Przepadek korzyści majątkowej partii politycznej

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat charakteru prawnego przepadku korzyści majątkowej orzeczonego wobec partii politycznej.

Orzeczenie SN

Postanowieniem z 6 lipca 2023 r., o sygn. II NSNc 187/23, Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oddalił skargę nadzwyczajną wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich odpostanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie, na podstawie którego orzeczono wobec jednej z partii politycznych przepadek korzyści majątkowej na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art.  127 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy  z  12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „Ordynacja wyborcza”).

O orzeczenie przepadku wystąpiła w sprawie Państwowa Komisja Wyborcza w  związku z uprzednim odrzuceniem dwóch sprawozdań finansowych tej partii (tj. sprawozdania o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych związanych z udziałem tej partii w  wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania przez partię i Fundusz Wyborczy oraz o wydatkach poniesionych ze środków Funduszu Wyborczego)  i naruszeniem przez tę partię art. 111 ust. 1 Ordynacji wyborczej, który przewidywał, że środki finansowe komitetu wyborczego partii politycznej mogą  pochodzić jedynie z funduszu wyborczego tej partii.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, orzeczenie zaskarżonym postanowieniem wobec tej partii przepadku korzyści majątkowej stanowiło przejaw naruszenia konstytucyjnej zasady ne bis in idem oraz konstytucyjnego zakazu nadmiernej ingerencji (polegającego na wymierzeniu tej partii za ten sam czyn trzeciej sankcji represyjnej), a także naruszało prawo tej partii do poszanowania jej praw majątkowych –  w związku z tym, że wskazana partia polityczna poniosła już uprzednio konsekwencje prawne swego czynu (polegające na pomniejszeniu przysługującej komitetowi wyborczemu tej partii dotacji podmiotowej, pomniejszeniu przysługującej tej partii subwencji oraz utracie prawa do otrzymania przez partię subwencji w następnych trzech latach, w których partia ta była uprawniona do jej otrzymywania).

Stanowisko SN

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich, odniósł się do wykładni art. 111 ust. 1 Ordynacji wyborczej. Wskazał, że w okresie obowiązywania Ordynacji wyborczej z 2001 r. konieczność prowadzenia odrębnych rachunków bankowych dla funduszu wyborczego partii i komitetu wyborczego partii była w judykaturze Sądu Najwyższego powszechnie przyjmowana (i przesądzona). Miała ona przy tym służyć zapewnieniu (podobnie zresztą jak i w obecnym stanie) jawności i transparentności w zakresie gromadzenia i dysponowania środkami pieniężnymi, uniemożliwiając tym samym obchodzenie przepisów określających zasady dokonywania wpłat na rzecz komitetu wyborczego, tym bardziej, że fundusz wyborczy i komitet wyborczy nie są tylko pojęciami o charakterze organizacyjno-technicznym, ale odrębnymi instytucjami prawnymi, służącymi realizacji odmiennych celów.          

Według Sądu Najwyższego, poprzez pozbawienie partii – w drodze przepadku – kwoty zgromadzonej na rachunku bankowym komitetu wyborczego tej partii politycznej, nie doszło również do naruszenia konstytucyjnego prawa tej partii do poszanowania jej praw majątkowych. Zdaniem Sądu Najwyższego, zastosowanie przez sąd powszechny wobec partii politycznej przepadku korzyści majątkowej, w oparciu o art. 127 ust. 1 Ordynacji wyborczej, nie może być rozpatrywane w kontekście naruszenia konstytucyjnego prawa do własności i innych praw majątkowych, a to z uwagi na szczególną społeczno-ustrojową rolę partii politycznych w demokratycznym państwie prawnym. Powołując się na liczne orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Najwyższy stwierdził, że w świetle Konstytucji RP występuje zróżnicowany zakres ochrony konstytucyjnych wolności lub praw osoby fizycznej lub osoby prawnej prawa prywatnego w porównaniu z ochroną praw partii politycznej. Odmienny status osób prawa prywatnego (fizycznych i prawnych) oraz partii politycznych wpływa bowiem na charakter praw przyznanych im na mocy Konstytucji RP. Jednostka korzysta mianowicie ze swych praw swobodnie w granicach wyznaczonych przez prawo. Podstawą tych praw jest jej godność i wolność. Partia polityczna korzysta natomiast ze swych praw w celu wpływania na państwo przez wykonywanie swoich zadań w sferze publicznej, wyznaczonych przez Konstytucję RP. Z tego wynika, że skoro partii politycznej przy rozliczaniu środków kampanijnych nie sposób de lege lata traktować jako podmiotu prawa prywatnego, zaś kwestia rozliczeń z tytułu finansowania partii politycznych z budżetu państwa i innych źródeł należy do sfery prawa publicznego, to tym samym zastosowanie wobec partii politycznej sankcji przepadku mienia za naruszenie przepisów ustawy o partiach politycznych i Ordynacji wyborczej przez partię w trakcie gromadzenia funduszy podczas kampanii wyborczej nie może być w prosty sposób przenoszone na grunt prawa prywatnego.

W ocenie Sądu Najwyższego, w sprawie nie doszło również do naruszenia zasady ne bis in idem oraz zakazu nadmiernej ingerencji. W tym aspekcie Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska Skarżącego odnośnie do wyłącznie represyjnej funkcji przepadku, uznając, że generalnie jest to środek dotyczący obiektywnie istniejącego obowiązku zwrotu korzyści uzyskanej z naruszeniem prawa, który tylko w pewnym zakresie oznacza formę represji. Sąd Najwyższy podkreślił, że celem sankcji przewidzianej w art. 127 ust. 1 Ordynacji wyborczej było jedynie pozbawienie sprawcy korzyści uzyskanej z czynu zabronionego i niedopuszczenie do bogacenia się dzięki czynom niezgodnym z zasadami finansowania partii politycznych na potrzeby wyborów.

Zob. postanowienie SN z dnia 6 lipca 2023 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II NSNc 187/23)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl