Składniki Twojego wynagrodzenia (podstawowe, premia, nagrody, dodatki)

Dodatkowe świadczenia należne pracownikowi (nagrody jubileuszowe, fundusz świadczeń socjalnych, itd.)

Jakie są rodzaje świadczeń należnych pracownikowi z tytułu wykonywanej pracy?

Świadczenia należne pracownikowi z tytułu wykonywanej pracy można podzielić na:

1. składniki konieczne, czyli wynagrodzenie podstawowe (płaca zasadnicza);
2. składniki (świadczenia) dodatkowe.

Różnica między nimi polega na tym, że wynagrodzenie podstawowe występuje w każdym wynagrodzeniu za pracę, natomiast składniki dodatkowe przysługują za pracę w określonych branżach, w przypadku niektórych zawodów lub specjalności, bądź też przysługują wszystkim pracownikom w sytuacjach szczególnych.

Składniki wynagrodzenia za pracę można również podzielić na:

1. składniki o charakterze obowiązkowym (np. dodatek za pracę nocną),
2. składniki o charakterze fakultatywnym - ich wprowadzenie zależy od woli stron.

Skąd wiadomo czy i jakie dodatkowe świadczenia przysługują pracownikowi?

Dodatkowe świadczenia za pracę mogą wynikać z:

1. umowy o pracę;
2. przepisów płacowych obowiązujących u danego pracodawcy (np. z układu zbiorowego pracy czy też regulaminy wynagradzania).

Określają one przeważnie nie tylko ich rodzaj, ale także wysokość oraz warunki od których zależy ich nabycie. Wśród nich można wyróżnić:

1. premie;
2. prowizje;
3. dodatki do wynagrodzenia podstawowego.

Ad.1. Premia stanowi uzupełniający, niesamodzielny składnik wynagrodzenia za pracę - jest wypłacana obok wynagrodzenia podstawowego. Jest też elementem niestałym - należy się pracownikowi tylko wtedy, gdy pracownik na nią zasłużył - gdy wystąpiły okoliczności uzasadniające wypłacenie pracownikowi premii.

Premie mogą być regulaminowe lub uznaniowe (tzw. nagrody pieniężne).

W razie wystąpienia okoliczności uzasadniających przyznanie pracownikowi premii regulaminowej przysługuje mu roszczenie o zapłatę premii, które może realizować - w razie odmowy wypłaty przez pracodawcę - na drodze sądowej. Jeżeli pracownik spełnił warunki wymagane do jej uzyskania, to nie może być mowy o dalszym - uznaniowym - rozważaniu jej przyznania. Warunki otrzymania takiej premii, jej wysokość są zazwyczaj określane w regulaminie premiowania, układach zbiorowych pracy albo regulaminie wynagradzania.
Premia uznaniowa (nagroda pieniężna) jest przyznawana pracownikowi w zależności od uznania pracodawcy. Jeżeli ten ostatni nie przyznaje jej, to pracownik nie ma możliwości jej dochodzenia. Powodem tego jest fakt, że przyznanie premii uznaniowej charakteryzuje się dobrowolnością ze strony pracodawcy.

Ad. 2. Prowizja może występować samodzielnie lub stać się dodatkowym składnikiem wynagrodzenia za pracę (w tzw. systemie czasowym). Określana jest procentowo w stosunku do efektów pracy pracownika, które są wyrażane w pieniądzu.

Ad. 3. Oprócz powyższych świadczeń pracownikom przysługują często dodatki do płac. Ich celem jest nagrodzenie pracownika za włożony wysiłek, szczególnie wysokie kwalifikacje, nałożoną na nich odpowiedzialność, pracę w szkodliwych warunkach. Przysługują one pracownikom obok wynagrodzenia podstawowego. Są wyrażone w wysokości stałej lub zmiennej. Większość z nich ma charakter nieobowiązkowy; istnieją jednak dodatki, które pracodawca zawsze musi wypłacić, ilekroć zaistnieją określone okoliczności.

Jakie są rodzaje dodatków do płac?

Dodatki do płac można podzielić na:

1. dodatki za zwiększony wysiłek lub kwalifikacje pracownika, np.:
   • dodatek za pracę nocną;
   • dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych;
   • dodatek za sprawowanie funkcji kierowniczych (funkcyjny), który jest ekwiwalentem za sprawowanie kierownictwa oraz za szczególną odpowiedzialność pracownika;
   • dodatek za pracę w warunkach szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych; jego wysokość uzależniona jest od stopnia szkodliwości pracy;
   • dodatek za wysługę lat, w wielu przypadkach przysługuje z mocy prawa;
   • dodatek za znajomość języków obcych.
2. dodatki za obniżenie zarobków pracownika, który został przeniesiony do innej pracy albo któremu obniżono wynagrodzenie, np.:
   • dla kobiety ciężarnej;
   • dla pracownika, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy i nie został zaliczony do żadnej z grup inwalidów;
   • dla pracownika przesuniętego czasowo do innej pracy ze względów zdrowotnych za okres przeniesienia nie dłuższy niż 3 miesiące;
   • dla pracowników szczególnie chronionych .

Jaki jest sposób przyznawania poszczególnych dodatków?

Jest to uzależnione od rodzaju dodatku. Dodatki mogą być:

• przyznane równocześnie z przyznaniem wynagrodzenia podstawowego, np.: dodatek funkcyjny;
• z mocy prawa - z chwilą zaistnienia warunków przewidzianych prawem, np.: dodatki za wysługę lat, dodatki wyrównawcze;
• uzależnione od swobodnej decyzji pracodawcy, np.: dodatek za znajomość języków obcych.

Kiedy przyznawane są nagrody jubileuszowe?

Za długoletnią pracę, pracownikom przyznawane są nagrody jubileuszowe. Przewidziane są dla pracowników sporej liczby działów zatrudnienia, po przepracowaniu - w danym zakładzie, branży lub zawodzie - określonego, dłuższego czasu. Zróżnicowanie wysokości nagród jubileuszowych jest uzależnione od tego, z jakim działem zatrudnienia mamy do czynienia. Np. nagrody jubileuszowe dla sędziów są regulowane innym aktem prawnym niż nagrody jubileuszowe dla nauczycieli.

Jakie są jeszcze inne świadczenia należne pracownikowi?

Oprócz wynagrodzenia za pracę pracownikowi mogą przysługiwać inne świadczenia:

1. *świadczenia wyrównawcze, takie jak zwrot kosztów delegacji i podróży służbowych, przeniesienia służbowego, dojazdów na szkolenia zawodowe;
2. odprawy, takie jak odprawa z tytułu zwolnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, odprawa emerytalna i rentowa, odprawa pośmiertna, odprawa należna pracownikowi zatrudnionemu na podstawie wyboru, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu wraz z wygaśnięciem mandatu;
3. wypłaty z zysku pracodawcy;
4. świadczenia odszkodowawcze.

Czym zajmują się zakładowe fundusze świadczeń socjalnych?

W niektórych zakładach pracy istnieją zakładowe fundusze świadczeń socjalnych. Pracodawca jest zobowiązany utworzyć taki fundusz, jeżeli 1 stycznia danego roku zatrudnia co najmniej 20 pracowników. Przyznawanie ulgowych usług (np. niskooprocentowana pożyczka) i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu jest generalnie uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
Zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu ustala pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi.

W przypadku, gdy zakład zatrudnia 1 stycznia danego roku 20 pracowników, ale w przeliczeniu na pełne etaty mniej niż 20, pracodawca nie ma obowiązku tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Pamiętaj, że:

• jeżeli dodatkowe składniki wynagrodzenia za pracę są przewidziane w przepisach płacowych obowiązujących u danego pracodawcy dla wszystkich pracowników lub określonej ich grupy, to należą się one także, jeżeli nie zostały zastrzeżone w umowie o pracę;
• o tym, czy jest to premia regulaminowa czy też premia uznaniowa (nagroda pieniężna), nie decyduje nazwa, tylko to, czy przesłanki premiowania są określone na tyle konkretnie, aby mogły być poddane kontroli z punktu widzenia prawidłowości ich przyznania, czy też pozostają one w całości uznaniu pracodawcy - wątpliwości rozstrzyga sąd pracy;
• nawet jeżeli nastąpiła zmiana w regulaminie premiowania, to pracownikowi premia przysługuje w wysokości jaka była przewidziana przez regulamin w dniu wymagalności premii, tzn. od momentu, w którym pracownik może domagać się jej wypłacenia.

Podstawa prawna:

• Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. 1996 r., Nr 70, poz. 335 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.