Warunkowe zawieszenie wykonania kary - czyli \"kara w zawiasach\"

11.8.2014

Często sądy karne, aby uniknąć negatywnych konsekwencji wykonania kary (zwłaszcza kary pozbawienia wolności), orzekają karę „w zawieszeniu” („w zawiasach”).

W jakich przypadkach sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary?

Sąd skazujący może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Dwuletni okres pozbawienia wolności dotyczy także kary łącznej pozbawienia wolności podlegającej warunkowemu zawieszeniu. Dla wszystkich tych kar Kodeks karny przewiduje jednakowe przesłanki zastosowania. Przez „cele kary” należy w tym przypadku rozumieć cele zapobiegawcze i wychowawcze kary wobec skazanego, a więc jedynie cele z zakresu prewencji indywidualnej. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo w warunkach recydywy wielokrotnej, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się natomiast wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim; w takim przypadku sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Jakiej próbie poddany jest skazany?

Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności.

W wypadku zaś zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego (tzn. sprawcy, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat) lub recydywisty wielokrotnego okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

Próba może okazać się udana (wówczas kara nie zostanie nigdy wykonana) albo nieudana (wówczas kara zostanie odwieszona - zobacz dalej).

Szczególne możliwości warunkowego skazania wobec informatorów

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary również w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Na wniosek prokuratora sąd może także warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności. W tych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Zawieszenia wykonania kary w tych przypadkach nie stosuje się jednak do recydywisty wielokrotnego.

Grzywna

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych. W razie późniejszego zarządzenia jednak wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na tej podstawie nie podlega wykonaniu; kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega wówczas skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

Obowiązki w okresie próby

Możliwe są dwie formy warunkowego zawieszenia kary:

proste – gdy nie orzeczono obowiązków czy dozoru;
probacyjne – połączone z obowiązkami lub dozorem.

Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
przeproszenia pokrzywdzonego,
wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych,
powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,
opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa; nie jest to więc zamknięty katalog obowiązków i sąd orzekający może nałożyć inne obowiązki.

Sąd może ponadto zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody, albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego. Od tych ostatnich obowiązków w okresie próby zwolnić nie można.

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego; nałożenie zaś obowiązku poddania się leczeniu wymaga nadto zgody skazanego.

Dozór

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Zasadą jest więc dozór fakultatywny (nieobowiązkowy).

Dozór jest natomiast obowiązkowy tylko wobec:

młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
sprawcy będącego recydywistą wielokrotnym,
sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione wyżej (oprócz obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby i przeproszenia pokrzywdzonego) albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić (z wyjątkiem obowiązku naprawienia szkody albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego), jak również oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić. Nie można jednak zwolnić od dozoru w przypadkach, gdy jest on obowiązkowy.

Przepisy pozwalają więc na elastyczne stosowanie obowiązków, ich zmianę, rozszerzanie, zwalnianie w okresie próby. Dzięki temu jest możliwość dostosowania zakresu obowiązków do konkretnej potrzeby w danym czasie.

Kiedy kara zostanie odwieszona?

Sąd zarządza (obowiązkowo) wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności (w tym również karę pozbawienia wolności w zawieszeniu).

Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeśli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone wyżej albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Ponadto sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz jeszcze przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

W sprawach związanych z wykonaniem orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary oraz w sprawie zarządzenia wykonania zawieszonej kary właściwy jest sąd, który w danej sprawie orzekał w pierwszej instancji, jednakże w stosunku do osoby skazanej przez sąd powszechny pozostającej pod dozorem właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu dozór jest lub ma być wykonywany (czyli tzw.

sąd dozoru). Sąd rejonowy, w którego okręgu dozór był wykonywany i który zarządził wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, będzie także właściwy do wykonania tego orzeczenia, chociaż nie orzekał w sprawie w pierwszej instancji, a w tym do rozstrzygania kwestii incydentalnych związanych z jego wykonaniem.

Przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary, sąd powinien wysłuchać skazanego lub jego obrońcę, chyba że zachodzą okoliczności obligatoryjnego (obowiązkowego) zarządzenia wykonania kary.

Kiedy skazanie ulega zatarciu?

Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Jeżeli jednak wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania; nie dotyczy to środka karnego polegającego na obowiązku naprawienia szkody.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami);
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 557, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl