Nowa instytucja będzie wspierać zorganizowaną aktywność obywateli

Nowa ustawa tworzy Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, który będzie odpowiedzialny za wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz działalności pożytku publicznego i wolontariatu.

Powstanie Narodowy Instytut Wolności 

Celem ustawy z dnia 15 września 2017 r. o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego jest stworzenie warunków prawnych i instytucjonalnych niezbędnych do powstania instytucji, której zadaniem będzie realizacja programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Siedzibą Narodowego Instytutu Wolności będzie miasto stołeczne Warszawa. Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego nada Instytutowi, w drodze rozporządzenia, statut, który określi m.in. szczegółowy zakres zadań i tryb pracy organów oraz organizację Instytutu. Organami Narodowego Instytutu Wolności będą Dyrektor Narodowego Instytutu i Rada Narodowego Instytutu (organ o charakterze programowo-opiniodawczym).

Czym zajmie się nowa instytucja?

Narodowy Instytut Wolności – jako agencja wykonawcza – ma wdrażać politykę państwa w zakresie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, opartą na zasadach otwartości, konkurencyjności i przejrzystości. Będzie także odpowiedzialny za dystrybucję środków przeznaczanych na działalność organizacji obywatelskich w ramach innych programów rządowych.

Tworzona agencja wykonawcza ma wspierać rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, poprzez wzmacnianie zorganizowanej i dobrowolnej aktywności obywateli na rzecz różnorakich ważnych społecznie celów, co ma nawiązywać do wielowiekowego dziedzictwa polskiej wspólnoty wolnych obywateli i jednocześnie wypełniać ideały wolności.

Do zadań Narodowego Instytutu Wolności należeć będą m.in. działania na rzecz wspierania rozwoju wspólnoty obywatelskiej i społeczeństwa obywatelskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności przez zwiększanie instytucjonalnej sprawności organizacji pozarządowych oraz innych zorganizowanych form społeczeństwa obywatelskiego, ich niezależności oraz profesjonalizmu, przy jednoczesnym zachowaniu ich obywatelskiego charakteru.

Narodowy Instytut Wolności ma zarządzać programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Te programy – po konsultacjach z organizacjami obywatelskimi – Rada Ministrów będzie przyjmować w uchwałach. Narodowy Instytut Wolności ma realizować programy wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego samodzielnie (np. Program Rozwoju Wolontariatu) lub w otwartym konkursie ofert, zlecając realizację tych zadań organizacjom obywatelskim. Instytut będzie więc prowadził programy wzmacniania potencjału organizacji pozarządowych oraz innych zorganizowanych form społeczeństwa obywatelskiego, m.in. przez wspieranie pozyskiwania przez nie środków pozabudżetowych na działalność w obszarze wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz wspierania rozwoju kadr, ze szczególnym uwzględnieniem wolontariuszy i społeczników.

Narodowy Instytut Wolności będzie także wdrażał Narodowy Program Wspierania Społeczeństwa Obywatelskiego, który jest obecnie przygotowywany przez pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego we współpracy z ekspertami środowiska tzw. III sektora. Celem tego programu jest m.in. zmniejszanie barier instytucjonalnych i prawnych rozwoju tego sektora, rozwój instytucji dialogu obywatelskiego oraz  edukacji obywatelskiej, a także reforma finansowania sektora. Realizacja tego programu będzie finansowana ze środków: Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i Funduszu Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (został powołany na podstawie znowelizowanej ustawy o grach hazardowych).

Ustawa przewiduje ponadto przesunięcie do Instytutu większości spraw dotyczących organizacji pozarządowych (pożytek publiczny i wolontariat), będących dotychczas w kompetencji ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, oraz nadanie mu funkcji instytucji odpowiedzialnej za dystrybucję środków w tym zakresie.

Tym samym Narodowy Instytut Wolności (wraz z Komitetem do spraw Pożytku Pubicznego), zastąpi dotychczasowe działania ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w obszarze pożytku publicznego i wolontariatu.

Kiedy nowe przepisy zaczną obowiązywać?

Ustawa wejdzie w życie zasadniczo po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia, tj. 28 października br.

Jakie jest uzasadnienie wprowadzanych rozwiązań?

Instytucje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce są jednymi z najsłabszych i relatywnie najmniej licznych w Europie – w życiu publicznym odgrywają rolę marginalną. Z badań sektora pozarządowego (m.in. prowadzonych przez GUS i stowarzyszenie Klon/Jawor) wynika, że mimo wzrostu potencjału organizacyjnego oraz zaangażowania obywatelskiego, sektorowi temu brakuje stabilnego finansowania, w efekcie jest on słaby ekonomicznie i w części podatny m.in. na oligarchizację. Jednym z efektów takiej sytuacji jest nierównomierny dostęp do zasobów publicznych, szczególnie ograniczony dla nowych i małych organizacji działających z dala od dużych miast.

Stąd konieczność wzmocnienia roli państwa w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego – zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i tematycznym, szczególną ochroną należy otaczać organizacje małe, krzewiące etos społecznikowski i pielęgnujące dziedzictwo lokalne. Zajmie się tym nowo utworzony Narodowy Instytut Wolności, który zapewni efektywne wydawanie środków publicznych przeznaczonych na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, umożliwi rozwój już funkcjonujących organizacji oraz zapewni wsparcie oddolnym inicjatywom obywatelskim (chodzi o wyrównanie szans w dostępie do środków publicznych).

W wielu krajach Unii Europejskiej współpraca z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego jest realizowana za pośrednictwem instytucji bezpośrednio podległych rządowi lub znajdujących się w jego strukturze. Takie rozwiązania funkcjonują np. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji, Chorwacji i Czechach. 

A.J.
Zespół e-prawnik.pl