Reforma Krajowej Rady Sądownictwa

Do Sejmu trafił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw.

Proponowana nowelizacja ma przede wszystkim na celu demokratyzację wyboru sędziów do KRS, co ma wzmocnić jej prestiż. Mają zmienić się zasady ich powoływania do KRS oraz zlikwidowany ma zostać skomplikowany i nieprzejrzysty model ich wyboru. Lepiej będą weryfikowane osoby ubiegające się o urząd sędziego, co  ma przyczynić się do poprawy efektywności działania sądów i odbudowania zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości.

- „To jeden z wielu projektów, które zmierzają do tego, aby dokonać istotnych zmian w polskim sądownictwie. Zmian, które zmierzają do tego, aby z jednej strony usprawnić, przyspieszyć bieg spraw, które toczą się w polskich sądach, ale też podnieść sprawność organizacyjną, która w konsekwencji będzie miała znaczenie również dla standardów etycznych i zasad funkcjonujących w polskim sądownictwie - mówił Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro- To jeden z wielu projektów, które zmierzają do tego, aby dokonać istotnych zmian w polskim sądownictwie. Zmian, które zmierzają do tego, aby z jednej strony usprawnić, przyspieszyć bieg spraw, które toczą się w polskich sądach, ale też podnieść sprawność organizacyjną, która w konsekwencji będzie miała znaczenie również dla standardów etycznych i zasad funkcjonujących w polskim sądownictwie” - powiedział Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro. 

 Nowy sposób wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa 

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

1) pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, ministra sprawiedliwości oraz osoby powołanej przez prezydenta,

2) 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz sądów: powszechnych, administracyjnych i wojskowych;

3) 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 – wybranych przez Senat spośród senatorów.

Obecnie 15 sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa wybierają zgromadzenia sędziów.

Proponowane przepisy zakładają zmianę sposobu wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa będących sędziami oraz sposobu podejmowania decyzji przez Krajową Radę Sądownictwa w zakresie wyboru kandydatów do objęcia urzędu sędziego. Po zmianach sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa będzie wybierał Sejm. Prezydium Sejmu lub grupy co najmniej 50 posłów będą uprawnione do zgłaszania kandydatów na członków Rady. Z kolei stowarzyszenia sędziowskie będą mogły przekazywać marszałkowi Sejmu swoje rekomendacje, z których prezydium Sejmu lub grupy co najmniej 50 posłów będą mogły skorzystać przy wskazaniu kandydata do Rady.

Procedura ta oznacza demokratyzację i reprezentatywność wyboru członków do KRS (równe szanse na wybór będzie miał każdy sędzia niezależnie od szczebla sądu, w którym orzeka – decydujące mają być kompetencje) oraz obiektywizację tego wyboru (decydującą rolę w wyborze sędziów do Rady będą mieli posłowie, a nie sami sędziowie). Dotąd, przez ponad ćwierć wieku funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa, zasiadało w niej zaledwie 2 sędziów sądów rejonowych, w których rozpatrywana jest największa liczba spraw i którzy najlepiej znają z praktyki problemy sądownictwa. O wyborze członków Rady decydowały w praktyce sędziowskie elity.

Podobna procedura wyboru sędziów do organów będących odpowiednikiem KRS obowiązuje m.in. w Hiszpanii.

Obiektywizm w wyborze członków Krajowej Rady Sądownictwa i ich niezależność od korporacyjnych interesów środowiska sędziowskiego zapewni wyłanianie ich przez Sejm, a nie przez samych sędziów. To właśnie Sejm dysponuje bowiem najpełniejszym, weryfikowanym regularnie w wyborach powszechnych demokratycznym mandatem.

Mandat dotychczasowych członków KRS (15 sędziów) wygaśnie po 30 dniach od daty wejścia w życie nowych regulacji, co ma nastąpić po 14 dniach od daty ich publikacji w Dzienniku Ustaw (z uwagi na wprowadzenie wspólnej kadencji całej Rady, w miejsce dotychczasowych kadencji indywidualnych).

 Nowy sposób wyboru kandydata na sędziego i asesora sądowego 

Projekt zakłada wprowadzenie nowego sposobu wyboru kandydata na stanowisko sędziego (Sądu Najwyższego oraz sądów: powszechnych, administracyjnych i wojskowych) lub asesora sądowego.

Obecnie KRS dokonuje tego wyboru w pełnym składzie, w którym przewagę mają sędziowie (17 sędziów na 25 członków Rady). Oznacza to, że znaczenie pozostałych członków Rady – ministra sprawiedliwości, osoby powołanej przez prezydenta oraz czterech posłów i dwóch senatorów – jest symboliczne, czyli w praktyce o wyborze sędziów decydują sami sędziowie. Aby to zmienić, zaproponowano powołanie nowych organów w KRS. Obok – przewodniczącego i prezydium Rady – zostaną utworzone 2 nowe organy KRS:

• pierwsze zgromadzenie Rady – w jego skład wejdą: minister sprawiedliwości, pierwszy prezes Sądu Najwyższego i prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, czterech posłów i dwóch senatorów  oraz osoba powołana przez prezydenta;

• drugie zgromadzenie Rady – wejdzie do niego 15 pozostałych sędziów wszystkich szczebli wybieranych przez Sejm , a zgłaszanych przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 50 posłów. Swoich kandydatów mogą także rekomendować stowarzyszenia sędziowskie.

Każde z tych zgromadzeń będzie osobno rozpatrywało kandydatury na urząd sędziego i stanowisko asesora. Wydanie pozytywnej opinii przez pierwsze i drugie zgromadzenie  będzie równoznaczne z wydaniem pozytywnej opinii przez Radę. Oznacza to, że KRS pozytywnie zaopiniuje kandydata na sędziego lub asesora, jeżeli wcześniej obydwa zgromadzenia zaopiniują go pozytywnie. Rozwiązanie to nie faworyzuje żadnego ze zgromadzeń.

Przewidziano również możliwość skierowania kandydatury do rozpatrzenia i oceny przez Radę w pełnym składzie, jeżeli obydwa zgromadzenia w różny sposób ocenią danego kandydata. W takim przypadku wydanie przez Radę oceny pozytywnej będzie wymagało uzyskania specjalnie określonej większości głosów wszystkich członków Rady będących sędziami. Proponowane w tym zakresie rozwiązania zapewnią większą transparentność procedowania przez KRS wniosków o powołanie na urząd sędziego.

Rozwiązania dotyczące obsadzania stanowisk sędziowskich w krajach unijnych są zróżnicowane. Model proponowany przez ministra sprawiedliwości w pełni mieści się standardach europejskich. Na wybór sędziego sprawującego władzę publiczną, powinni mieć realny wpływ przedstawiciele pozostałych władz, a w szczególności władzy ustawodawczej posługującej się mandatem pochodzącym z demokratycznych wyborów (i w takich wyborach okresowo weryfikowanej). Reguła taka nie jest niczym oryginalnym na tle obcych systemów prawnych - wyjaśnia Rada Ministrów. 

 Europejskie standardy 

Jak podaje resort sprawiedliwości, podobne rozwiązania z powodzeniem funkcjonują w Europie:

• w Niemczech o powołaniu sędziów sądów federalnych decyduje właściwy dla danego zakresu spraw minister federalny wraz z komisją do spraw powoływania sędziów, składającą się z właściwych dla danego zakresu spraw ministrów krajowych i członków wybieranych w równej liczbie przez Bundestag; w stosunku do sędziów sądów landowych, sposoby powołania różnią się, ale wyraźna jest również grupa krajów landowych, takich jak Saksonia, w których nominacja sędziów następuje przez landowego ministra sprawiedliwości w wyniku konkursu przez niego przeprowadzanego. wpływ władzy wykonawczej i prawodawczej na wybór sędziów w prawie niemieckim jest zatem decydujący;
• w Austrii sędziowie są mianowani przez prezydenta federalnego na wniosek rządu federalnego;
• w Czechach kandydatów na sędziów zgłaszają prezesi sądów okręgowych, a następnie ministerstwo decyduje, które kandydatury przedstawi prezydentowi do mianowania;
• w Danii sędziowie powoływani są przez monarchę na wniosek ministra sprawiedliwości, który odpowiada za nominacje sędziowskie przed parlamentem. Tradycyjnie od ponad dwustu lat sędziowie rekrutują się z korpusu urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości;
• w Hiszpanii główną rolę w powoływaniu sędziów odgrywa Naczelna Rada Sądownictwa. Rada składa się z 20 członków wybieranych przez Kortezy Generalne na 5-letnią kadencję. Kongres Deputowanych i Senat wybiera po 10 członków w proporcji 6 sędziów i 4 prawników o uznanych kwalifikacjach i dorobku;
• w Holandii sędziowie powoływani są na mocy rozporządzenia królewskiego na wniosek ministra sprawiedliwości. Kandydata na wakujące miejsce wskazuje sędzia, który opuszcza stanowisko. Jeżeli jest więcej niż jeden kandydat, minister może wybrać jednego z nich, ale zwykle uwzględnia opinię odchodzącego sędziego;
• w Szwecji sędziowie powoływani są przez ministra sprawiedliwości na wniosek Rady ds. Nominacji Sędziów. Rada składa się z 9 członków i 9 zastępców członków, wybieranych m.in. przez rząd i parlament.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl