Nakaz zapłaty na podstawie weksla zabezpieczającego kredyt konsumencki

Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla in blanco będącego zabezpieczeniem kredytu konsumenckiego

28 października 2020 r. Sąd Najwyższy, orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wydanego przez Sąd Rejonowy nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wystawionego in blanco będącego zabezpieczeniem kredytu konsumenckiego. Nakaz wydany przez Sąd Rejonowy został uchylony a sprawa przekazana do ponownego rozpatrzenia.

Zaskarżony nakaz zapłaty wystawiony na rzecz przedsiębiorcy prowadzącego działalność kredytową opiewał na kwotę 14 240,91 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2013 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2 596,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Względem zaskarżonego nakazu nie wniesiono zarzutów, wobec czego ten się uprawomocnił.

Prokurator Generalny, w skardze nadzwyczajnej zarzucił naruszenie zasad konstytucyjnych: ochrony godności człowieka (art. 30) oraz ochrony konsumentów (art. 76), wskazując, że uchylenie nakazu jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2).

Jak SN uzasadnił swoje rozstrzygnięcie?

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną, nie doszukał się naruszenia godności człowieka chronionej przez art. 30 Konstytucji. Uznał natomiast, że Sąd Rejonowy, wydając w dniu 10 grudnia 2013 r. nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla, naruszył konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów (art. 76 Konstytucji) nie zapewniając pozwanej ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, jaka wynika z Dyrektywy 93/13/EWG.

Uwzględniając wykładnię art. 76 Konstytucji dokonywaną przez Trybunał Konstytucyjny oraz wykładnię Dyrektywy 93/13, której dokonał TSUE w orzeczeniu w sprawie C-176/17, Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd, przed którym prowadzone jest postępowanie nakazowe z weksla stanowiącego zabezpieczenie umowy kredytu konsumenckiego, nie może pominąć zasad europejskiego prawa konsumenckiego procedując jedynie na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które nie pozwalają brać pod uwagę w postępowaniu nakazowym z weksla, treści umowy konsumenckiej. Jak wskazał Sąd Najwyższy, konieczność zapewnienia skutecznej ochrony konsumentom przewidzianej w unormowaniach unijnych oznacza, że niezależnie od zainicjowania przed sądem postępowania nakazowego na podstawie weksla, sąd z urzędu zobowiązany jest każdorazowo zweryfikować, czy weksel stanowił zabezpieczenie umowy konsumenckiej, to zaś wymaga znajomości podstawy wystawienia weksla. W wyroku C-176/17 TSUE wskazał, że przewidziane w k.p.c. wymogi formalne, którymi obwarowana jest możliwość wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty nie pozwalają uznać, że możliwość ta gwarantuje konsumentowi wystarczającą możliwość obrony jego praw. Dlatego sąd z urzędu musi upewnić się, że nakaz zapłaty, o który występuje wierzyciel na podstawie weksla, nie będzie naruszał unormowań chroniących konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Sąd Najwyższy podkreślił, że w świetle art. 89 § 1 u.SN, ustaliwszy naruszenie art. 76 Konstytucji stanowiące podstawę szczegółową skargi, należy następnie dodatkowo dokonać oceny, czy uchylenie lub zmiana zaskarżonego orzeczenia sądu powszechnego jest w danym przypadku „konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej". Ocena ta winna dokonywać się przy zastosowaniu zasady proporcjonalności.

Jak zaznaczył Sąd Najwyższy, wyrażona w art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wymaga by organy państwa przeciwdziałały powiększaniu dysproporcji pomiędzy partnerami społecznymi. Tymczasem Sąd Rejonowy, orzekający w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, której obowiązkiem jest m.in. ochrona konsumentów, de facto wsparł wydanym nakazem działania przedsiębiorcy nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta, który nie był w stanie się skutecznie bronić. Uwzględnienie skargi nadzwyczajnej pozwoli zatem przywrócić równowagę w stosunkach społecznych, zachwianą przez fakt nieuwzględnienia przez sąd ochrony konsumenta w postępowaniu nakazowym.

Sąd Najwyższy uznał, że uchylenie tego nakazu jest proporcjonalnym środkiem pozwalającym zapewnić zgodność decyzji jurysdykcyjnych z art. 2 Konstytucji RP również dlatego, że akceptacja praktyki orzeczniczej, polegającej na wydawaniu nakazu zapłaty przeciwko konsumentowi na podstawie samej tylko treści weksla przedstawionego przez przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy, na podstawie której doszło do jego wstawienia, mogłoby doprowadzić do powstania mechanizmu obejścia unormowań Dyrektywy 13/93 i zagroziłoby zbiorowym interesom konsumentów chronionym również przez Konstytucję.

W treści uzasadnienia Sąd Najwyższy szeroko analizował również elementy konstrukcyjne skargi nadzwyczajnej w świetle gwarantujących stabilność orzeczeń sądowych standardów wypracowanych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl