Skierowanie do ośrodka kuratorskiego jako rodzaj środka wychowawczego

Skierowanie do ośrodka kuratorskiego jako rodzaj środka wychowawczego

Skierowanie do ośrodka kuratorskiego nieletniego sprawcy czynu karalnego lub wykazującego przejawy demoralizacji jest jednym ze środków wychowawczych orzekanych przez sądy w postępowaniu w sprawach nieletnich (na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich).

Środki wychowawcze przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich dzielą się na dwie zasadnicze kategorie:

• te, które nie wiążą się ze zmianą środowiska wychowawczego nieletniego, lecz ze wzmożonymi oddziaływaniami wychowawczymi i 
• te, które powodują zmianę środowiska wychowawczego, niejako wyrwanie nieletniego z dotychczasowego otoczenia rodzinno-społecznego i umieszczenie w odpowiednim ośrodku wychowawczym.

Skierowanie nieletniego do ośrodka kuratorskiego niewątpliwie możemy zaliczyć do pierwszej z wymienionych kategorii środków wychowawczych, z elementami wykraczającymi dość znacznie poza zwykły nadzór odpowiedzialny rodziców bądź nadzór kuratora sądowego, co czyni ten środek specyficznym na tle pozostałych. Profesjonalna organizacja nieletniemu czasu pozaszkolnego polegająca na działaniach profilaktycznych, opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjno-terapeutycznych, charakteryzuje, najogólniej rzecz ujmując, ten środek wychowawczy.

W przeciwieństwie do zwykłych środków nadzorczych skierowanie do ośrodka kuratorskiego, wymaga poddania się przez uczestników ośrodków kuratorskich rygorowi zajęć zaprogramowanych, celem osiągnięcia zmiany postawy nieletniego. Z drugiej strony pozwala na intensywniejsze działania resocjalizacyjne i edukacyjne w warunkach do tego optymalnych. Nieletni bowiem funkcjonuje nadal w swoim środowisku rodzinnym, niejednokrotnie również poddanym oddziaływaniom korekcyjnym, poprzez środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a jednocześnie pozostaje poza wpływem często demoralizującego otoczenia, m.in. grupy rówieśniczej. Ośrodek kuratorski staje się zatem alternatywą dla zamkniętych środowisk wychowawczych.

Jakie są warunki oddziaływania wychowawczego w ośrodku kuratorskim?

Warunki oddziaływania wychowawczego w ośrodku kuratorskim pozwalają nie tylko na intensywniejszą pracę z nieletnim niż w wypadku zwykłego nadzoru, ale także na bardziej indywidualne podejście w traktowaniu wychowanka, w czym realizuje się bardzo ważna zasada podmiotowego traktowania nieletniego.

Podobnie jak w przypadku innych środków wychowawczych, praca z nieletnim w ośrodku wymaga właściwego zdiagnozowania źródeł niedostosowania społecznego nieletniego. Spektrum możliwych oddziaływań w warunkach ośrodka, zwłaszcza realizacji specjalnie opracowanych na takie potrzeby programów jest znacznie szersze w porównaniu z innymi środkami przewidzianymi w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Oddziaływania te nie ograniczają się tylko do periodycznej kontroli i odnotowania aktualnej sytuacji nieletniego w przedkładanym sądowi sprawozdaniu z wywiadu środowiskowego, lecz pozwalają na realne zastosowanie różnych modeli pracy wychowawczo – resocjalizacyjnej, bieżącą obserwację wyników podejmowanych działań oraz formułowanie na ich podstawie wniosków i ewentualnie korektę zastosowanych metod celem osiągnięcie zamierzonego efektu wychowawczego i edukacyjnego.

Skierowanie do ośrodka kuratorskiego – jak żaden inny środek wychowawczy – umożliwia poza powszechnym systemem szkolnym nadrobienie przez nieletniego zaległości i braków w edukacji spowodowanych dotychczasową jego postawą. Często ten właśnie środek wychowawczy orzekany jest przez sądy w sprawach nieletnich zaniedbujących – z różnych powodów obowiązek szkolny. Brak motywacji do nauki spowodowany brakiem właściwych wzorców w środowisku rodzinnym nieletniego, czy po prostu warunków do nauki oraz nie zawsze właściwie zorganizowany system szkolnych zajęć korekcyjno – uzupełniających, powoduje konieczność zapewnienia pomocy takim uczniom. Skierowanie wówczas nieletniego do ośrodka kuratorskiego stwarza możliwość niwelowania trudności szkolnych nieletniego.

Jak następuje tworzenie, znoszenie i organizacja ośrodków kuratorskich?

Tryb i szczegółowe zasady tworzenia i znoszenia ośrodków kuratorskich, zakres działania i organizację ośrodków oraz sposób wykonywania nadzoru określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie ośrodków kuratorskich. Ośrodki tworzy się przy sądach rejonowych w ilości zależnej od potrzeb lokalnych, uwzględniając w szczególności liczbę spraw nieletnich oraz stopień ich demoralizacji. Ośrodki kuratorskie w obszarze właściwości sądu okręgowego tworzy i znosi prezes sądu okręgowego na wniosek prezesa sądu rejonowego po zasięgnięciu opinii kuratora okręgowego. Przy sądzie rejonowym może działać więcej niż jeden ośrodek kuratorski. Prezes sądu rejonowego powierza obowiązki kierownika ośrodka rodzinnemu kuratorowi zawodowemu po zasięgnięciu opinii kuratora okręgowego. Obowiązki w ośrodku kuratorskim powierza kuratorowi rodzinnemu prezes sądu rejonowego na wniosek kierownika ośrodka.

Przyjęcie uczestnika do ośrodka następuje na podstawie orzeczenia sądu. Zajęcia z uczestnikami prowadzą kierownik ośrodka oraz rodzinni kuratorzy zawodowi i społeczni.

Nadzór nad ośrodkami sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście lub przez wyznaczone osoby.

Stosowanie tego środka wychowawczego 

Z danych statystycznych wynika, że sądy, orzekając o zastosowaniu środka wychowawczego, dość sporadycznie kierują nieletnich do ośrodków kuratorskich. W roku 2009 sądy skierowały do ośrodków łącznie 782 nieletnich, w roku 2010 – 764. W kolejnych latach liczby te kształtowały się następująco: 835 nieletnich w roku 2011 i 735 w roku 2012. Liczby te świadczą o utrzymywaniu się dość stabilnej tendencji w orzecznictwie sądowym dotyczącym stosowania tego środka wychowawczego. W nadchodzących latach stan ten może jednak ulec pewnym wahaniom, co wiąże się nie tyle ze zmianą nastawienia sądów do orzekania ośrodka kuratorskiego, co z ogólnym spadkiem liczby spraw nieletnich w sądach wynikającym z niżu demograficznego.

Wykonywanie prezentowanego środka wychowawczego oraz dalszy rozwój tej formy oddziaływania wychowawczego wymaga niewątpliwie współdziałania organizacji młodzieżowych i innych organizacji społecznych. Bez takiej współpracy, uwzględniającej w szczególności warunki lokalne nie wydaje się możliwe właściwe funkcjonowanie systemu resocjalizacji nieletnich. Ilość i sposób funkcjonowania ośrodków kuratorskich uzależnione są od potrzeb lokalnych uwzględniających w szczególności liczbę spraw nieletnich oraz stopień ich demoralizacji. Pomoc lokalnych czy regionalnych organizacji pozarządowych pozyskujących zewnętrzne środki finansowe pozwala na korzystanie ze specjalistycznego poradnictwa i terapii nieletnich.

Zob.: Wykaz ośrodków kuratorskich

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r. nr 33, poz. 178. ze zmianami);
• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie ośrodków kuratorskich (Dz.U. Nr 120, poz. 1294).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl