Urlop wypoczynkowy - najważniejsze zasady

Urlop wypoczynkowy to coroczna, nieprzerwana i płatna przerwa w wykonywaniu pracy. Zasadą jest, iż urlop ma być wykorzystany w naturze. Pracownik nie może się zrzec prawa do urlopu wypoczynkowego. Sprawdź, na jakich zasadach i w jakim wymiarze pracownikowi powinien być udzielany urop wypoczynkowy?

Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego

Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, uzyskuje z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Za każdy miesiąc ma prawo do 1/12 z 20 dni (czyli 1,66 dnia) – tj. nabywa się prawo do urlopu z dołu.

Prawo do kolejnych urlopów nabywa się w każdym następnym roku kalendarzowym – a więc nabywa się prawo do urlopu z góry.

W razie ustania stosunku pracy i nawiązania w trakcie roku kalendarzowego wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do okresu przepracowanego u danego pracodawcy.  W takim przypadku 1 miesiąc odpowiada 1/12 wymiaru urlopu wypoczynkowego. Niepełny kalendarzowy miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca. Dotyczy to także uprawnienia do kolejnego urlopu w przypadku zatrudnienia w trakcie roku kalendarzowego.

Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

Wymiar urlopu wypoczynkowego

Wymiar urlopu zależy od ogólnego stażu pracy – czyli wszystkich okresów zatrudnienia. Wynosi on:

• 20 dni przy okresie zatrudnienia krótszym niż 10 lat,
• 26 dni przy okresie zatrudnienia wynoszącym co najmniej 10 lat.

Generalnie przy zatrudnieniu w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia, np. przy ½ etatu jest to 10 lub 13 dni.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy

Wlicza się również okresy zakończonej nauki:

• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
• średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
• szkoły policealnej - 6 lat,
• szkoły wyższej - 8 lat.

Okresy nauki nie podlegają sumowaniu.

Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, to do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się albo okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, albo okres nauki - zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.

Jak udziela się urlopu wypoczynkowego?

Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Urlop powinien być zatem udzielony w tym roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Urlop powinien być udzielony zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. W braku takiego planu następuje to na podstawie porozumienia pracownika z pracodawcą.

Pracownik może wykorzystać 4 dni urlopu na swój wniosek, który pracodawca uwzględnia (tzw. „urlop na żądanie”).

Urlop może być wykorzystany w częściach na wniosek pracownika przy czym jedna część ma obejmować co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Pracodawca może jednostronnie udzielić urlopu pracownikowi w okresie wypowiedzenia.

Na wniosek pracownicy udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (rodzicielskim).  Dotyczy to także pracownika-ojca wychowującego dziecko, który korzysta z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub ojcowskiego. Pracodawca ma w takiej sytuacji obowiązek udzielenia urlopu wypoczynkowego.

W razie niewykorzystania urlopu w roku kalendarzowym udziela się go do 30 września następnego roku.

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.

Przy udzielaniu urlopu jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy (20 dni x 8 godzin = 160 godzin; 26 dni x 8 godzin = 208 godzin).

Jeśli pracownika obowiązuje niższa dobowa norma czasu pracy, to jego dzień urlopu odpowiada tej niższej normie (np. 7 godzin w przypadku pracownika niepełnosprawnego – 20 dni x 7 godzin = 140 godzin; 26 dni x 7 godzin = 182 godziny).

Zmiana terminu wykorzystania urlopu wypoczynkowego

Pracodawca ma obowiązek zmiany terminu w przypadku:

• choroby pracownika,
• odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• powołania na ćwiczenia wojskowe,
• urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego.

Te okoliczności powodują również przerwanie udzielonego urlopu.

Pracodawca może zmienić termin urlopu:

• na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami,
• z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby zakłócenia toku pracy.

Odwołanie z urlopu wypoczynkowego

Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wtedy kiedy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nie przewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. W takim przypadku pracodawca jest obowiązany pokryć pracownikowi koszty związane bezpośrednio z odwołaniem go z urlopu.

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy

Urlop jest płatny i pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie otrzymałby, gdyby w tym czasie pracował.

Stałe składniki wynagrodzenia bierze w wysokości przysługującej za miesiąc, w którym pracownik korzysta z urlopu.

Zmienne składniki bierze się zaś w przeciętnej wysokości z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc korzystania z urlopu. W przypadkach znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten może być przedłużony do 12 miesięcy.

Ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy

W razie niewykorzystania urlopu w naturze, przysługuje ekwiwalent pieniężny. Przysługuje on tylko, gdy to niewykorzystanie urlopu następuje z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Nie wypłaca się ekwiwalentu, gdy pracownik i pracodawca postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej między nimi bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, (Dz. U. 1998 r., Nr 24, poz. 94, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl