Wyłączenia rzeczy i praw z masy upadłości - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Wyłączenie z masy upadłości polega na tym, że pewne określone przez prawo osoby mogą domagać się, by pewne przedmioty przestały być składnikami masy upadłości. Nie należy mylić wyłączenia z masy upadłości z określeniem co wchodzi w skład tej masy, a co do niej nie wchodzi. Na początku porady przedstawimy co wchodzi w skład masy upadłości, a następnie na czym konkretnie polega wyłączenie, kto może go dochodzić i jakich przedmiotów dotyczy.

Jakie mienie wchodzi w skład masy upadłości?

W skład masy upadłości wchodzi to wszystko, co może być spieniężone i przeznaczone na pokrycie długów (zaspokojenie wierzycieli). Mogą to zatem być ruchomości, nieruchomości, wierzytelności lub inne prawa majątkowe (np. udziały w spółkach z o.o.) należące do upadłego. Do masy upadłości nie wchodzą jednak prawa osobiste upadłego, chociażby mogły być spieniężone (np. zadośćuczynienie za naruszenie praw autorskich).

W skład masy upadłości jednego z małżonków wchodzą rzeczy ruchome, znajdujące się w ich wspólnym władaniu. Jeżeli wspólność domowa małżonków została przerwana w ostatnim roku przed ogłoszeniem upadłości, w skład masy wchodzą również rzeczy ruchome, będące we władaniu drugiego małżonka, z wyjątkiem rzeczy służących wyłącznie do jego osobistego użytku. W skład masy upadłości jednego z małżonków wchodzą rzeczy ruchome, znajdujące się w ich wspólnym władaniu.

Nie wchodzi w skład masy upadłości to co upadły osobistym zarobkiem nabędzie w toku postępowania, jednak w granicach tylko niezbędnych potrzeb upadłego i osób będących na jego utrzymaniu. Z tego wniosek, że to co upadły nabędzie osobistym zarobkiem w toku postępowania, jednak w granicach przekraczających niezbędne potrzeby upadłego będzie wchodziło w skład masy upadłości.
W skład masy upadłości nie wchodzi mienie upadłego, zwolnione przez prawo od egzekucji – czyli między innymi przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową.

Jakie rzeczy mogą być wyłączone z masy upadłości?

Prawo upadłościowe ma na celu zabezpieczenia roszczeń wierzycieli i zaspokojenie ich wierzytelności z całego majątku dłużnika w sposób w zasadzie równy. Zaspokojenie ma następować z majątku dłużnika, a zatem przede wszystkim będą wyłączone z masy upadłości rzeczy, które do tego majątku nie należą. Rzeczy nie należące do upadłego będą wyłączone z masy upadłości i wydane osobie mającej do nich prawo. Osoba, do której rzecz należy ma roszczenie do upadłego o wyłączenie z masy upadłości tej rzeczy i wydanie jej.

Podstawą wyłączenia jest stwierdzenie, że rzecz nie zależy do majątku upadłego a osoba, która wysuwa roszczenie musi mieć do tej rzeczy prawo. Najczęściej podstawą wyłączenia będzie zatem prawo własności przysługujące innej osobie. Prawo to musi istnieć zarówno w chwili ogłoszenia upadłości, jak i w czasie, gdy dokonywane jest wyłączenie. Podstawą wyłączenia może być także współwłasność, w momencie, gdy dąży do zachowania wspólnej wszystkim właścicielom rzeczy.

Nie może być podstawą wyłączenia rzeczy z masy upadłości – ograniczone prawo rzeczowe przysługujące osobie trzeciej – takie jak na przykład służebności, zastaw, użytkowanie, hipoteka (rzecz mimo istnienia tego prawa należy jednak do upadłego).

Stosunek zobowiązaniowy, który wynika z umowy może uzasadniać roszczenie o wyłączenie tylko wtedy gdy zobowiązanie upadłego polega na wydaniu rzeczy należącej do niego, a otrzymanej wcześniej od żądającego (np. zwrot przedmiotu dzierżawy, zwrot materiałów dostarczonych przez zamawiającego wykonanie dzieła).

Jeżeli upadły zbył rzecz, która do niego nie należała, i otrzymał za nią świadczenie wzajemne, świadczenie to będzie wydane mającemu prawo do rzeczy, o ile znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku. Jeżeli rzecz taką zbył syndyk, osoba mająca prawo do rzeczy może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego przez masę upadłości. Może nadto żądać odszkodowania, jeżeli syndyk zbył rzecz, chociaż wiedział, iż ulega ona wyłączeniu.

Prawo do świadczeń, którego masa nie otrzymała, przelane będzie na mającego prawo do rzeczy. Mający prawo do rzeczy może żądać jej wydania lub wydania świadczenia wzajemnego za jednoczesnym zwrotem wydatków poniesionych przez upadłego albo przez masę upadłości na utrzymanie rzeczy lub na uzyskanie świadczenia wzajemnego.

Czy małżonek upadłego ma prawo żądać wyłączenia rzeczy zaliczanych do masy upadłości?

Małżonek upadłego może żądać wyłączenia rzeczy zaliczonych do masy upadłości, jeżeli stanowią one jego majątek odrębny. Do majątku odrębnego należą między innymi przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej i przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), a także prawa niezbywalne (na przykład użytkowanie). Tak więc przykładowo w stosunku do spadku, który małżonek upadłego nabył – gdy spadkodawca nie postanowił, że majątek ma się należeć obojgu małżonkom – małżonek ten będzie mógł żądać wyłączenia z masy upadłości.

Małżonek upadłego może ponadto żądać wyłączenia rzeczy zaliczonych do masy upadłości, gdy stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieją podstawy do ograniczenia odpowiedzialności z majątku wspólnego. Podstawy do takiego ograniczenia powstają, jeżeli sąd uzna za stosowne ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego - zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Kto orzeka o wyłączeniu rzeczy z masy upadłości?

Żądanie o wyłączenie z masy upadłości rozpoznaje sędzia-komisarz po wysłuchaniu syndyka. Na postanowienie oddalające żądanie nie ma zażalenia, co jednak nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu roszczenia w drodze powództwa przeciwko masie upadłości. Natomiast na postanowienie uwzględniające żądanie przysługuje zażalenie, które może wnieść syndyk, dłużnik i każdy z wierzycieli. Wszystkie te osoby mają bowiem interes w tym by dana rzecz nie została wyłączona z masy upadłości.

Żądanie powinno być sporządzone w formie pisma procesowego. Powinno spełniać warunki przewidziane w Kodeksie postępowania cywilnego (tzn. powinno zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika, wymienienie załączników) oraz określać dokładnie rzecz, która ma podlegać wyłączeniu, przedstawiać żądanie wyłączenia tej rzeczy, okoliczności faktyczne, które uzasadniają twierdzenie żądającego, że rzecz nie należy do upadłego a żądający ma do niej prawo.

Pamiętaj, że:

• Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że właściciel rzeczy nie może ich samodzielnie odebrać od upadłego bez wiedzy syndyka i bez postanowienia sędziego-komisarza. Jeżeli to uczyni, to działanie jego będzie bezprawne, ale nie stworzy dla syndyka roszczenia o zwrot odebranych samowolnie rzeczy, skoro odbierający był ich właścicielem, a dłużnikowi nie przysługiwało do nich żadne prawo. Syndyk mógłby się domagać utraconego posiadania, ale to roszczenie jest niecelowe.
• Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe. (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.