Umorzenie udziałów w spółce z o.o.
Umorzenie udziałów w spółce z o.o. może nastąpić tylko wówczas, gdy przewiduje to umowa spółki. Dotyczy to wszystkich rodzajów umorzenia. Dokonanie umorzenia jest dopuszczalne dopiero po wpisie spółki do rejestru. Umorzenie nie może więc nastąpić w okresie organizacyjnym spółki z o.o. Umorzenie ma bowiem sens dopiero wówczas, gdy wszystkie wkłady na pokrycie udziałów - zgodnie z umowa spółki - zostały wniesione.
Rodzaje umorzenia udziałów
Kodeks spółek handlowych przewiduje trzy rodzaje umorzenia udziałów. Każde z nich charakteryzuje się innym trybem postępowania oraz odmiennością przesłanek, które muszą nastąpić, aby umorzenie było możliwe.
Dobrowolne umorzenie udziałów.
Umorzenie udziału może nastąpić za zgodą wspólnika lub też bez jego zgody. Tylko za zgodą wspólnika może nastąpić dobrowolne umorzenie jego udziałów. W przypadku tego rodzaju umorzenia wyrażenie zgody na umorzenie przez wspólnika jest niezbędną przesłanką dokonania tej operacji. Umorzenie dobrowolne następuje na drodze nabycia udzłałów spółki przez spółkę.
Umorzenie udziałów następuje na mocy uchwały Zgromadzenia Wspólników spółki z o.o. Podstawą podjęcia tej uchwały jest zapis w umowie spółki, przewidujący możliwość dokonania umorzenia udziałów. W przypadku umorzenia dobrowolnego, do podjętej uchwały zgromadzenia wspólników o umorzeniu udziałów powinna być dołączona zgoda wspólnika, którego udziały podlegają umorzeniu.
Uchwała zgromadzenia wspólników powinna powoływać podstawę prawną umorzenia (zapis w umowie spółki) oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umarzane udziały. Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość zrzeczenia się przez wspólnika wynagrodzenia za umarzany udział. Brak zapłaty musi jednak wynikać bezpośrednio z udzielonej przez wspólnika zgody. Gdy takiej zgody brak, wspólnikowi za umarzane udziały zawsze przysługuje wynagrodzenie. Przepisy kodeksu spółek handlowych nie określają wysokosci wynagrodzenia za umorzony udział w przypadku umorzenia dobrowolnego.
W przypadku umorzenia dobrowolnego nie jest konieczne określenie przesłanek oraz trybu takiego umorzenia. Konieczny jest jedynie zapis o możliwości dokonania umorzenia oraz wyrażenie przez wspólnika na takie umorzenie zgody. Nieco inne zasady obowiązują w przypadku drugiego rodzaju umorzenia - przymusowego.
Przymusowe umorzenie udziałów.
Umorzenie przymusowe może zostać dokonane bez zgody wspólnika, którego udziały mają podlegać umorzeniu. Ponieważ ten rodzaj umorzenia nie wymaga współdziałania wspólnika, którego udziały mogą ulec umorzeniu, należy odpowiedzieć na pytanie jakie przesłanki uzasadniają umorzenie przymusowe. W literaturze prawniczej podnosi się, że przyczyną umorzenia przymusowego nie mogą być okoliczności dotyczące osoby wspólnika, nie pozostające w bezpośrednim związku z jego udziałem w spółce. Nie może więc stanowić przyczyny umorzenia przymusowego chęć pozostałych wspólników do pozbawienia udziałów wspólnika, z którym pozostali wspólnicy nie chcą dłużej pozostawać w stosunku spółki. Nie może stanowić podstawy umorzenia także chęć wspólnika wycofania się ze spółki. Podstawą tego typu umorzenia mogą być pewne zdarzenia odnoszące się do samej spółki - np. chęć zmniejszenia ilości udziałów w spółce (T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz [w:] Komentarz do K.S.H. Spółka z o.o. W-wa 2001).
Podstawą umorzenia przymusowego jest uchwała zgromadzenia wspólników, oparta na postanowieniu umowy. W przeciwieństwie jednak do umorzenia dobrowolnego, odpowiednie postanowienia umowy spółki muszą zawierać przesłanki oraz tryb takiego umorzenia. Bez określenia takich przesłanek i trybu umorzenia w umowie, umorzenie przymusowe jest niemożliwe.
Podstawą umorzenia przymusowego jest uchwała wspólników podjęta na podstawie odpowiednich postanowień umowy spółki. Uchwała o umorzeniu udziałów powinna być podjęta bezwzględną większością głosów na zgromadzeniu wspólników. Uchwała o umorzeniu przymusowym musi zawierać uzasadnienie umorzenia, a także określać wysokość wynagrodzenia wspólnika za umorzone udziały, chyba że wspólnik ten wyraził zgodę na umorzenie bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.
Uchwała o przymusowym umorzeniu udziałów może być przez wspólnika zaskarżona do sądu gospodarczego, jako niezgodna z umową spółki, dobrymi obyczajami i godząca w interes spółki lub mającą na celu pokrzywdzenie wspólnika, w trybie określonym w art. 249 k.s.h. Wniesienie takiego powództwa do sądu nie wstrzymuje postępowania rejestracyjnego związanego z umorzeniem udziałów, lecz sąd rejestrowy uprawniony jest takie postępowanie zawiesić.
Automatyczne umorzenie udziałów.
Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość umorzenia udziału w wyniku ziszczenia się określonego w umowie spółki zdarzenia. W literaturze umorzenie to nazywane jest automatycznym, jednakże nie jest to określenie precyzyjne. W celu umorzenia udziału w związku ze ziszczeniem się określonego zdarzenia, zarząd powinien powziąć uchwałę o obniżeniu kapitału, chyba że umorzenie następuje z czystego zysku. W celu umorzenia udziałów w tym trybie konieczna jest więc uchwała zarządu, powzięta w trybie przewidzianym dla podejmowania uchwał przez zarząd, chyba że umorzenie udziału finansowane jest z czystego zysku spółki. Uchwała zarządu podjęta w celu obniżenia kapitału zakładowego musi być umieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza.
Umorzenie automatyczne jest możliwe tylko wówczas, gdy zdarzenie, którego ziszczenie uzasadnia dokonanie umorzenia, zostało ściśle określone w umowie spółki. Jest to jedyny rodzaj umorzenia, które może się dokonać bez podejmowania uchwały przez zgromadzenie wspólników.
Finansowanie umorzenia
Naczelna zasadą obowiązującą przy umarzaniu udziałów w każdym z przedstawionych powyżej trybów jest wypłata wynagrodzenia wspólnikowi, którego udział jest umarzany. Od zasady tej można odstąpić tylko za wyraźną zgodą tego wspólnika. Każdy udział przedstawia sobą pewną wartość, która jest częścią kapitału zakładowego spółki. Wartość udziału w spółce z o.o. nie może być mniejsza niż 50 zł. Kapitał zakładowy spółki zapisywany jest po stronie pasywów spółki, którym odpowiada kwota aktywów, które ucieleśniają udziały. Umorzenie udziału powoduje, że z jednej strony ulega zmniejszeniu wartość pasywów, i jednocześnie aktywów spółki. Różnica stąd wynikająca może być pokryta albo poprzez obniżenie kapitału zakładowego albo poprzez przeznaczenie na pokrycie zmniejszonego kapitału czystego zysku spółki. Za czysty zysk w spółce należy uznać kwotę pozostającą po zbilansowaniu pasywów i aktywów spółki.
Finansowanie umorzenia poprzez obniżenie kapitału zakładowego spółki.
Wszystkie przedstawione typy umorzenia udziałów mogą być “finansowane” poprzez obniżenie kapitału zakładowego spółki.
Obniżenie kapitału zakładowego wymaga podjęcia przez zgromadzenie wspólników uchwały o obniżeniu kapitału. Obniżenie kapitału zakładowego jest zmianą umowy spółki i dlatego uchwała o obniżeniu wymaga dla swej ważności zaprotokołowania przez notariusza. Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego może być podjęta łącznie z uchwałą o umorzeniu udziału. Ponieważ zmiana umowy spółki wymaga wpisu do rejestru, umorzenie udziału będzie skuteczne dopiero od dokonania odpowiedniego wpisu w KRS.
Obniżenie kapitału wymagać będzie przeprowadzenia całej procedury - tzw. postępowania konwokacyjnego. O szczegółach związanych z obniżeniem kapitału zakładowego w spółce z o.o. patrz porada "Obniżenie kapitału w spółce z o.o.".
W przypadku umorzenia udziałów, które wymaga obniżenia kapitału zakładowego spółki, umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału, tj. z chwilą wpisu do KRS. W tym momencie umorzone udziały przestają istnieć.
W przypadku umorzenia automatycznego przez obniżenie kapitału zakładowego spółki, podstawą wpisu obniżenia kapitału do rejestru - a tym samym umorzenia - jest uchwała zarządu spółki.
Finansowanie umorzenia z czystego zysku spółki.
Umorzenie udziałów może zostać sfinansowane także z czystego zysku spółki pozostającego do dyspozycji spółki. W takim przypadku umorzenie nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego spółki ani także przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego związanego z tym obniżeniem. Jeżeli umorzenie następuje z czystego zysku, odnosi skutek już od chwili podjęcia uchwały o umorzeniu - przez zgromadzenie wspólników lub przez zarząd - przy umorzeniu automatycznym.
Uchwała o umorzeniu udziałów, która określa jako źródło finansowania czysty zysk nie wymaga zaprotokołowania przez notariusza, gdyż nie stanowi zmiany umowy spółki poprzez obniżenie kapitału zakładowego. Jednakże w wyniku dokonanego umorzenia unicestwieniu ulega część udziałów. W związku z tym dopuszczalne jest podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o zmianie umowy spółki przez dostosowanie wartości pozostałych udziałów do nie zmienionego kapitału zakładowego. Taka uchwała jest zmianą umowy spółki i dla swej ważności wymaga zaprotokołowania jej przez notariusza.
Pamiętaj, że:
- nie można umorzyć udziałów spółki z o.o. w organizacji ani w spółce z o.o. w fazie likwidacji,
- umorzenie jest możliwe tylko wówczas, gdy zezwala na nie umowa spółki,
- wynagrodzenie za umorzony udział jest zasadą, może być ona wyłączona tylko za zgodą wspólnika,
- przymusowe umorzenie udziałów może nastąpić w trybie i na podstawie przesłanek przewidzianych w umowie spółki; jeżeli tryb i przesłanki tego umorzenia nie zostaną w umowie określone, umorzenie przymusowe jest niemożliwe,
- umorzenie automatyczne jest możliwe tylko wówczas, gdy w umowie spółki określone jest zdarzenie, które powoduje taki umorzenie,
- za wyjątkiem umorzenia automatycznego, pozostałe rodzaje umorzenia wymagają uchwały zgromadzenia wspólników.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037 ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?