Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej

30.7.2018

Prezydent podpisał ustawę z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.

Czemu mają służyć nowe przepisy?

Nowe przepisy wychodzą naprzeciw potrzebom tzw. firm jednoosobowych, które stanowią ogromną większość polskich przedsiębiorstw. Ustawa ma na celu zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną. Obecnie przyjęta ustawa wprowadza w związku z tym nowe rozwiązania regulujące zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej CEIDG) oraz kontynuowania działalności gospodarczej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.

Istotą regulacji jest stworzenie instrumentarium prawnego, umożliwiającego następcom prawnym przedsiębiorcy - osoby fizycznej podjęcie odpowiedzialnej decyzji w przedmiocie kontynuacji działalności firmy, a tym samym zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy. Celem ustawy jest również wzmocnienie ochrony praw osób trzecich związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim kontrahentów, kooperantów, konsumentów i pracowników.

Kontynuacja funkcjonowania przedsiębiorstwa oznacza, że będzie mogło ono w dalszym ciągu generować przychody i zyski, zachowane zostaną miejsca pracy, regulowane będą zobowiązania wobec pracowników i kontrahentów oraz zobowiązania publicznoprawne. Ponadto zwiększą się szanse na rozwój przedsiębiorstwa.

Zmiana pokoleniowa w firmach bedzie latwiejsza

Nowa ustawa zawiera rozwiązania, które umożliwią funkcjonowanie przedsiębiorstwa na analogicznych zasadach jak za życia przedsiębiorcy, w okresie - co do zasady - od otwarcia spadku do jego działu. Dzięki tym rozwiązaniom, w przypadku śmierci przedsiębiorcy, jego firma będzie mogła zachować operacyjną ciągłość działania.

Ustawa powstała z inspiracji firm rodzinnych i stanowi odpowiedź na problem złożoności sukcesji po zmarłym przedsiębiorcy. Do tej pory po śmierci przedsiębiorcy wykonującego działalność na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), jego następcy nie mogli płynnie kontynuować prowadzenia firmy.

- "Dzięki ustawie o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorcy będą funkcjonować w otoczeniu prawnym, które umożliwia realną sztafetę pokoleń. To kolejne usprawnienie dla firm, które zaczyna obowiązywać już w tym roku. Gwarantuje ono wielu firmom, które przez blisko 25 lat wolności gospodarczej budowało swój dorobek i markę bezpieczne przejście wraz z nową generacją przedsiębiorców do kolejnego etapu rozwoju" – powiedziała minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz.

Niejednokrotnie śmierć właściciela oznaczała duże trudności dla firm. Można było przejąć majątek zmarłego, ale bez możliwości korzystania z niezbędnych dla funkcjonowania działalności gospodarczej elementów, takich jak umowy o pracę, NIP czy decyzje administracyjne, zwłaszcza zezwolenia oraz koncesje. Śmierć przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG powodowała też wygaśnięcie wielu kontraktów handlowych i oznaczała utratę pracy dla osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie.

W perspektywie najbliższych lat zagadnienie transferu pokoleniowego w polskim biznesie będzie dotyczyło coraz liczniejszej grupy przedsiębiorców. Osoby, które zakładały swoje firmy w pierwszych latach transformacji ustrojowej, dziś zbliżają się lub już osiągnęły dojrzały wiek. W CEIDG wpisanych jest obecnie ok. 212 tys. przedsiębiorców, którzy ukończyli 65 rok życia.

- "Rozwiązanie powstało w efekcie sygnałów zgłaszanych nam przez przedsiębiorców. Generacja obecnie przejmująca rodzinne biznesy mierzy się w zasadzie po raz pierwszy w realiach polskiej gospodarki z wyzwaniem sukcesji pokoleniowej. Nowa ustawa daje im niezbędne narzędzia, aby ten proces przebiegał bez przeszkód" – stwierdziła minister Emilewicz.

W mocy zostaną utrzymane, umowy o pracę, kontrakty, zezwolenia i koncesje związane z przedsiębiorstwem. Ustawa zawiera również rozwiązania zapewniające ciągłość rozliczeń podatkowych firmy oraz przewiduje zwolnienie z podatku od spadków dla osób, które odziedziczą przedsiębiorstwo i będą kontynuowały jego prowadzenie.

Zarząd sukcesyjny oraz ciągłość praw i zobowiązań umownych

Realizacji powyższego służyć ma wprowadzenie do systemu prawnego instytucji zarządu sukcesyjnego oraz zarządcy sukcesyjnego.

Nowe przepisy pozwalają przedsiębiorcy wpisanemu do CEIDG powołać zarządcę sukcesyjnego. Będzie on prowadził bieżące sprawy przedsiębiorstwa po śmierci właściciela, do czasu zakończenia formalności spadkowych. Ustawa pozwala również na to, by udzielona przez przedsiębiorcę prokura przekształciła się w uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga jego zgody – ma on bowiem nie tylko uprawnienia, ale także obowiązki.

Podstawowym sposobem dokonywania sukcesji będzie powoływanie zarządcy sukcesyjnego już za życia przedsiębiorcy, przy czym powołanie wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

W ustawie przewidziano również możliwość przeprowadzenia sukcesji w przypadku niedokonania wyboru zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy. W takim przypadku zarządcę sukcesyjnego będą mogły powołać, na zasadach określonych w ustawie, osoby uprawnione w rozumieniu ustawy (tj. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy oraz spadkobierca testamentowy albo zapisobierca windykacyjny, o ile przyjęli spadek albo zapis). Zarządcę sukcesyjnego powołać będą więc mogły także osoby, które odziedziczą przedsiębiorstwo lub małżonek, który jest jego współwłaścicielem – jeśli sam przedsiębiorca nie powołał zarządcy za życia. Istotne jest, że zgodnie z ustawą uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Oprócz problematyki zawiązanej z powołaniem zarządcy sukcesyjnego, ustawodawca uregulował także kwestie związane z odwołaniem zarządcy i jego rezygnacją. W ustawie znalazły się również przepisy dotyczące wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Ustawa wskazuje przy tym, że zarząd sukcesyjny wygasa generalnie maksymalnie z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny może zatem trwać, co do zasady, maksymalnie 2 lata od śmierci przedsiębiorcy. W wyjątkowych przypadkach sąd może przedłużyć ten czas do 5 lat. Co do zasady, zarząd sukcesyjny wygaśnie z momentem podziału spadku.

Zarządca sukcesyjny będzie zarządzał wyodrębnioną częścią majątku, stanowiącą przedsiębiorstwo, w imieniu własnym, ale na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i ze skutkiem w ich majątku. Zarządca sukcesyjny będzie zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowany do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. W sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny będzie się posługiwać dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”. Zarząd sukcesyjny nie może być przeniesiony, natomiast zarządca sukcesyjny może ustanowić pełnomocnika. Ustawa wskazuje, iż nie można ograniczyć zarządu sukcesyjnego ze skutkiem wobec osób trzecich.

Zarządca sukcesyjny będzie uprawniony do wykonywania czynności zwykłego zarządu, natomiast czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu będzie mógł dokonywać za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, w a razie braku zgody - za zezwoleniem sądu. W uchwalonej ustawie określono także zasady dysponowania przez zarządcę sukcesyjnego środkami pieniężnymi, obowiązki i zakres odpowiedzialności zarządcy sukcesyjnego, problematykę odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku oraz uregulowano zasady wykonywania umów cywilnych, które nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Ustawodawca wprowadził również możliwość przeniesienia na następców prawnych przedsiębiorcy praw i obowiązków administracyjnych, wynikających z koncesji, zezwoleń licencji i pozwoleń, związanych z przedsiębiorstwem albo ich tymczasowego wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego.

Instytucja zarządu sukcesyjnego umożliwi także następcom prawnym przedsiębiorcy dalsze korzystanie z przyznanej zmarłemu pomocy publicznej.

- "Nowe regulacje pozwolą utrzymać w mocy kluczowe dla działalności przedsiębiorstwa kontrakty cywilnoprawne oraz umowy o pracę. Dzięki temu sytuacja pracowników będzie stabilniejsza. Podobnie sprawa ma się ze zezwoleniami, licencjami, koncesjami czy pozwoleniami, które będą mogły być wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego, a docelowo – przeniesione na następcę prawnego przedsiębiorcy. Wreszcie zarządca sukcesyjny będzie mógł się posługiwać numerem NIP zmarłego przedsiębiorcy oraz korzystać z konta firmowego" – podkreślił wiceminister przedsiębiorczości i technologii Mariusz Haładyj.

W zakresie prawa pracy przyjęto rozwiązanie, w myśl którego w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy - stosunki pracy zostaną zachowane, natomiast w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku - stosunki pracy wygasną z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, lecz pracownikom będzie przysługiwało pierwszeństwo w zatrudnieniu w przypadku ponownego zatrudniania w przedsiębiorstwie pracowników w tej samej grupie zawodowej (w okresie przejściowym od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego będzie możliwe zawarcie porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach). Zarządca sukcesyjny będzie dokonywał czynności związanych z zatrudnieniem. Płatnikiem składek z tytułu ubezpieczenia społecznego będzie natomiast przedsiębiorstwo w spadku.

W przypadku gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, będą mogły być kontynuowane pracownicze programy emerytalne.

Rozliczenia podatkowe

Ustawodawca wprowadza nowy rodzaj podatnika niektórych podatków (PIT, VAT, akcyza, podatek od gier, podatek tonażowy i okrętowy), tj. przedsiębiorstwo w spadku. Wprowadza również szereg regulacji zapewniających ciągłość rozliczeń podatkowych w zakresie podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, tzn. w szczególności VAT, PIT i akcyza.

Ustawa pozwoli więc zachować ciągłość rozliczeń podatkowych firmy. Będą one dokonywane z wykorzystaniem numeru NIP zmarłego przedsiębiorcy przez okres sprawowania zarządu sukcesyjnego. Przedsiębiorstwo w spadku będzie bowiem mogło posługiwać się numerem NIP zmarłego przedsiębiorcy. Możliwe będzie m.in. odliczenie straty poniesionej przez przedsiębiorcę, kontynuacja rozpoczętej amortyzacji oraz korzystanie przez zarządcę sukcesyjnego z interpretacji podatkowych uzyskanych przez przedsiębiorcę. Przedsiębiorstwo w spadku będzie mogło korzystać także z interpretacji podatkowych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy.

Ponadto prawodawca rozszerza katalog zwolnień od podatku od spadków i darowizn w przypadku nabycia przedsiębiorstwa, pod warunkiem prowadzenia przedsiębiorstwa przez co najmniej 2 lata od dnia nabycia. Ustawa wprowadza zwolnienie z podatku od spadków z tytułu nabycia przedsiębiorstwa przez osoby, które będą je prowadziły przez co najmniej 2 lata, niezależnie od pokrewieństwa ze zmarłym przedsiębiorcą. To odpowiedź na problem braku sukcesora w kręgu najbliższej rodziny.

Możliwość dalszego funkcjonowania spółki cywilnej po śmierci przedsiębiorcy

W ustawie wprowadzono również regulacje dotyczące możliwości dalszego funkcjonowania spółki cywilnej po śmierci przedsiębiorcy na dotychczasowych zasadach w związku z ustanowieniem zarządu sukcesyjnego. W ustawie reguluje się również problematykę odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz określa zasady prowadzenia ewidencji w związku z działalnością przedsiębiorstwa w okresie od śmierci przedsiębiorcy do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Kiedy nowe przepisy zaczną obowiązywać?

Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem regulacji art. 30 dotyczącego umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie jego działalności, który wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia oraz regulacji art. 124 dotyczącego wykonywania dystrybucji ubezpieczeń, który wejdzie w życie z dniem 1 października 2018 r.

Większość przepisów nowej ustawy zacznie zatem obowiązywać po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia, a więc już od IV kwartału 2018 roku.

W zakresie przepisów przejściowych ustawa przewiduje, iż przepisy ustawy stosuje się, jeżeli śmierć przedsiębiorcy nastąpiła po dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie nowej ustawy. Ponadto do umów zawartych przez przedsiębiorcę przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepis ustawy dotyczący kontynuacji umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa. Również do umów o pracę zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, jak również do postępowań administracyjnych wszczętych i nie zakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się nowo wprowadzane regulacje.

Jakie inne ustawy są nowelizowane?

Nowa ustawa nowelizuje 62 ustawy, w tym w szczególności: ustawę z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego, ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, ustawę z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, ustawę z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, ustawę z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi czy ustawę z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców.

- "Dzięki pakietowi tych rozwiązań zmiana pokoleniowa w przedsiębiorstwach będzie przebiegała płynnie, a istnienie wielu z nich, osiągających często wielomilionowe obroty i dających miejsca pracy, będzie dobrze zabezpieczone. Ustawa zarazem stwarza dobre warunki dla budowania i rozwoju polskich wielopokoleniowych firm rodzinnych" – stwierdziła szefowa resortu przedsiębiorczości i technologii.

Zob. też:

A.J.
Zespół e-prawnik.pl