Prokurator pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa

Prokurator powszechnej jednostki prokuratury może być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa reprezentowanego przez organ właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury - wyjaśnił SN.

Prokurator może być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa - orzeczenie SN

W dniu 18 czerwca br. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 101/18, podjął uchwałę następującej treści:

Prokurator powszechnej jednostki prokuratury może być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa reprezentowanego przez organ właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury (art. 87 § 2 w związku z art. 67 § 2 k.p.c.).

Czego dotyczył problem prawny?

Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 6 września 2018 r., sygn. akt V CSK 265/17, do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu tego Sądu:

Czy prokurator powszechnej jednostki prokuratury może być pełnomocnikiem procesowym prokuratury jako państwowej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa?

Wyjaśnienia SN

Sąd Najwyższy podkreślił, że pozostawanie prokuratora w stosunku pracy oraz jego status jako pracownika w rozumieniu art. 2 k.p. w związku z art. 87 § 2 k.p.c. nie budzi wątpliwości ani w judykaturze, ani w piśmiennictwie.

Za nietrafny Sąd Najwyższy uznał pogląd, że prokurator zajmuje w postępowaniu cywilnym pozycję samodzielną, niezależną, że jest zobowiązany do zachowania bezstronności i wiążą go tylko przepisy prawa, a nie jakiekolwiek wytyczne lub nakazy. To, zdaniem Prokuratora Generalnego,  miałoby oznaczać, że – podobnie jak sędzia – nie może pełnić w postępowaniu cywilnym funkcji pełnomocnika procesowego prokuratury.

Sąd Najwyższy zanegował tę tezę i podkreślił, że prokuratura – od czasu jej powstania – jest oparta na klasycznych zasadach wewnętrznej zależności i podporządkowania. W ostatnim okresie, pod rządem Prawa o prokuraturze z 2016 r. – poprzednio także przed 2010 r. – to podporządkowanie ma także charakter zewnętrzny; w ujęciu ustrojowym odnosi się ono do władzy wykonawczej i politycznej, tj. Ministra Sprawiedliwości, który że współcześnie ma wiele uprawnień nieznanych wcześniej przepisom ustrojowym, wpływających nie tylko na bieg karnego postępowania przygotowawczego, będącego główną domeną działania prokuratury, ale także na sposób jej funkcjonowania i działania prokuratorów. 

W ustawach normujących ustrój prokuratury pojawiają się wprawdzie rozmaite deklaracje niezależności prokuratorów, zawsze jednak były i są one obwarowane wieloma wyjątkami, podważającymi zasadę. Teza o niezależności i samodzielności prokuratora, a więc także o jego pełnej swobodzie decyzyjnej jest – obecnie  oraz w perspektywie historycznej – nieuzasadniona i oderwana zarówno od rzeczywistości normatywnej, jak i praktyki. 

Sąd Najwyższy uznał, że nie można „zrównać” statusu sędziego i prokuratora. Sędziowie jako piastuni władzy sądowniczej są jej przedstawicielami, umocowanymi w Konstytucji i wyposażonymi we właściwe tej władzy atrybuty. Podstawowym, ustrojowym zadaniem sędziego – kształtowanym przez jego status – jest sprawowanie władzy sądowniczej w sposób bezstronny, zależny tylko od Konstytucji i obowiązujących ustaw. Jeżeli nawet przepis szczególny uprawnia lub zobowiązuje sędziów do działań pozajurysdykcyjnych, to – spełniając je – sędziowie nie podlegają jakimkolwiek poleceniom lub wpływom (np. w komisjach wyborczych).

Prokuratura natomiast jest organem stojącym na straży praworządności, ulokowanym nie tylko poza władzą sądowniczą, ale także poza szeroko rozumianym wymiarem sprawiedliwości, a więc pozbawionym gwarancji konstytucyjnych oraz skonstruowanym na zasadzie zależności i podporządkowania (hierarchiczności), współcześnie także podporządkowania zewnętrznego. Prokurator wykonuje przy tym nie tylko czynności wynikające bezpośrednio z ustaw i należące do zakresu jego działania, ale także powierzone mu doraźnie przez przełożonego. Taką podstawę stwarza np. art. 9 Pr.prok., uzupełniany przepisami art. 7 § 2–6.

Uwzględniwszy fakt, że prokurator jest pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p. i dzięki tkwiącym w jego stosunku pracy pierwiastkom służbowym (publicznoprawnym) pozostaje w stosunku pełnej zależności służbowej oraz pracowniczej od prokuratora przełożonego (Prokuratora Generalnego), należy przyjąć, iż w ramach tego stosunku może – i mógł pod rządem ustawy z 1985 r. – wykonywać sądową „obsługę” prawną Skarbu Państwa reprezentowanego przez organ właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury (art. art. 67 § 2 k.p.c.), a w konsekwencji – na podstawie art. 87 § 2 k.p.c. – być jego pełnomocnikiem procesowym. Działanie prokuratora przed sądem w czyimś imieniu albo na czyjąś rzecz – także na rzecz interesu publicznego – jest jedną z podstawowych funkcji tego zawodu, zbiegającą się w wielu miejscach z istotą, celami i zadaniami pełnomocnika procesowego.

Oczywiście prokurator może być pełnomocnikiem Skarbu Państwa tylko w sprawach, w których czynności zastępstwa nie podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczpospolitej Polskiej zastrzegł Sąd Najwyższy.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl