Wynagrodzenia za zajęcie części nieruchomości przez przedsiębiorcę linii energetycznych - służebność przesyłu

Ustanowienie służebności przesytu regulują przepisy kodeksu cywilnego art. 305 ¹ - art 305 ⁴. Natomiast roszczenia właściciela o ochrony jego prawa własności są uregulowane w przepisach art. 222-230 k.c. Właściciel nieruchomości oraz właściciel urządzeń mogą w drodze umowy ustanowić służebność wraz z wynagrodzeniem za korzystanie z nieruchomości. W razie odmowy zawarcia odpowiedniej umowy obie strony mogą wystąpić na drogę powstępowania sądowego z wnioskiem o ustanowienie służebności przesytu za odpowiednim wynagrodzeniem.

Od chwili dokonanego przez powoda wezwania o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu w zakresie odpowiadającym treści służebności należy pozwanego uważać za osobę będącą w złej wierze (art. 224 § 2 k.c.), i dalej, że od tej chwili jest on zobowiązany do zapłacenia wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 224 § 2 zd. 1 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Ponadto również już od chwili dokonanego przez powoda wezwania o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu w zakresie odpowiadającym treści służebności należy pozwanego uważać za osobę będącą w złej wierze (art. 224 § 2 k.c.), i dalej, że od tej chwili jest on zobowiązany do zapłacenia wynagrodzenia. Wygrodzenia uzależnione jest więc od złej wiary  posiadacza samoistnego rzeczy lub wiedzy o wystąpieniu właściciela nieruchomości przeciwko niemu z powództwem o wydanie rzeczy, o którym mowa w art. 222 § 1 k.c. Wytoczenie powództwa negatoryjnego opisanego w art. 222 § 2 k.c. nie wyczerpuje dyspozycji powyższego przepisu. Tym samym podmiot, który chce uzyskać wynagrodzenie za umożliwienie korzystania z nieruchomości, na których posadowione są urządzenia przemysłowe muszą wystąpić z powództwem o wydanie nieruchomości oraz zapłatę.

W dobrej wierze jest posiadacz, który ma uzasadnione okolicznościami przekonanie, że służy mu prawo, które faktycznie wykonuje. Oceny dobrej wiary dokonuje się według stanu z chwili wejścia w posiadanie rzeczy, przy czym pojęcie dobrej i złej wiary dotyczy tylko stosunków między posiadaczem a właścicielem rzeczy i nie odnosi się do stosunków między posiadaczami konkurującymi o władanie tą samą rzeczą (por. E. Skowrońska - Bocian w tezie 7 Komentarza do art. 224 k.c. pod red. H. Pietrzykowskiego, a ponadto SN w orzeczeniu z dnia 5 października 1967 r., I CR 243/67, OSP 1969, Nr 3, poz. 62 z glosą A. Agopszowicza). W przypadku następstwa prawnego tj. przejęcia urządzeń przez operatora istotne znaczenie ma więc ustalenie okoliczności towarzyszących wejściu w posiadanie nieruchomości przez jego poprzednika -państwowego operatora w okresie powstania urządzeń przesyłowych posadowionych na gruncie. Wykazanie dobrej wiary wymaga przedstawienia dokumentów tożsamości właścicieli gruntu oraz urządzeń - czyli Skarbu Państwa. Jeżeli operator przejmuje urządzenia, które były wybudowane przez Skarb Państwa, na gruncie Skarbu Państwa. Powyższe stanowi, iż poprzednik - podmiot który wybudował urządzenia był w dobrej wierze. Ponadto wskazać należy na powszechne stanowisko judykatory, m. in. zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 560/08, Lex nr 511039, że nie można uważać za naganne, iż obecni operatorzy energetyczni działający w formie spółek kapitałowych prawa handlowego i będący od lat następcami prawnymi przedsiębiorstw państwowych nie posiadają dokumentów wskazujących na tytuł prawny do wszystkich gruntów, na których posadowione są słupy i linie energetyczne. Uprawnione jest przypuszczenie, że stawianie wielkich instalacji energetycznych, na rozległych przestrzeniach, w koniecznych warunkach zgodności tych działań w ówczesnym czasie także z planami zagospodarowania przestrzennego i obciążające budżet państwa nie mogło następować samowolnie i bezprawnie. Nawet jeśli okazywanych kopii nie można uznawać za dokumenty w rozumieniu prawnym, zgodnie z art. 128 i 129 k.p.c., to nie znaczy, że trzeba je uważać za nieistniejące, zwłaszcza wówczas, gdy przedstawione kopie nie wskazują swoją treścią lub wyglądem, aby były fałszywe (por. uchwała SN z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 37/94 OSNC 1994, Nr 11, poz. 206 oraz wyrok SN z dnia 6 listopada 2002 r., I CKN 1280/00, Lex nr 78358). Powyższe skutkuje, iż Sądy w braku przedstawienia dokumentów w znaczonej mierz opierają się na domniemaniach faktycznych, wynikających z chwili budowy urządzeń, a skutkujących uznaniem dobrej wiary operatorów.

Obecnie zgodnie z ugruntowanym w judykaturze poglądem, jeżeli poprzednikiem prawnym właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych (art. 49 k.c.), przebiegających pod powierzchnią tego gruntu, w chwili ich instalacji był ten sam podmiot prawa, to w procesie negatoryjnym o ich usunięcie (art. 222 § 2 k.c.), aktualny właściciel nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na bezprawność posiadania następcy prawnego tych urządzeń (tak SN w tezie 1 wyroku z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 176/12, Lex nr 1293941, również w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 stycznia 2009 r., II CSK 461/08, niepubl. i z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 560/08, niepubl.). W konsekwencji następcy prawnemu nie można przypisać bezprawności warunkującej prawo powodów do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym; sformułowany w tym zakresie w ich apelacji zarzut naruszenia art. 140 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c. i art. 5 k.c.

Mając na uwadze powyższe uznać należy, że roszczenie o wypłatę wynagrodzenia staje się należne dopiero za okres po dacie doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, ponieważ przedsiębiorca energetyczny, któremu się nie dowiedzie, że on lub jego poprzednik działał bezprawnie stawiając słupy i linię energetyczną, a następnie nieodpłatnie je użytkując na gruntach Skarbu Państwa, w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, jest zobowiązany do zapłacenia wynagrodzenia za korzystanie z tych gruntów od chwili dowiedzenia się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o to wynagrodzenie (tak SN w cyt. wcześniej wyroku z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 560/08, Lex nr 511039).

Zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 7 sierpnia 2014 r. II CSK 573/13 "Żądanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości na przyszłość jest możliwe niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwo przesyłowe korzysta z linii przesyłowych już istniejących, czy z linii utworzonych po ustanowieniu służebności przesytu na podstawie art. 3052 § 2 k.c". Żądanie właściciela wynagrodzenia na przyszłość może jednak dotyczyć nieruchomości, z której korzysta przedsiębiorstwo przesyłowe wyłącznie po uprzednim ustanowieniu służebności przesytu na podstawie art. 305² § 2 k.c. Dotyczy to zarówno linii przesyłowych już istniejących, niezależnie od tego, kiedy zostały przeprowadzone, jak i zamiarów przeprowadzenia takich linii w przyszłości. Wyjątek stanowi zawarcie innej umowy niż o ustanowienie służebności przesytu między przedsiębiorstwem przesyłowym a właścicielem nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2009 r., II CSK 137/09, nie publ., i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2010 r., III CZP 66/10).

Wysokość należnego właścicielowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy powinno się ustalać według stawek cen rynkowych. Zważywszy jednak, że posiadanie służebności nie pozbawia w zupełności faktycznego władztwa właściciela nad nieruchomością, uzasadnione jest zastosowanie odpowiednich cen rynkowych za korzystanie z nieruchomości w zakresie skonkretyzowanej służebności, których wysokość powinna uwzględniać stopień ingerencji w treść prawa własności. Ponadto jeżeli, ze względu na sposób posiadania służebności lub też ze względu na sposób posadowienia urządzeń przesyłowych, właściciel mógł i może korzystać ze swojej nieruchomości w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie, wynagrodzenie za bezumowne korzystanie może być odpowiednio obniżone, wymaga to uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy, mających miejsce także w określonych przedziałach czasu.

Urszula Borowicz