Nowelizacja ustawy o pomocy Ukraińcom

Nowelizacja weszła w życie

W piątek, 15 kwietnia br. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja została przygotowana przez MSWiA we współpracy z innymi resortami.

Znowelizowane przepisy doprecyzowują i uzupełniają niektóre przepisy specustawy. Zmianie ulegają zasady dotyczące rejestracji uchodźców oraz nadawania numeru PESEL.

Nowelizacja ustawy umożliwia upoważnienie osób niezatrudnionych w urzędach gmin (miast) do realizacji czynności związanych z nadawaniem numeru PESEL obywatelom Ukrainy. Rozwiązanie to zostało wprowadzone ze względu na znaczną liczbę zainteresowanych otrzymaniem numeru PESEL oraz brak wystarczającej liczby pracowników samorządowych mogących realizować to zadanie.

Nowe przepisy pozwalają również na delegowanie pracowników zatrudnionych w sektorze publicznym, by mogli oni wesprzeć organy, które aktualnie są obciążone wykonywaniem zadań pomocowych dla ukraińskich uchodźców wojennych.

Znowelizowane przepisy uszczegóławiają zasady przyznawania statusu osoby korzystającej z przepisów ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Precyzują, kiedy osoba małoletnia musi być obecna przy składaniu wniosku o PESEL. Kolejna zmiana to doprecyzowanie przepisów dotyczących posiadania przez ukraińskich obywateli, którym został nadany numer PESEL, uprawnień do opieki medycznej.

Wsparcie medyczne i zawodowe

Nowe rozwiązania pozwolą na świadczenie usług psychologicznych przez obywateli Ukrainy na rzecz swoich rodaków, którzy nie znają języka polskiego. Ponadto Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych będzie mogła gromadzić, przechowywać, a następnie dostarczać stronie ukraińskiej produkty lecznicze w związku z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych prowadzonych na terytorium Ukrainy.

Przyjęte regulacje doprecyzowały kwestie tymczasowego wykonywania zawodu na terytorium Polski przez lekarzy i lekarzy dentystów z państw spoza Unii Europejskiej w celu udzielania pomocy medycznej (świadczeń opieki zdrowotnej) obywatelom Ukrainy, którzy przebywają w Polsce.

Wsparcie otrzymają również ukraińscy naukowcy. Rozwiązania ułatwią podejmowanie zatrudnienia przez kadrę akademicką. W myśl nowych przepisów koszty ponoszone przez polskie służby w związku z zapewnianiem bezpieczeństwa uchodźcom z Ukrainy zostaną sfinansowane z Funduszu Pomocy.

Jakie zmiany wprowadziła ustawa z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju oraz niektórych innych ustaw?

Celem nowelizacji jest zmiana obowiązującej ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że dwutygodniowy okres obowiązywania ww. ustawy z dnia 12 marca 2022 r. wykazał konieczność doprecyzowania niektórych jej przepisów a także uzupełnienia kwestii dotychczas w niej pominiętych.  

Najważniejsze zmiany wprowadzone w ustawie:

1. wyłączenie obywateli Polskich z grupy osób, które mogą zostać objęte regulacjami ustawy. Obecne regulacje wymagają, aby także obywatelom polskim nadawać w rejestrze PESEL status UKR oraz pobierać od nich dane biometryczne – w sytuacji, kiedy obywatel polski jest małżonkiem obywatela Ukrainy i przybył na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi;
2. rozszerzenie zakresu ustawy o dystrybucję produktów leczniczych przeznaczonych na pomoc humanitarną na terytorium Ukrainy przez Rządową Agencję Rezerw Strategicznych;
3. dodanie do zbioru danych przechowywanych w rejestrze obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa i złożyli wniosek o zarejestrowanie pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kolejnych danych tj. unikalnego numeru ewidencyjnego nadanego przez organ ukraiński, jeżeli występuje, miejsca urodzenia oraz kraju urodzenia, jeżeli występuje;
4. umożliwienie incydentalnego upoważnienia osób niezatrudnionych w urzędach gmin (miast) do realizacji czynności związanych z nadawaniem numeru PESEL obywatelom Ukrainy. Przepis będzie miał charakter epizodyczny i będzie obowiązywał przez 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r.;
5. upoważnienie wojewody do organizacji doraźnej pomocy medycznej, w miejscach, w których gromadzą się obywatele Ukrainy przybywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy oraz do zapewniania personelu medycznego, który realizował będzie wizyty, o ile będzie to uzasadnione stanem pacjenta, w miejscach zakwaterowania osób z potwierdzonym dodatnim wynikiem testu diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2;
6. dopuszczenie w okresie do dnia 31 sierpnia 2022 r. tymczasowego wykorzystania obiektu budowlanego innego niż budynek zamieszkania zbiorowego, który nie spełnia wymagań przepisów techniczno-budowlanych, przeciwpożarowych oraz higieniczno-sanitarnych, jeżeli przy takim sposobie jego użytkowania występujące w nim warunki zapewniają spełnienie podstawowych wymagań w zakresie nośności i stateczności konstrukcji oraz bezpieczeństwa użytkowania, bezpieczeństwa pożarowego a także w zakresie higieny, zdrowia i środowiska;
7. umożliwienie sfinansowania z Funduszu Pomocy kosztów związanych z zapewnianiem bezpieczeństwa uchodźcom w tym wydatków związanych z przemieszczaniem się, zakwaterowaniem, wyżywieniem i wyposażeniem funkcjonariuszy służb podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych a także wydatków lub kosztów poniesionych na realizację tych zadań;
8. utworzenie w Banku Gospodarstwa Krajowego Funduszu Gwarancji Kryzysowych, w ramach, którego udzielane będą gwarancje i poręczenia spłaty kredytów lub innych zobowiązań, zaciągniętych przez przedsiębiorców;
9. umożliwienie zatrudniania obywateli Ukrainy w strukturach administracji samorządowej oraz w strukturach administracji rządowej, bez konieczności potwierdzania znajomości języka polskiego. W ramach struktur administracji samorządowej, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 530), obywatele Ukrainy będą mogli być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługowych. Z kolei, w strukturach administracji rządowej, obywatele Ukrainy będą mogli być zatrudniani – zarówno w ramach korpusu służby cywilnej jak i poza korpusem służby cywilnej – na stanowiskach pracy, na którym wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa;
10. dodanie rozwiązania pozwalającego na dostęp obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski uznaje się za legalny do uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez centrum integracji społecznej;
