Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021–2025 został przyjęty przez Radę Ministrów!

Ponad miliard złotych zostanie przeznaczonych w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa (NPRCz) 2.0 na różne formy wsparcia i promocji czytelnictwa w Polsce w latach 2021–2025. Program przyjęty uchwałą 69/2021 Rady Ministrów jest największym i jednym z najważniejszych – z uwagi na skalę oddziaływania i budżet – programów wieloletnich Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, realizowanym we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki, Biblioteką Narodową, Instytutem Książki oraz Narodowym Centrum Kultury.

Program ma na celu tworzenie warunków rozwoju i rozwój czytelnictwa w Polsce poprzez kształtowanie i promowanie postaw proczytelniczych oraz wzmacnianie roli bibliotek publicznych, pedagogicznych i szkolnych jako lokalnych ośrodków życia społecznego, stanowiących centrum dostępu do kultury i wiedzy. NPRCz 2.0 jest rozwinięciem Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa, realizowanego w latach 2016–2020.

NPRCz 2.0 – dokąd zmierza?

- "Czytelnictwo nie tylko wzmacnia nasze kompetencje osobiste, zawodowe, ale niewątpliwie wpływa na procesy społeczne – wspiera rozwój społeczny i wzmacnia tożsamość narodową, dlatego jego promocja jest jednym z priorytetowych celów Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Konsekwentnie prowadzona polityka upowszechniania czytelnictwa oraz kształtowania i wzmacniania nawyku czytania we wszystkich grupach wiekowych jest jednym z filarów polityki kulturalnej państwa. To są działania długofalowe, które wymagają cierpliwości, konsekwentnej pracy u podstaw. Ich efektów należy oczekiwać w perspektywie wieloletniej. Od początku XXI w. obserwujemy w Polsce bardzo niepokojący spadek czytelnictwa. Na przestrzeni ostatnich kilku lat udało się jednak ten negatywny trend zahamować, a w 2019 i 2020 r. Polacy zaczęli nawet czytać nieco więcej. Te dane uzasadniają potrzebę kontynuowania NPRCz, poprzez który chcemy ułatwiać dostęp do książek i pokazywać korzyści płynące z czytania. Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 jest odpowiedzią na potrzeby i oczekiwania bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych oraz ich użytkowników" – podkreślił prof. Piotr Gliński, wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego i sportu.

Do nowych elementów Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 należą m. in.: program dotacyjny aktywizujący nowe środowiska i lokalne społeczności, ogólnokrajowa kampania na rzecz czytelnictwa, przyłączenie prawie 500 bibliotek do ogólnokrajowej platformy udostępniania zbiorów prowadzonej przez Bibliotekę Narodową, wsparcie projektowe służące lepszemu rozumieniu potrzeb i oczekiwań czytelników przez bibliotekarzy i podnoszeniu ich kompetencji.

Realizacja działań skierowanych do bibliotek publicznych odbywa się na kilku poziomach. Przede wszystkim kontynuowane są kluczowe zadania poprzedniej edycji programu, czyli zakupy nowości wydawniczych do bibliotek, poszerzone w latach 2021-2025 o możliwość finansowania zakupu usług zdalnego dostępu do treści w formatach e-booków, audiobooków czy synchrobooków oraz inwestycje w infrastrukturę bibliotek. O dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych w ramach NPRCz 2.0 mogą ubiegać się instytucje zlokalizowane w miastach do 100 tys. mieszkańców. Stanowi to novum w stosunku do poprzedniej edycji NPRCz, która uwzględniała wyłącznie mniejsze ośrodki do 50 tys. mieszkańców. Szczególne wsparcie w programie otrzymają zabytkowe obiekty biblioteczne, biblioteki znajdujące się w nieodpowiednim stanie technicznym. Premiowana będzie także budowa nowych, energooszczędnych obiektów bibliotecznych.

Ważnym elementem programu jest także kontynuacja działań Ministerstwa Edukacji i Nauki, skierowanych do bibliotek szkolnych i pedagogicznych. – "Poprzednia edycja programu pokazała, że dzięki wzbogaceniu księgozbioru o nowości wydawnicze, uczniowie chętniej sięgali po książki z biblioteki szkolnej. Wzrosła też świadomości rodziców w odniesieniu do roli książek w życiu dziecka i korzyści wynikających z czytania. Ważne, aby nawyki czytelnicze były kształtowane od najmłodszych lat życia dziecka, dlatego wsparciem w obecnej edycji programu – oprócz szkół i bibliotek pedagogicznych – będą objęte także przedszkola. Kontakt z wartościową literaturą dziecięca jest nieoceniony w harmonijnym rozwoju dziecka" – podkreślił minister edukacji i nauki dr. hab. Przemysław Czarnek, prof. KUL.

- "Czytelnictwo to kompetencja nabywana w rodzinie oraz w długim procesie edukacji szkolnej. To jest nasz bazowy kapitał, z którym wchodzimy w dorosłe życie. Jak pokazują wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC), w Polsce aż 19 proc. osób w wieku 16–65 lat, ma problemy w czytaniu ze zrozumieniem, co w kontekście spadającego poziomu czytelnictwa jest istotną przesłanką do kontynuacji NPRCz. Ważnym elementem programu jest zwiększanie dostępu Polaków do wszelkich formatów książek i różnych rodzajów literatury. Realizujemy je poprzez działania skierowane do bibliotek publicznych oraz bibliotek szkolnych i pedagogicznych, gwarantujących każdemu równy i demokratyczny dostęp do wiedzy i uczestniczenie w rozwoju społecznym" – dodał minister.

Pieniądze, priorytety, kierunki, zadania

Całkowity budżet Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0  wynosi 1 079 676 000 zł, z czego ok. 635 000 000 zł (ok. 59%) to środki z budżetu państwa, a ok. 445 mln to wymagany wkład własny beneficjentów programu (41%). Środki budżetowe zaangażowane w drugą edycję programu są o 180 mln zł wyższe od kwoty przeznczonej na realizację NPRCz w latach 2016–2020. Oznacza to blisko 40% wzrost nakładów budżetu państwa na realizację Programu.

NPRCz 2.0 obejmuje cztery priorytetowe obszary wsparcia:

• Priorytet 1 - Poprawa oferty bibliotek publicznych,
• Priorytet 2 - Inwestycja w infrastrukturę bibliotek publicznych,
• Priorytet 3 - Zakup nowości wydawniczych do placówek wychowania przedszkolnego, bibliotek szkolnych i pedagogicznych,
• Priorytet 4 - Program dotacyjny dla bibliotek, promocja czytelnictwa.

Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu odpowiada za koordynację priorytetów 1, 2 i 4. wdrażanych przez podległe mu instytucje: Bibliotekę Narodową (Priorytet 1), Instytut Książki (Priorytet 2) oraz Narodowe Centrum Kultury (Priorytet 4), pełniące jednocześnie funkcję Jednostki Ewaluacji i Monitoringu Programu. Koordynacja prac w zakresie Priorytetu 3 leży w kompetencjach Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Środki z budżetu państwa będą wydatkowane na zakup przez biblioteki publiczne ok. 14,5 mln nowości wydawniczych, w tym usług zdalnego dostępu do książek w formie e-booków, audiobooków czy synchrobooków (ok. 161 mln zł), budowę ogólnokrajowej sieci bibliotecznej poprzez zintegrowany system zarządzania zasobami bibliotek, w ramach której powstanie platforma dla 500 bibliotek (ponad 41 mln zł), inwestycje w wysokości od 0,5 mln zł do 2,25 mln zł w rozbudowę infrastruktury szacunkowo dla ok. 164 bibliotek publicznych (łącznie blisko 229 mln zł), rozwój kompetencji pracowników bibliotek (24,5 mln zł) oraz kampanię społeczno-informacyjną (blisko 30 mln zł). Jednocześnie ok. 10,3 tys. bibliotek szkolnych i pedagogicznych otrzyma dofinansowanie (ponad 96 mln zł) na zakup ok. 4 mln nowości wydawniczych oraz elementów wyposażenia. Nowością jest włączenie do programu przeszło 13 tys. placówek wychowania przedszkolnego, dla których zostanie przeznaczona kwota ponad 41 mln zł na zakup nowości wydawniczych.

Dzięki zakupom nowości książkowych przez biblioteki w ramach działań Priorytetu1 i Priorytetu 3 NPRCz 2.0. na rynek wydawniczy trafi w latach 2021-2025 ponad 500 mln zł (uwzględniając środki z budżetu państwa oraz szacowany wkład własny beneficjentów).

Pod egidą NPRCz zostanie także uruchomiony nowy program dotacyjny pn. BLISKO. W jego ramach 180 bibliotek publicznych ma szansę otrzymać środki w łącznej kwocie 24,5 mln zł na podnoszenie kompetencji pracowników bibliotek, rozwijanie lokalnych partnerstw, włączanie nowych środowisk i aktywizację lokalnych społeczności w działania na rzecz upowszechniania czytelnictwa. Szacujemy, że w ciągu pięciu lat trwania BLISKO może zostać zrealizowanych ponad tysiąc projektów. W NPRCz 2.0 dodatkowo przewidziano także środki na monitorowanie i ewaluację prowadzonych działań oraz zarządzanie i obsługę Programu.

I edycja NPRCz 2016 – 2020 za nami

W latach 2016–2020 była realizowana pierwsza edycja Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa z łącznym budżetem blisko 700 mln zł (w tym 455 mln zł z budżetu państwa). W efekcie programu biblioteki publiczne wzbogaciły się m.in. o 16,7 mln książek drukowanych, 450 tys. audiobooków, 150 tys.
e-booków, ok. 75 tys. kodów dostępów oraz ponad 28 mln stron publikacji. Dzięki udzielonym dofinansowaniom w całej Polsce udało się wybudować nowoczesne obiekty biblioteczne oraz zmodernizować i rozbudować już istniejące. Wsparciem objętych zostało 220 obiektów bibliotecznych, średnio w kwocie ponad 800 tys. zł. W 2020 r. w związku z pandemią koronawirusa wprowadzono do Programu nowe rozwiązania, polegające na udostępnianiu publikacji w formatach cyfrowych za pośrednictwem internetu, dzięki którym duża część aktywności związanych z kształceniem i dostępem do zbiorów bibliotecznych została przeniesiona do przestrzeni wirtualnej. W ramach zrealizowanych działań na polona.pl przygotowano m.in. 70 audiobooków lektur i klasyki literatury, ponad 1200 ebooków, 660 kolekcji tematycznych materiałów pomocniczych do wykorzystania przez nauczycieli podczas lekcji online. Dzięki zakupowi licencji do publikacji chronionych majątkowymi prawami autorskimi polona.pl wzbogaciła się o dzieła ponad 120 polskich pisarzy i poetów. Ponadto w ramach środków z NPRCz zdigitalizowano i udostępniono w cyfrowej wypożyczalni międzybibliotecznej Academica ponad 21 tys. publikacji i artykułów z czasopism naukowych, stanowiących materiały dydaktyczne m.in. dla szkolnictwa wyższego, oraz ponad 12,5 tys. mikrofilmowanych obiektów chronionych.

Biblioteki publiczne – trzecie miejsce…

W Polsce działa ponad 2,5 tysiąca bibliotek publicznych, które wraz ze swoimi filiami tworzą sieć prawie 8 tysięcy instytucji kultury znajdujących się w naszym bezpośrednim sąsiedztwie. Biblioteki stanowią jedno z trzech najważniejszych miejsc, poza miejscem zamieszkania i miejscem pracy, w których ludzie socjalizują się, uczą się lub oddają rozrywce. Jest to także przestrzeń traktowana umownie (ponieważ znaczącą część księgozbioru można wypożyczyć do domu), co pozwala na rozwój własnych zainteresowań i odpoczynek z wykorzystaniem książek (ale też audiobooków, e-booków czy synchrobooków), a w przypadku bibliotek medialnych także innych mediów.

Aby biblioteki mogły wypełniać powyższe funkcje, muszą dysponować odpowiednim potencjałem, zarówno w zakresie atrakcyjności i aktualności udostępnianego księgozbioru, jak i w odniesieniu do udostępnianej użytkownikom przestrzeni, która powinna spełniać normy w zakresie dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami oraz promować rozwiązania przyjazne dla środowiska. Ponadto, od otwartości i kompetencji pracowników bibliotek zależy zaangażowanie lokalnej społeczności w działania realizowane przez te instytucje, dlatego niezwykle istotne jest także dostosowanie działań programu wieloletniego do potrzeb dzieci i młodzieży. Na te potrzeby również odpowiada NPRCz 2.0. Jednym z kluczowych celów programu jest wzmacnianie roli bibliotek jako „trzeciego miejsca” jednoczącego społeczność lokalną poprzez działania kulturalne, wspierającego aktywne czytelnictwo i uczestnictwo w kulturze.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl