Nowelizacja Prawa o ustroju sądów powszechnych

Prawo o ustroju sądów powszechnych zmienione

Na czym polegają zmiany?

Zmiany mają uniezależnić sędziów od nacisków przełożonych, przywracając bezstronność i prawdziwą niezawisłość. Ustawa wprowadza także zasadę równomiernego obłożenia sędziów obowiązkami i przejrzysty system awansów, który ukróci dzisiejszą patologię, gdy awans zależy wyłącznie od dobrych układów z prezesem sądu czy sędziami wyższej instancji.

• wprowadzenie losowego przydziału spraw poszczególnym sędziom. To wymóg, który obecnie obowiązuje tylko w postępowaniu karnym – i to w bardzo ograniczonym zakresie (pozostałe sprawy przydzielają przewodniczący wydziałów). Nowelizacja zmierza zaś do ustalenia, jako zasad ustrojowych, losowego przydziału spraw sędziom oraz równego obciążenia w sądzie sędziów sprawami, w celu zapewnienia równego i sprawiedliwego obciążenia pracą kadry orzeczniczej sądów oraz zagwarantowania bezstronności stronom postępowań. Losowy przydział spraw, zwłaszcza w II instancji, ma chronić przed nadużyciami i dawać pewność, iż sprawa nie została przydzielona sędziemu umyślnie wybranemu do danej sprawy.
• zapewnienie równego i sprawiedliwego obciążenia pracą sędziów oraz zagwarantowanie bezstronności stronom postępowań - poprzez specjalny elektroniczny system wzorowany na niemieckim, który „zważy” gatunkowo poszczególne sprawy i doprowadzi do sytuacji, że żaden z sędziów w Polsce nie będzie miał większego zakresu obowiązków niż jego kolega z wydziału czy sądu;
• wprowadzenie zasady niezmienności składu orzekającego. Raz wylosowany skład sądu nie powinien ulegać zmianie do zakończenia sprawy. Dziś w wielu sądach nowemu sędziemu w wydziale przydziela się sprawy już rozpoczęte przez innych sędziów – ze szkodą dla sprawności postępowania. Oczywiście ustawa przewiduje możliwości odstępstwa od tej zasady, lecz są to przypadki ściśle określone, np. gdy sędzia zachoruje;
• umożliwienie przejścia w stan spoczynku przez kobiety będące sędziami w wieku odpowiadającym powszechnemu wiekowi emerytalnemu kobiet, to jest 60 lat;
• zwiększenie kompetencji Ministra Sprawiedliwości w powoływaniu i odwoływaniu prezesów i wiceprezesów sądów. Ma to umożliwiać szybkie działanie i zapobiegać bulwersującym społecznie sytuacjom, gdy prestiżowe funkcje pełnią osoby, które utraciły zaufanie, jak w przypadku afery związanej z podejrzeniem wyłudzenia co najmniej 10 milionów złotych z Sądu Apelacyjnego w Krakowie. Minister Sprawiedliwości jest prawnie zobowiązany do zapewnienia właściwego funkcjonowania sądownictwa powszechnego w wymiarze administracyjnym. Dotychczasowa praktyka dowodzi, że środowisko sędziowskie niejednokrotnie kierowało się sympatiami koleżeńskimi w opiniowaniu kandydatów na prezesów i wiceprezesów sądów, a względy merytoryczne i kompetencje nie miały znaczenia dla uzyskanego poparcia. W wielu sądach - o czym mówią sami sędziowie - doprowadziło to do stworzenia bizantyjskich systemów powiązań i „folwarków prezesów”, którzy sami, według własnych pozamerytorycznych opinii, decydowali o podziale funkcji czy awansów. Zmiana prawa uniezależnia sędziów od takiego systemu i wprowadza zasadę, że decydujące będą kompetencje kandydata, a nie układy czy szczebel sądu, w którym orzeka. Nowelizacja wzmocni więc nadzór administracyjny Ministra Sprawiedliwości nad działalnością sądów powszechnych. W związku z powyższym, ustawa przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości prawo powoływania i odwoływania prezesów i wiceprezesów sądów, przy czym odwołanie prezesa wymaga zasięgnięcia opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Negatywna opinia Rady co do odwołania prezesa będzie dla Ministra Sprawiedliwości wiążąca, jeżeli zostanie podjęta większością dwóch trzecich głosów. 
• wprowadzenie nowego narzędzia nadzoru zewnętrznego i wewnętrznego nad działalnością administracyjną sądów w postaci oceny informacji rocznych składanych przez prezesów sądów wszystkich szczebli;
• odejście od dotychczasowego systemu oceny pracy i planowania rozwoju zawodowego sędziego;
• doprecyzowanie zasad składania przez sędziów (i prokuratorów) oświadczeń o stanie majątkowym, poszerzenia zakresu informacji zawartych w oświadczeniu, a także zobowiązania do składania oświadczeń o stanie majątkowym dyrektorów i zastępców dyrektorów sądów;

• wprowadzenie instytucji urlopu rehabilitacyjnego sędziego, jako okresu, w którym możliwe będzie przywrócenie pełnej zdolności sędziego do pełnienia obowiązków służbowych, po okresie nieobecności w pracy z powodu choroby lub utraty sił;
• zmianę przesłanek uprawniających do powołania na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego, nakierowanej na odejście od wymogu stażu zawodowego w sądzie okręgowym;
• wprowadzenie instytucji koordynatorów do spraw współpracy międzynarodowej, prawa europejskiego i praw człowieka w sprawach cywilnych i karnych, w celu usprawnienia praktyki wymiany informacji i doświadczeń dotyczących współpracy międzynarodowej i praw człowieka:
• zwiększenie efektywności wykorzystywania środków gromadzonych w ramach świadczeń pieniężnych zasądzanych od sprawców przestępstw na fundusz celowy – Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, określony w ustawie;
• umożliwienie Ministrowi Sprawiedliwości wydania decyzji o przyznaniu Skarbowi Państwa uprawnień wynikających z autorskich praw majątkowych do programu komputerowego obsługującego sądowe systemy informatyczne, jeżeli zagrożona będzie sprawność lub ciągłość funkcjonowania systemu, a porozumienie w tym zakresie z osobą, której przysługują autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, napotka na przeszkody. 

Kiedy nowe przepisy zaczną obowiązywać?

A.J.
Zespół e-prawnik.pl