11. doprecyzowanie przepisów dotyczących opiekuna tymczasowego, w tym m.in. wskazanie, że powiatowe centrum pomocy rodzinie jest zobowiązane wspierać gminę w realizacji nadzoru tylko w odniesieniu do opiekunów tymczasowych, którzy przed przybyciem do Polski sprawowali pieczę zastępczą nad małoletnimi na terytorium Ukrainy, wprowadzenie bardziej elastycznego sposobu organizacji czasu pracy opiekuna tymczasowego – tj. w wymiarze 40 godzin tygodniowo, a nie jak obecnie 8 godzin przez 5 dni w tygodniu, doprecyzowanie, że zadania powiatu związane z zapewnieniem opiekunom tymczasowym pomocy psychologicznej i organizacyjnej oraz zatrudnieniem, dla opiekunów tymczasowych, osoby do pomocy w opiece nad dziećmi, stanowią zadania z zakresu administracji rządowej. Określono także koszty obsługi przez powiat zadań związanych z prowadzeniem ewidencji małoletnich oraz z zapewnieniem opiekunom tymczasowym pomocy psychologicznej i organizacyjnej oraz zatrudnieniem, dla opiekunów tymczasowych, osoby do pomocy w opiece nad dziećmi. Wskazano, że koszty te obejmują 15 zł za każde dziecko wpisane do ewidencji małoletnich oraz poniesione przez powiat koszty tłumaczeń związanych z wpisem do ewidencji małoletnich;
12. wsparcie ukraińskiego środowiska naukowego przez ułatwienie podejmowania przez kadrę akademicką zatrudnienia w polskich uczelniach. Zgodnie z art. 116 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, osoby zatrudniane na stanowiskach nauczycieli akademickich w polskich uczelniach muszą posiadać tytuł zawodowy, stopień naukowy lub stopień w zakresie sztuki, lub tytuł profesora wymagany dla danego stanowiska. Zagraniczne tytuły lub stopnie osób, które w Polsce chciałyby podjąć zatrudnienie na stanowiskach nauczycieli akademickich, powinny być uznane w Polsce za równoważne, na zasadach określonych w ww. ustawie. W celu umożliwienia osobom, które uzyskały stopnie lub tytuły w Ukrainie, podejmowania zatrudnienia w polskich uczelniach na stanowiskach nauczycieli akademickich, ustawa wprowadza mechanizm umożliwiający odstąpienie od konieczności spełniania wymagań określonych dla tych stanowisk w zakresie stopni lub tytułu;
13. monitorowanie aktywności zawodowej lekarzy i lekarzy dentystów a także pielęgniarek i położnych posiadających warunkowe prawo wykonywania zawodu poprzez wprowadzenie obowiązku zgłaszania do ministra właściwego do spraw zdrowia w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia udzielania świadczeń zdrowotnych w danym podmiocie, w jakim podmiocie leczniczym i na jaki okres zostali zatrudnieni;
14. umożliwienie tymczasowego wykonywanie zawodu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lekarzom i lekarzom dentystom z państw spoza Unii Europejskiej w celu udzielania pomocy medycznej (świadczeń opieki zdrowotnej) obywatelom Ukrainy, którzy przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
15. rozszerzenie katalogu podmiotów uprawnionych do przekazywania nieodpłatnie sprawnego technicznie sprzętu, pojazdów i urządzeń jednostkom organizacyjnym Państwowej Służby Ukrainy do spraw Sytuacji Nadzwyczajnych o jednostki organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe;
16. wprowadzenie regulacji prawnych umożliwiających Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odstąpienie od wszczynania postepowania z urzędu lub zawieszenie postępowań wszczętych przed dniem rozpoczęcia konfliktu zbrojnego na Ukrainie. W związku z toczącym się konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy i istniejącymi w związku z tym poważnymi trudnościami w skontaktowaniu się ze stroną postępowania z zakresu ubezpieczeń społecznych lub możliwością przedłożenia przez nią niezbędnych dla toczącego się postępowania dokumentów wytworzonych na terytorium Ukrainy, wprowadzono ww. regulacje umożliwiające Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odstąpienie od wszczynania postepowania z urzędu lub zawieszenie postępowań wszczętych przed dniem rozpoczęcia działań wojennych prowadzonych na terytorium Ukrainy i niezakończonych do tego dnia, jak również postępowań wszczętych od tej daty;
17. zapewnienie możliwości rozliczenia (sfinansowania ze środków publicznych) świadczeń opieki zdrowotnej udzielonych wszystkim osobom, które w okresie: 24 lutego 2022 r. – 12 marca 2022 r. wjechały legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy. 

Ponadto ustawa z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, dokonuje zmian m.in. w:

• ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – zmiany wprowadzone do tej ustawy mają na celu:

a)      umożliwienie odliczenia od podstawy obliczenia podatku darowizn, których wartość wytworzenia lub koszt nabycia podatnik zaliczył do kosztów uzyskania przychodów. Podatnik zyska prawo do dodatkowej preferencji polegającej na odliczeniu od dochodu również wartości darowizny przekazanej na rzecz organizacji pozarządowych, której koszt wytworzenia lub cenę nabycia zaliczył już do kosztów podatkowych. Dodany przepis znajdzie zastosowanie do darowizn przekazanych w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r.,

b)      umożliwienie obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, złożenie oświadczenia o przeniesieniu swojego ośrodka interesów życiowych do Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskanie statusu polskiego rezydenta podatkowego od pierwszego dnia przyjazdu do Rzeczypospolitej Polskiej;

• ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty – celem zmian wprowadzonych do tej ustawy jest umożliwienie lekarzom i lekarzom dentystom posiadającym warunkowe prawo wykonywania zawodu, udzielania świadczeń zdrowotnych również poza podmiotami przeznaczonymi do leczenia COVID-19; 
• ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – zmiany wprowadzone do tej ustawy mają na celu m.in. określenie przypadków, w których wydawane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zaświadczenie potwierdzające korzystanie przez cudzoziemca z ochrony czasowej będzie traciło ważność. Pierwszym przypadkiem będzie upływ okresu, na jaki została wprowadzona ochrona czasowa w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Drugim przypadkiem będzie przypadek, w którym wobec cudzoziemca zostanie wydana decyzja Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o odmowie skorzystania z ochrony czasowej. Taka decyzja jest wydawana w przypadkach, gdy: istnieją uzasadnione podejrzenia, że cudzoziemiec popełnił zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu przepisów prawa międzynarodowego odnoszących się do tych zbrodni, lub popełnił, poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a przed przybyciem na to terytorium w celu korzystania z ochrony czasowej, zbrodnię o charakterze niepolitycznym, lub dopuścił się czynów sprzecznych z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych, jego wjazd lub pobyt mogą zagrozić bezpieczeństwu państwa lub został skazany prawomocnym wyrokiem za taką zbrodnię, której charakter wskazuje, że jego obecność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogłaby stanowić zagrożenie dla jej obywateli.  Trzecim przypadkiem będzie sytuacja, w której cudzoziemiec opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przenosząc się do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Ponadto wprowadzono do ustawy przepisy doprecyzowujące kryteria obniżania zakresu pomocy dla cudzoziemców korzystających z ochrony czasowej w związku z faktem, że cudzoziemiec posiada potencjalne źródło utrzymania w związku z wykonywaniem pracy lub prowadzeniem działalności gospodarczej. Uzależniono przyznanie opieki medycznej udzielanej przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców od posiadania przez cudzoziemca ubezpieczenia zdrowotnego w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowych ze środków publicznych. Pozwoli to na uniknięcie dublowania się płatności: opłacenie składek na ubezpieczenie zdrowotne przez płatnika składek i jednocześnie dokonanie przez Urząd do Spraw Cudzoziemców płatności za objęcie cudzoziemca opieką medyczną przez podmiot realizujący świadczenia opieki medycznej dla cudzoziemców korzystających z ochrony czasowej. Ponadto ustawa przewiduje aby cudzoziemcowi i członkom rodziny objętym ochroną czasową, w przypadku gdy osoby korzystające z czasowej ochrony są pracownikami lub prowadzą działalność na własny rachunek, a dochód przypadający na osobę w rodzinie cudzoziemca objętego ochroną czasową jest wyższy niż wysokość dochodu uprawniającego do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej określonych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, była udzielana pomoc wyłącznie w postaci zakwaterowania, nauki języka polskiego i podstawowych materiałów niezbędnych do nauki tego języka oraz pomocy dydaktycznych dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych placówkach, szkołach podstawowych lub ponadpodstawowych. Dodano również inne przepisy ujednolicające dotychczasowy systemu udzielania świadczeń tj. zapewnienie stałej pomocy pieniężnej na zakup środków czystości i higieny osobistej albo środków czystości i higieny osobistej oraz możliwości finansowania przejazdów środkami transportu publicznego w celu leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym, a także w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach, zaproponowano ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie dziecka do ukończenia przez nie 6 lat lub ucznia szkoły podstawowej lub szkoły ponadpodstawowej, zaproponowano aby do cudzoziemca, który korzysta z ochrony czasowej i któremu pomocy udziela Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców zastosowanie miał art. 84 ustawy, który reguluje pokrywanie kosztów zasiłku pogrzebowego dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu cudzoziemca ubiegającego się o udzielenie ochrony międzynarodowej;
• ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – zmiany wprowadzone do tej ustawy mają na celu:

a) umożliwienie powiatowym urzędom pracy ponoszenie wydatków z Funduszu Pracy i środków Europejskiego Funduszu Społecznego na aktywne docieranie z informacją o możliwościach wsparcia, do osób które dotychczas nie zarejestrowały się w urzędzie jako poszukujące pracy lub osoby bezrobotne, a które potencjalnie byłyby zainteresowane ofertą urzędów pracy. Zmiana ta umożliwi dotarcie z ofertą pracy do uchodźców z Ukrainy,

b) wsparcie cudzoziemców, w tym obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w konsekwencji konfliktu zbrojnego na terenie tego kraju, w sfinansowaniu kosztów postępowania nostryfikacyjnego lub postępowania w sprawie potwierdzenia ukończenia studiów na określonym poziomie;

• ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – zmiany wprowadzone do tej ustawy mają na celu m.in. dopuszczenie do składania wniosków wizowych bez pośrednictwa konsula. Wizę krajową będzie mógł wydać albo odmówić jej wydania minister właściwy do spraw zagranicznych, jeżeli cudzoziemiec ubiegający się o wydanie wizy krajowej spełni warunki wskazane w ustawie (m.in.  przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, złożył wniosek o wydanie wizy krajowej do ministra właściwego do spraw zagranicznych w okresie określonym w przepisach wykonawczych, posiada obywatelstwo państwa określonego w przepisach wykonawczych). W ustawie przewidziano także ustanowienie trzech nowych podstaw materialnoprawnych udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy, z których pierwsze będzie mogło być udzielone w bezpośrednim następstwie przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej wydanej w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, zaś drugie i trzecie będą mogły być udzielone w bezpośrednim następstwie posiadania poprzedniego zezwolenia. Tego rodzaju zezwolenia na pobyt czasowy będą udzielane na okres 3 lat;
• ustawie z dnia 22 listopada 2018 r. o dokumentach publicznych – zmiany wprowadzone do tej ustawy mają na celu uzupełnienie katalogu dokumentów publicznych kategorii pierwszej o tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca wydawane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. 

Ponadto w art. 20 ustawy z dnia 8 kwietnia 2022 r. uchylono art. 15zzu ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Przepis ten stanowił, że od dnia 31 marca 2020 r., w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie wykonuje się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego. Wyjątki ustanowione zostały w art. 15zzu ust. 2 wspomnianej ustawy i dotyczą orzeczeń wydanych na podstawie art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz decyzji o zezwoleniu na realizację m.in. inwestycji drogowej lub inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego, wydawanych na podstawie tzw. „specustaw”. Dotychczas brak było podstaw prawnych do podejmowania czynności zmierzających do wyegzekwowania obowiązku wynikającego z prawomocnego orzeczenia sądowego lub ostatecznej decyzji administracyjnej (innych niż objęte dyspozycją art. 15zzu ust. 2 ustawy covidowej). Zakaz eksmisji dotyczył wszystkich lokali mieszkalnych, tj. znajdujących się w zasobach zarówno spółdzielni mieszkaniowych, samorządów, towarzystw budownictwa społecznego i innych osób prawnych, a także mieszkań będących własnością osób fizycznych.

Od kiedy nowe przepisy obowiązują?

Nowe rozwiązania weszły w życie w piątek, 15 kwietnia br. (tj. z dniem następującym po dniu ogłoszenia), z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r., z wyjątkiem niektórych przepisów, które zaczną obowiązywać w innych terminach.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl