Prezydent RP podpisał ustawę, która przyśpieszy informatyzację polskiego sądownictwa

Prezydent RP Andrzej Duda podpisał przygotowaną w Ministerstwie Sprawiedliwości nowelizację ustawy - Kodeks postępowania cywilnego wprowadzającą rozwiązania informatyczne, które ułatwią pracę wymiaru sprawiedliwości.

– "Konsekwentnie przenosimy polskie sądownictwo z ery papierowej do cyfrowej" – mówił o nowych rozwiązaniach wiceminister sprawiedliwości Sebastian Kaleta.

Usprawnienie pracy sądownictwa, lepszy dostęp obywatela do wymiaru sprawiedliwości, szybsze dostosowanie sądów do potrzeb XXI wieku poprzez ich cyfryzację - to przewidywane efekty ustawy.

Nowelizacja wprowadza możliwość przeprowadzania sprzedaży nieruchomości poprzez licytacje elektroniczne, tak zwane e-licytacje – na wzór rozwiązań, które umożliwiają sprzedaż ruchomości w takim trybie. Rozwiązanie to ma zapewnić wyższy poziom bezpieczeństwa dla uczestników czynności procesowych i pozwolić obniżyć koszty, a także spowodować przyspieszenie egzekucji z nieruchomości.

Co przewiduje ustawa z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw?

Nowelizacja wprowadza zmiany w czterech obowiązujących ustawach.

Przyjęte zmiany dotyczą przede wszystkim zmian ustawy z dnia 28 maja 2021 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej również k.p.c.) oraz ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych i dotyczą sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej oraz przetwarzania dokumentacji przez komorników sądowych w systemie teleinformatycznym. Ponadto ustawa wprowadza szczególne regulacje dotyczące rozpatrywania spraw cywilnych przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy oraz rozpatrywania spraw sądowoadministracyjnych w związku ze stanem epidemii ogłoszonym z powodu COVID-19.

Ustawa przewiduje zmiany w następujących ustawach:

1.    ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.)

Przyjęte zmiany k.p.c. wprowadzają regulacje dotyczące możliwości sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej. Rozwiązanie powyższe ma stanowić element cyfryzacji usług publicznych.

W celu wdrożenia powyższych rozwiązań ustawa przewiduje dodanie w części trzeciej w tytule II w dziale VI po rozdziale 6 k.p.c. rozdziału 6a zatytułowanego „Sprzedaż nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej”. Przepisy o sprzedaży nieruchomości umiejscowione w poprzedzających rozdziałach k.p.c. mają być stosowane odpowiednio, tj. z odrębnościami wynikającymi z dodawanego rozdziału.

Przyjęte rozwiązania zakładają, że sprzedaż nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej odbywałaby się na wniosek wierzyciela i byłaby przeprowadzana za pośrednictwem  systemu teleinformatycznego. Obwieszczenie o sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej ma być zamieszczane na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej co najmniej dwa tygodnie przed terminem licytacji. Ponadto wraz z obwieszczeniem zamieszcza się protokół opisu i oszacowania nieruchomości. Czas trwania przetargu wynosi 7 dni, a przetarg wygrywa licytant którego oferta była w chwili zakończenia przetargu najwyższa. Postanowienie co do przybicia jest wydawane przez sąd w terminie tygodnia od dnia otrzymania od komornika sądowego protokołu z przebiegu przetargu oraz dokumentów niezbędnych do udzielenia przybicia.

Z uwagi na konieczność wdrożenia stosownego systemu, jak też opracowania aktów wykonawczych, przyjęto, że nowe przepisy w omawianej części powinny wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. Ponadto przepis przejściowy uchwalonej ustawy określa, iż w okresie roku od dnia wejścia w życie uchwalonej ustawy dokonanie wyboru sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej jest dopuszczalne, jeżeli ze względów technicznych, leżących po stronie komornika sądowego, jest to możliwe.

2.    ustawa z dnia 22 marca 2018 r.  o komornikach sądowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 850)

Przyjęte zmiany dotyczą regulacji intertemporalnej, która określa warunki przejścia z przetwarzania, przechowywania i udostępniania dokumentacji prowadzonej przez komorników sądowych w postaci dotychczasowej na postać elektroniczną – w systemie teleinformatycznym. Przyjęte zmiany umożliwiają dalsze – po dniu 31 grudnia 2020 r. – przetwarzanie, przechowywanie i udostępnianie wytworzonej dokumentacji w postaci dotychczasowej, o ile została ona w tej postaci wytworzona. Niezależnie od powyższego uchwalona ustawa przewiduje, iż jeżeli po dniu 31 grudnia 2020 r. prowadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i udostępnianie w systemie teleinformatycznym, tworzonym i administrowanym przez Ministra Sprawiedliwości, akt spraw komorniczych oraz urządzeń ewidencyjnych napotka trudne do przezwyciężenia przeszkody, komornik wytwarza, przetwarza, przechowuje i udostępnia tę dokumentację z pominięciem systemu teleinformatycznego. 

3.    ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1798 z późn. zm.).

Przyjęte zmiany dotyczą wprowadzenia regulacji określającej, iż dokumentów akcji, z których Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje prawa i obowiązki Skarbu Państwa, stosownie do art. 101 ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym (Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje prawa i obowiązki Skarbu Państwa wynikające z tytułów uczestnictwa w spółkach działających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przed dniem 1 września 1939 r.), nie składa się w spółce. Skutek złożenia dokumentów akcji w spółce wywołuje złożenie w spółce zaświadczenia o posiadaniu i treści dokumentów akcji wydanego przez Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. 

4.    ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 1842 z późn. zm.).

Przyjęte zmiany w zakresie powyższej ustawy przewidują m.in. ponowne wprowadzenie niektórych szczególnych rozwiązań, które znajdowały się uprzednio w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w tym m. in. w zakresie ustalenia katalogu spraw pilnych, możliwości przekazania spraw pilnych z sądu, który z powodu epidemii nie może wykonywać swoich czynności, do innego sądu równorzędnego oraz w zakresie możliwości delegowania sędziego, za jego zgodą, do rozpoznawania spraw pilnych w innym sądzie. Przepisy te utraciły moc wskutek upływu czasu wskazanego w ustawie, natomiast obecnie uchwalona ustawa dokonuje przywrócenia ponownego obowiązywania powyższych rozwiązań.

Ustawa dokonuje w przyjętej regulacji art. 15 zzs¹⁰ przywrócenia uprzednio obowiązujących przepisów wprowadzających możliwość wyznaczenia przez prezesa sądu apelacyjnego innego sądu równorzędnego, położonego na obszarze odpowiednio tej samej apelacji lub okręgu, jako właściwego do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał czynności. Ustawa wprowadza analogiczne uprawnienie dla Prezesa NSA do wyznaczenia innego wojewódzkiego sądu administracyjnego jako właściwego do rozpoznawania spraw pilnych w razie całkowitego zaprzestania czynności przez wojewódzki sąd administracyjny z powodu COVID-19.

W związku z powyższymi regulacjami ustawa dokonuje również w art. 15 zzs¹⁰   przewrócenia uprzednio obowiązujących przepisów określających katalog spraw pilnych.

Ustawa dokonuje ponadto w projektowanej regulacji art. 15 zzs¹¹ przywrócenia uprzednio obowiązujących przepisów wprowadzających możliwość delegowania sędziego sądów powszechnych, sądów wojskowych i sądów administracyjnych, za jego zgodą, do innego sądu, na czas określony, do rozpoznawania wskazanych w projekcie spraw pilnych.

Powyższe regulacje art. 15 zzs¹⁰  i art. 15 zzs¹¹  obowiązywały w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, przy czym w związku z przepisem przejściowym tej ustawy utraciły moc z końcem września 2020 r.

Ponadto uchwalona ustawa wprowadza regulację określającą, iż w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich prezes właściwego sądu lub trybunału nie jest związany wnioskiem ani terminem zwołania zgromadzenia ogólnego przewidzianym w przepisach odrębnych.

Nowelizacja przewiduje również szczególne zasady przesłuchiwania stron, uczestników postępowania, świadków i podejrzanych przeprowadzanych przez konsula, to jest możliwości dokonywania tych czynności przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie go na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, jeżeli sąd z urzędu lub na wniosek konsula uzna to za niezbędne w związku z sytuacją kryzysową wywołaną COVID-19 w miejscu przesłuchania.

Ustawa przewiduje także wprowadzenie szczególnych regulacji dotyczących wyznaczania sędziów wizytatorów do przeprowadzania ocen kwalifikacji asesorów sądowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich.

Nowelizacja przewiduje wreszcie wprowadzenie zmian w zakresie regulacji dotyczących zasad prowadzenia postępowań przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego oraz w zakresie regulacji dotyczących zasad prowadzenia postępowań sądowoadministracyjnych.

W powyższym zakresie ustawa przewiduje:

• zgodnie z przyjętym nowym brzmieniem art. 15 zzs¹, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy – Kodeks postępowania cywilnego:

1. rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne), z tym, że osoby w nim uczestniczące, w tym członkowie składu orzekającego, nie muszą przebywać w budynku sądu;
2. od przeprowadzenia posiedzenia zdalnego można odstąpić tylko w przypadku, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących;
3. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić posiedzenia zdalnego, a przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego nie jest konieczne;
4. w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Ponadto na wniosek strony lub osoby wezwanej zgłoszony na co najmniej 5 dni przed wyznaczonym terminem posiedzenia zdalnego, sąd zapewni jej możliwość udziału w posiedzeniu zdalnym w budynku sądu, jeśli strona lub osoba wezwana wskaże we wniosku, że nie posiada urządzeń technicznych umożliwiających udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu.

Równocześnie regulacja powyższa przewiduje, iż sąd poucza osobę wezwaną oraz stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej o możliwości zgłoszenia powyższego wniosku przy doręczeniu pierwszego zawiadomienia o terminie posiedzenia zdalnego.

• Zgodnie z nowym brzmieniem art. 15 zzs⁴, odnośnie postępowań sądowoadministracyjnych ustawa dokonuje modyfikacji dotychczasowych regulacji obowiązujących w tym zakresie, przewidując, iż w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich Naczelny Sąd Administracyjny nie jest związany wnioskiem strony o przeprowadzenie rozprawy.

Nowe regulacje utrzymują przy tym zasadę, iż na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sądy administracyjne orzekają w składzie trzech sędziów.

• Zgodnie z nową regulacją art. 15 zzs⁷, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich Sąd Najwyższy nie jest związany wnioskiem skarżącego o rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie, również w przypadku występowania w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, bez względu na datę wniesienia skargi kasacyjnej.
• Zgodnie z nowymi regulacjami art. 15 zzs⁹, dotyczącymi szczególnych zasad doręczania pism procesowych, ustawa stanowi, iż w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy – Kodeks postępowania cywilnego pierwsze pismo procesowe wnoszone przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej musi zawierać adres poczty elektronicznej i numer telefonu przeznaczone do kontaktów z sądem. Niewykonanie tego obowiązku stanowi brak formalny pisma.

W braku możliwości wykorzystania systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe sąd doręcza adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej pisma sądowe poprzez umieszczenie ich treści w systemie teleinformatycznym służącym udostępnianiu tych pism (portal informacyjny). Nie dotyczy to pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu.

Datą doręczenia jest data zapoznania się przez odbiorcę z pismem umieszczonym w portalu informacyjnym. W przypadku braku zapoznania się pismo uznaje się za doręczone po upływie 14 dni od dnia umieszczenia pisma w portalu informacyjnym.

Doręczenie pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego wywołuje skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego właściwe dla doręczenia pisma sądowego.

Przewodniczący zarządza odstąpienie od doręczenia pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego, jeżeli doręczenie jest niemożliwe ze względu na charakter pisma.

Zgodnie z przepisem przejściowym obowiązek dotyczący podawania adresu poczty elektronicznej i numeru telefonu przeznaczonych do kontaktów z sądem, stosuje się do pism procesowych wnoszonych w sprawie po dniu wejścia w życie niniejszego przepisu. Niewykonanie tego obowiązku stanowi brak formalny pisma.

W zakresie regulacji przejściowych ustawa przewiduje ponadto, iż przepisy ustawy zmienianej w art. 4 (ustawy z dnia 2 marca 2020 r. w zakresie COVID-19) stosuje się również do postępowań rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy. Ponadto sprawy, które przed wejściem w życie art. 4 uchwalonej ustawy sąd rozpoznawał w składzie innym niż jednego sędziego, w dalszym ciągu będą prowadzone przez tego sędziego, któremu sprawa została przydzielona jako referentowi, do zakończenia sprawy w danej instancji.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem:

• art. 1 pkt 3 oraz art. 5, dotyczących sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji elektronicznej, które wchodzą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia;
• art. 2, dotyczącego zmiany zasad prowadzenia dokumentacji przez komorników sądowych, który wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia;
• art. 3, dotyczącego zmiany ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, który wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2021 r.

E-licytacje komornicze

Wśród nowych rozwiązań są e–licytacje komornicze nieruchomości, które pozwolą na likwidację zmów między licytantami, zapewnią transparentność i bezpieczeństwo postępowania. Zyskają na tym wierzyciele i dłużnicy, ponieważ dzięki uproszczonej i zdalnej formie licytowania zwiększy się zainteresowanie licytacjami. Nowe przepisy są wzorowane na sprawdzonej już e-licytacji ruchomości.

Rozprawy zdalne

Ustawa przewiduje przyjęcie jako zasady prowadzenia rozpraw za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość, toteż strony postępowania, a także świadkowie i biegli, nie będą musieli osobiście stawiać się w sądzie. Zmniejszy się przez to ryzyko epidemiczne, a  utrzymana zostanie jawność rozprawy dla stron.

Nowa ustawa przewiduje, że osobom nieposiadającym odpowiednich urządzeń technicznych zostanie zagwarantowany dostęp do nich w sądzie. Odstąpienie od posiedzenia zdalnego, tj. przeprowadzenie posiedzenia w tradycyjnej formie, będzie możliwe tylko, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym będzie konieczne i nie spowoduje to nadmiernego zagrożenia epidemicznego. Wyjątkowo, gdy rodzaj sprawy na to pozwoli, sąd będzie mógł rozstrzygać sprawy na posiedzeniach niejawnych.

Transmisje w sprawach reprywatyzacji

Rozprawy sądów administracyjnych rozstrzygających w sprawach „dzikiej reprywatyzacji” nieruchomości warszawskich mają być transmitowane publicznie, co przyczyni się do większej kontroli społecznej nad tym wrażliwym obszarem działalności sądów. Skończy się wydawanie wyroków o decyzjach Komisji Weryfikacyjnej za zamkniętymi drzwiami i bez uzasadnienia.

Na pozytywne strony tych zmian zwracał uwagę minister Sebastian Kaleta.

- Niedopuszczalne jest, by w tak ważnych sprawach, gdy poszkodowani lokatorzy latami czekają na sprawiedliwość, nie mogli się, jak dotąd, dowiedzieć, dlaczego sąd wydał konkretne rozstrzygnięcie i jak je uzasadnia – podkreślał.

Jeden sędzia rozpozna sprawę

Ustawa zakłada przyjęcie w czasie obowiązywania stanu epidemii spowodowanego Covid-19 lub stanu zagrożenia epidemicznego, a także rok po ustaniu ostatniego z nich jako zasady rozpoznawania spraw przez jednego sędziego (także w drugiej instancji), co wyeliminuje odwoływanie rozpraw w razie choroby członka składu orzekającego. Takie rozwiązanie umożliwi też bardziej efektywne wykorzystanie kadry orzeczniczej. Rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów będzie jednak możliwe na zarządzenie prezesa sądu, jeżeli uzna on to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Szybkie doręczenia

W ustawie są rozwiązania pozwalające na doręczenie profesjonalnym pełnomocnikom (adwokatom, radcom prawnym, Prokuratorii Generalnej) pism sądowych za pośrednictwem specjalnego systemu teleinformatycznego (Portalu Informacyjnego Sądów Powszechnych). Pozwoli to ograniczyć ilość korespondencji papierowej i skróci czasu obiegu korespondencji między sądem a pełnomocnikami.

Już dziś pisma te zamieszcza się na portalu, zatem nowe przepisy pozwolą na efektywne wykorzystanie sprawdzonych rozwiązań informatycznych. Uwolnią sądy od drukowania i wysyłania takiej korespondencji tradycyjną pocztą. Pismo będzie dostępne w systemie natychmiast po jego umieszczeniu, a skutek doręczenia nastąpi z dniem zapoznania się z nim przez pełnomocnika - nie później jednak niż 14 dni od umieszczenia na portalu. Obecnie okres między wysłaniem pisma a dołączeniem do akt zwrotnego potwierdzenia odbioru może zająć ponad miesiąc.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl