Minister Sprawiedliwości ma chronić polskie dzieci

Celem ustawy o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych jest określenie zasad i trybu postępowania Ministra Sprawiedliwości, polskich sądów oraz innych polskich organów, ukierunkowanego na ochronę dobra dziecka i poprawę skuteczności wykonywania orzeczeń sądowych dotyczących jego powrotu za granicę lub orzeczeń odmawiających takiego powrotu. Chodzi o przypadki bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania, zawarte w Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. 

Czemu ma służyć ustawa z dnia 26 stycznia 2018 r. o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych?

Zasadniczym celem ustawy jest określenie zasad i trybu postępowania polskiego organu centralnego, polskich sądów oraz innych polskich organów w sprawach objętych czterema aktami prawa międzynarodowego i wspólnotowego, wymienionymi w art. 1 ustawy, tj. Europejską konwencją o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem, sporządzoną w Luksemburgu dnia 20 maja 1980 r., zwaną dalej „europejską konwencją luksemburską”, Konwencją dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r., zwaną dalej „konwencją haską z 1980 r.”, Konwencją o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzoną w Hadze dnia 19 października 1996 r., zwaną dalej „konwencją haską z 1996 r.”, i rozporządzeniem Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, zwanym dalej „rozporządzeniem nr 2201/2003”.

Europejska konwencja luksemburska to akt prawa międzynarodowego, który miał m.in. przeciwdziałać negatywnym skutkom transgranicznych uprowadzeń i zatrzymań dzieci. Orzeczenie o przywróceniu pieczy nad dzieckiem wydane w państwie – stronie tej konwencji, zgodnie z art. 7 konwencji, podlega automatycznemu uznawaniu i wykonaniu w innym państwie należącym do konwencji, bez konieczności stwierdzenia jego wykonalności, ale pod warunkiem, że orzeczenie jest wykonalne w państwie jego wydania.

Konwencja haska z 1980 r. ma zastosowanie w przypadku transgranicznego, bezprawnego uprowadzenia dziecka lub bezprawnego zatrzymania dziecka. Jej celem jest powrót bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka do państwa stałego pobytu. Tym samym konwencja haska z 1980 r. działa prewencyjnie przeciwko zmianom miejsca stałego pobytu dziecka między państwami w wyniku jednostronnej decyzji osoby dzielącej prawo do opieki z inną osobą lub placówką opiekuńczą albo nie mającej takiego prawa. W wyniku zarządzonego powrotu dziecka przez sąd państwa, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym je zatrzymano, zostaje przywrócony stan faktyczny i prawny, który istniał przed tymi zdarzeniami. W ten sposób wnioskodawcy przywraca się możliwość wykonywania prawa do opieki nad dzieckiem, a osoba, która wcześniej bezprawnie uprowadziła lub zatrzymała dziecko, będzie miała możliwość wystąpienia do sądu państwa stałego pobytu dziecka o wyrażenie zastępczej zgody na osiedlenie się dziecka za granicą, w przypadku gdyby wnioskodawca nadal nie wyrażał na to zgody. Konwencja haska z 1980 r. jest również instrumentem służącym ochronie prawa wnioskodawcy do kontaktów z dzieckiem.

Rozporządzenie nr 2201/2003 i konwencja haska z 1996 r. zawierają częściowo podobne normy w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz częściowo podobne normy związane z uznaniem i stwierdzaniem wykonalności orzeczeń, a także w zakresie współpracy organów centralnych. Rozporządzenie nr 2201/2003 reguluje jurysdykcję w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, natomiast konwencja haska z 1996 r. zawiera normy jurysdykcyjne dotyczące tylko odpowiedzialności rodzicielskiej, a nie spraw małżeńskich.

Sejm przyjął poprawki Senatu, polegają one m.in. na wydłużeniu z dwóch do czterech miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o terminie na wniesienie przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich skargi kasacyjnej w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. 

Czym zajmie się polski organ centralny?

Obowiązkiem każdego państwa-strony wskazanych w art. 1 ustawy konwencji i rozporządzenia jest wyznaczenie organu centralnego oraz określenie zadań organu centralnego. Ustawa ma więc na celu unormowanie kwestii, które nie są uregulowane przez przepisy ww. aktów prawa albo nie są uregulowane dostatecznie szczegółowo. Ustawa określa także sposób postępowania przed polskim organem centralnym.

Ustawa stanowi, że polskim organem centralnym wyznaczonym na potrzeby wymienionych w art. 1 konwencji i rozporządzenia będzie Minister Sprawiedliwości. Zadaniem organu centralnego ma być przyjęcie wniosku i szybkie nadanie mu biegu lub wezwanie wnioskodawców do dokonania określonych czynności umożliwiających nadanie mu biegu, jeżeli wniosek zawiera braki formalne. Istotną rolą organu centralnego ma być również monitoring przebiegu postępowania w sprawach oraz informowanie wnioskodawców mieszkających za granicą o stanie ich spraw. Ustawa reguluje sposób postępowania Ministra Sprawiedliwości po złożeniu wniosku do polskiego organu centralnego. Wniosek mieszczący się w zakresie przedmiotowym aktów prawa wymienionych w art. 1 ustawy otrzyma bieg, chyba że nie spełnia wymogów formalnych i nie zostanie uzupełniony lub nie pochodzi od podmiotu uprawnionego, wówczas bieg nie będzie mu nadawany. Wyjątkowo, Minister Sprawiedliwości zobowiązany będzie przesłać wniosek właściwemu sądowi, jeżeli treść wniosku złożonego przez podmiot nieuprawniony wskaże na zagrożenie dobra dziecka. Ustawa stanowi, że w razie gdy wnioskodawca mający miejsce pobytu za granicą wnosi określone w ustawie żądanie wynikające z aktów prawnych objętych art. 1 ustawy, Minister Sprawiedliwości podejmuje czynności w celu ustalenia miejsca pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna.

W konsekwencji uregulowania uprawnień polskiego organu centralnego niezbędne stało się dostosowanie do tych regulacji przepisów obowiązujących ustaw pozostających w związku z materią stanowiącą przedmiot przyjętych rozwiązań, tj. ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „k.p.c.”., ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów.

Który sąd zajmie się transgranicznymi sporami rodzicielskimi?

Ustawa przyjmuje, iż specyfika spraw rodzinnych związanych z zakresem prawa międzynarodowego oraz konwencyjny wymóg ich szybkiego rozpoznania wymaga skoncentrowania ich w ręku sędziów z dużym doświadczeniem. Instrumentem temu służącym ma być powierzenie, zgodnie z nowym art. 5691 § 1 k.p.c., rozpoznawania spraw o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, toczących się na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., w pierwszej instancji sądom okręgowym mającym siedzibę w miejscowości stanowiącej siedzibę sądu apelacyjnego. Sądem drugiej instancji będzie natomiast Sąd Apelacyjny w Warszawie. Równocześnie ustawa stanowi, iż w powyższych sprawach będzie możliwość wniesienia skargi kasacyjnej, zgodnie z art. 5191 k.p.c. Tym samym rozszerza się katalog spraw rodzinnych, w jakich skarga ta może zostać złożona. Szybkiemu rozpoznaniu przedmiotowych spraw służy także wprowadzenie w zmienianych art. 5182 § 2 i art. 5691 § 2 k.p.c. sześciotygodniowego terminu, w jakim sądy rozstrzygną sprawę, co nawiązuje wprost do zapisów konwencji haskiej z 1980 r. oraz rozporządzenia nr 2201/2003. Jednocześnie przyjmuje się obligatoryjne uzasadnianie postanowień wydanych w ww. sprawach, o czym mowa w art. 5985 § 3 k.p.c., w którym również przesądzono, że uzasadnienie jest wyłącznie pisemne. Ponadto, ustawa wprowadza regulację, zgodnie z którą w przedmiotowych postępowaniach obowiązuje zastępstwo uczestników postępowania przez adwokatów lub radców prawnych, co ma zagwarantować profesjonalne doradztwo prawne.

Przepis przejściowy przewiduje zakończenie spraw o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie przepisów konwencji haskiej z 1980 r. będących w toku, w oparciu o przepisy dotychczasowe, aby nie było wątpliwości co do właściwości sądu w tych sprawach.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie? 

Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Zob. też:


 


A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika