

Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje z urzędu lub na wniosek.

Z wnioskiem mogą zwracać się do Rzecznika przedsiębiorcy lub organizacje przedsiębiorców. Rzecznik, po zapoznaniu się ze skierowanym do niego wnioskiem, może:

• podjąć czynności;
• wskazać wnioskodawcy przysługujące mu prawa i środki działania;
• przekazać sprawę według właściwości;
• odmówić podjęcia czynności, o czym, uzasadniając swoje stanowisko, zawiadamia wnioskodawcę.

Rzecznik, podejmując czynności, bada, czy wskutek działania lub zaniechania organu administracji publicznej nie nastąpiło naruszenie praw lub interesów przedsiębiorcy.

Kompetencje Rzecznika MŚP

Rzecznik może zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji publicznych z ocenami i wnioskami o podjęcie działań zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw przedsiębiorców oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie. Organy, organizacje i instytucje publiczne są zaś zobowiązane do rozpatrzenia spraw skierowanych przez Rzecznika.

Organy, organizacje lub instytucje publiczne, do których Rzecznik zwrócił się o podjęcie odpowiednich działań, są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku.

W przypadku gdy organy, organizacje lub instytucje publiczne nie poinformują Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku albo gdy Rzecznik nie podziela ich stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań.

Rzecznik publikuje na swojej stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej dane dotyczące liczby nieudzielonych odpowiedzi. W przypadku gdy Rzecznik stwierdził naruszenie praw przedsiębiorcy w działalności organów, organizacji lub instytucji publicznych, może zwrócić się z wnioskiem o wszczęcie postępowania wyjaśniającego lub dyscyplinarnego.

Obowiązek współdziałania z Rzecznikiem MŚP

Organy, organizacje lub instytucje publiczne, do których zwróci się Rzecznik, są obowiązane z nim współdziałać i udzielać mu pomocy. Organy te, organizacje lub instytucje publiczne są obowiązane w szczególności:

1. zapewnić dostęp do akt i dokumentów spraw zakończonych;
2. udzielać żądanych przez Rzecznika informacji i wyjaśnień;
3. udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć.

Powyższych zasad nie stosuje się do informacji niejawnych w rozumieniu ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 412 i 650).

Ww. pkt 1 i 2 nie dotyczą zaś postępowań prowadzonych przez Komisję Nadzoru Finansowego oraz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Rzecznik jest obowiązany do ochrony oraz nieudostępniania podmiotom nieuprawnionym informacji i danych, uzyskanych zgodnie z powyższymi zasadami, jeśli stanowią one tajemnice prawnie chronione.

Przetwarzanie informacji przez Rzecznika

Z uwzględnieniem przepisów dotyczących tajemnic prawnie chronionych Rzecznik może przetwarzać wszelkie informacje niezbędne do realizacji swoich ustawowych zadań, w tym dane osobowe tzw. wrażliwe, z wyłączeniem danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, danych genetycznych, danych biometrycznych oraz danych dotyczących seksualności lub orientacji seksualnej.

Rzecznik może odmówić ujawnienia danych osobowych osoby, od której uzyskał informację wskazującą na naruszenie praw przedsiębiorcy, oraz osoby, której naruszenie dotyczy, a także dokumentacji zgromadzonej w toku badania sprawy, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki. Nie można odmówić ujawnienia takich informacji, w tym danych osobowych lub dokumentacji, gdy zatajenie takich informacji, danych osobowych lub dokumentów prowadziłoby do zagrożenia życia lub zdrowia innych osób lub mogło zagrażać bezpieczeństwu lub porządkowi publicznemu.

Roczne sprawozdania z działalności Rzecznika MŚP

Rzecznik przedstawia corocznie, w terminie 90 dni od zakończenia roku kalendarzowego, Prezesowi Rady Ministrów, a także podaje do wiadomości publicznej sprawozdanie ze swojej działalności w poprzednim roku kalendarzowym. Sprawozdanie zawiera w szczególności informacje o podjętych przez Rzecznika czynnościach, a także uwagi o stanie przestrzegania praw przedsiębiorców oraz dostrzeżonych barierach i utrudnieniach w zakresie wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Biuro Rzecznika MŚP

Rzecznik MŚP wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika. Biuro Rzecznika jest państwową jednostką budżetową. Minister właściwy do spraw gospodarki, na wniosek Rzecznika, nadaje, w drodze zarządzenia, statut, który określa organizację Biura Rzecznika. W statucie określa się w szczególności siedzibę Biura Rzecznika oraz pełnomocników terenowych Rzecznika, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia efektywnej realizacji zadań Rzecznika i kierując się potrzebą dekoncentracji.

Finansowanie działalności Rzecznika 

Wydatki związane z funkcjonowaniem Rzecznika są ujmowane w ustawie budżetowej i pokrywane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw gospodarki.

W latach 2018–2027 maksymalny limit wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na wykonywanie zadań Rzecznika wynikających z niniejszej ustawy wynosi 170 500 000 zł, w tym w poszczególnych latach wynosi w: 2018 r. – 7 500 000 zł; 2019 r. – 19 000 000 zł; 2020 r. – 18 000 000 zł; 2021 r. – 18 000 000 zł; 2022 r. – 18 000 000 zł; 2023 r. – 18 000 000 zł; 2024 r. – 18 000 000 zł; 2025 r. – 18 000 000 zł; 2026 r. – 18 000 000 zł; 2027 r. – 18 000 000 zł.

W przypadku przekroczenia lub zagrożenia przekroczenia ww. limitu wydatków na dany rok budżetowy, stosuje się mechanizm korygujący polegający na ograniczeniu kosztów rzeczowych Biura Rzecznika związanych z realizacją zadań wynikających z ustawy. Organem właściwym do wdrożenia mechanizmu korygującego jest Rzecznik MŚP. Organem właściwym do monitorowania wykorzystania limitu wydatków jest zaś minister właściwy do spraw gospodarki.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców (Dz.U. 2018 r. poz. 648, ze zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl