Skutki upadłości co do innych postępowań sądowych i administracyjnych - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Moment ogłoszenia upadłości może skutkować zawieszeniem postępowania sądowego, administracyjnego, egzekucyjnego, czy nawet polubownego, gdy toczą się one w stosunku do masy upadłości. Czy jednak zawsze postępowanie upadłościowe będzie skutkowało zawieszeniem? A jeżeli nie, to czy upadły będzie miał możliwość występowania przed sądem jako strona procesu?

Kiedy postępowanie będzie zawieszone?

Postępowanie sądowe

Postępowanie cywilne będzie obligatoryjnie zawieszone, gdy w stosunku do strony zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, a spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości. Sąd zawieszając to postępowanie działa z urzędu.

Co oznacza „wszczęcie postępowania upadłościowego”? Jak stwierdził Sąd Apelacyjny (I ACr 1/96; OSA 1997/1/5) w postanowieniu z dnia 7 lutego 1996 r. zawieszenie postępowania wszczętego przed ogłoszeniem upadłości następuje z chwilą ogłoszenia upadłości. A zatem postępowanie, które się toczyło w stosunku do strony, co do której ogłoszono upadłość będzie z tym momentem zawieszone, jeżeli dotyczyło przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości.

Należy zaznaczyć, że w niektórych wypadkach nie będzie konieczności zawieszenia rozprawy po ogłoszeniu upadłości – przykładowo:

• jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło po zamknięciu rozprawy, to wtedy nie będzie skutkowało zawieszeniem postępowania.
• ogłoszenie upadłości pozwanego pracodawcy nie powoduje konieczności zawieszenia postępowania wówczas, gdy przedmiotem sporu jest wyłącznie roszczenie o przywrócenie do pracy. Postępowanie w takiej sprawie winno być kontynuowane przeciwko syndykowi. Gdyby roszczenie o przywrócenie do pracy przekształcało się w roszczenie pieniężne (odszkodowanie), to konieczność zawieszenia postępowania nie budziłaby wątpliwości. W sprawie o przywrócenie do pracy spór nie dotyczy przedmiotu należącego do masy.
• postępowanie w sprawie, wszczętej przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem upadłości o wierzytelność, która uległa zgłoszeniu do masy, może być podjęte przeciwko syndykowi, jednak tylko w tym przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym sędzia-komisarz nie uznał wierzytelności, albo gdy na skutek sprzeciwu sąd odmówił uznania.

Postępowanie administracyjne

Organ administracji publicznej zawiesza postępowanie w razie utraty przez stronę lub przez jej ustawowego przedstawiciela zdolności do czynności prawnych.

Postępowanie polubowne

Mimo braku stosownego przepisu prawnego co do zawieszenia czy wstrzymania rozpoznania sprawy przed sądem polubownym nie powinno budzić wątpliwości, że postępowanie także przed tym sądem przeciwko upadłemu nie może się toczyć w okresie postępowania upadłościowego, jeżeli przedmiot sporu wchodzi do masy upadłości. W takim wypadku postuluje się by w drodze analogii zawieszać postępowanie z urzędu. Kwestii ta powinna być regulowana w regulaminach postępowania przed sądami polubownymi (arbitrażowymi).

Jeżeli postępowanie się toczy...

Jak widać w niektórych wypadkach postępowanie nie ulega zawieszeniu i nadal się toczy. Z momentem ogłoszenia upadłości upadły traci na rzecz syndyka prawo do zarządzania oraz dysponowania swoją nieruchomością. Z tego względu prawo upadłościowe stanowi, że upadły nie może być stroną w znaczeniu procesowym w postępowaniu sądowym, administracyjnym, a nawet w postępowaniu przed sądem polubownym odnośnie majątku, który wchodzi w skład masy upadłości.

A zatem postępowanie sądowe lub administracyjne dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być dalej prowadzone (jeżeli toczyło się jeszcze przed ogłoszeniem upadłości) lub wszczęte, jeżeli zaistnieje taka konieczność jedynie przez syndyka. Syndyk może wystąpić w postępowaniu zarówno jako strona powodowa, jak i pozwana. Syndyk występuje w postępowaniu, jako tzw. strona zastępcza, co oznacza, że chociaż występuje we własnym imieniu, to nie działa na własny rachunek. Syndyk działa bowiem na rachunek masy upadłości – sama masa, mimo że jest przedmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie może być ich podmiotem.

Czy upadły traci zdolność sądową po ogłoszeniu upadłości?

Nie. Upadły nie traci zdolności sądowej w momencie ogłoszenia upadłości. Zdolność sądowa jest to określenie, że dana osoba (fizyczna lub prawna) z pewnym momentem staje się podmiotem praw i obowiązków – jest to odzwierciedlenie zdolności prawnej i daje jednostce możliwość bycia stroną w znaczeniu materialnym. Syndyk jest zatem po ogłoszeniu upadłości stroną w znaczeniu procesowym (jest zastępcą pośrednim – działa na rzecz zastąpionego, ale w imieniu własnym), a upadły jest stroną w znaczeniu materialnym.

Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń odnoszącym się do osoby prawnej wytłumaczył, że zdolność prawną i zdolność sądową dana jednostka organizacyjna uzyskuje z chwilą nabycia osobowości prawnej, a traci z chwilą utraty tej osobowości (np. w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością chwilą utraty zdolności prawnej i zdolności sądowej będzie chwila wykreślenia z rejestru) Jeżeliby utrata zdolności prawnej i zdolności sądowej miała nastąpić w innej chwili, niezbędny byłby wyraźny przepis normujący taką sytuację. Prawo upadłościowe przewiduje jedynie, że „postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu”. Z przepisu tego w sposób oczywisty nie wynika, że podmiot, w stosunku do którego ogłoszona została upadłość, traci zdolność sądową. A zatem dana osoba prawna, w stosunku do której ogłoszono upadłość, nie traci osobowości prawnej, nie traci zatem także zdolności sądowej. Również osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, w stosunku do której ogłoszono upadłość, nie traci osobowości prawnej ani zdolności sądowej.

Upadły traci jednakże zdolność do czynności prawnych odnośnie mienia wchodzącego w skład masy upadłości, a także tzw. „zdolność postulacyjną”, czyli zdolność do reprezentowania własnych interesów i występowania w postępowaniu sądowym we własnej sprawie.

Kiedy upadły może występować w postępowaniu mimo ogłoszenia upadłości?

Należy jednakże pamiętać, że upadły może występować w postępowaniu sądowym i administracyjnym w stosunku do mienia, które nie wchodzi w skład masy upadłości. W odniesieniu do mienia, które nie wchodzi do tej masy przysługują mu wszystkie uprawnienia (materialne i procesowe).

Mienie, o które przed wszczęciem upadłości toczyła się sprawa, będzie poczytane za wyłączone z masy upadłości, jeżeli syndyk oświadczy, iż nie weźmie udziału w sprawie zamiast upadłego. Wówczas na skutek oświadczenia syndyka przedmiot sporu zostaje wyłączony z masy upadłości, a co za tym idzie – sprawa będzie mogła się toczyć dalej z udziałem upadłego.

Oświadczenie syndyka jest nieodwołalne i kierowane do tego sądu, w którym toczy się dane postępowanie oraz musi być wyraźne – nie można uznać za znaczące milczenia syndyka.

Jaki wpływ ma ogłoszenie upadłości na postępowanie egzekucyjne?

Ogłoszenie upadłości wpływa na postępowanie egzekucyjne w sposób następujący – jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte przed ogłoszeniem upadłości przeciwko upadłemu w poszukiwaniu jego długu osobistego, to będzie ono zawieszone z ogłoszeniem upadłości. Sumy, uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze nie wydane, będą przelane do masy upadłości.

Aby zawiesić postępowanie egzekucyjne muszą być zatem spełnione następujące przesłanki:

• postępowanie egzekucyjne musi być wszczęte przed upadłościowym (gdy postępowanie upadłościowe już się toczy nie wszczyna się postępowania egzekucyjnego),
• postępowanie egzekucyjne musi się toczyć przeciwko upadłemu (nie będzie zawieszone postępowanie egzekucyjne, które toczy się przeciwko wierzycielowi upadłego – jednakże upadły, gdy składa wniosek o ogłoszenie upadłości musi pamiętać, aby wymienić wszystkie toczące się na jego rzecz postępowania egzekucyjne),
• postępowanie egzekucyjne musi dążyć do zaspokojenia długu osobistego, który przysługuje przeciwko upadłemu – nie będzie uzasadnione zawieszenie postępowania egzekucyjnego, w którym upadły jest dłużnikiem rzeczowym.

Postępowanie zawieszone ulegnie umorzeniu z mocy prawa w chwili, gdy postanowienie o ogłoszeniu upadłości się uprawomocni. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości będzie prawomocne, gdy nie będzie już możności zmiany rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu sądowym za pomocą zwykłych środków odwoławczych (prawomocność formalna). Konkretnie zatem – postanowienie o ogłoszeniu upadłości uprawomocni się więc w chwili, gdy:

• wyczerpana zostanie zwykła droga odwoławcza (tzn. nie będzie już środków odwoławczych lub nie będzie warunków uzasadniających możliwość ich złożenia),
• minie termin do wniesienia zwykłego środka odwoławczego.

Pamiętaj, że:

• Moment ogłoszenia upadłości powoduje, że upadły traci na rzecz syndyka prawo do zarządzania oraz dysponowania swoją nieruchomością. Upadły nie może być stroną w postępowaniu sądowym, administracyjnym, a nawet w postępowaniu przed sądem polubownym odnośnie majątku, który wchodzi w skład masy upadłości,
• Ogłoszenie upadłości osoby prawnej nie pozbawia upadłego zdolności sądowej.
• Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe. (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
• Ustawa z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks Postępowania Cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.