Sąd Najwyższy stwierdził ważność referendum ogólnokrajowego

7 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy, działając w pełnym składzie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych na posiedzeniu jawnym, wydał uchwałę, mocą której stwierdził ważność referendum ogólnokrajowego przeprowadzonego 15 października 2023 r.

Czego dotyczy uchwała SN?

Przed wydaniem uchwały (sygn. akt ​I NSWR 2262/23), Sąd Najwyższy zapoznał się z treścią protokołu o wyniku referendum i sprawozdaniem z referendum ogólnokrajowego przedłożonymi przez Państwową Komisję Wyborczą i opiniami wydanymi przez Sąd Najwyższy w wyniku rozpoznania protestów referendalnych.

W związku z referendum ogólnokrajowym zarządzonym na 15 października 2023 r., w repertorium NSWR, prowadzonym w Sądzie Najwyższym dla protestów referendalnych, zarejestrowano  łącznie 2275 spraw wywołanych wniesieniem protestów. W 316 sprawach Sąd Najwyższy stwierdził zasadność zarzutów protestów, przy czym 285 spośród nich miało charakter tożsamy, a wniesione protesty zostały oparte na wzorach powszechnie dostępnych w środkach masowego przekazu. W 44 sprawach Sąd Najwyższy uznał podniesione w protestach zarzuty za niezasadne. W jednej sprawie Sąd Najwyższy tylko częściowo uwzględnił protest, a w pozostałym zakresie uznał zarzuty w nim podniesione za niezasadne. Z kolei w 1914 sprawach protesty zostały pozostawione przez Sąd Najwyższy bez dalszego biegu z uwagi na fakt, że nie spełniały one wymogów formalnych.

Ocena SN

Sąd Najwyższy za zasadne uznał następujące zarzuty protestów referendalnych:

• zarzut nieujęcia wyborcy w Centralnym Rejestrze Wyborców, co skutkowało tym, że nie został on również ujęty w spisie wyborców i nie wydano mu karty referendalnej (sygn. akt I NSWR 508/23),
• zarzut nieopieczętowania kart przed ich wydaniem osobom uprawnionym do głosowania (sygn. akt I NSWR 391/23),
• zarzut nieuwzględnienia w protokole głosowania sposobu głosowania wyborców - wnoszący protest wskazywali, że na wszystkie pytania referendalne odpowiedzieli w odmienny sposób, niż to wynika z treści protokołu (sygn. akt I NSWR 745/23 oraz I NSWR 1672/23),
• zarzut nieprawidłowego potwierdzenia dwóm wyborcom faktu otrzymania karty (sygn. akt I NSWR 2090/23),
• zarzut uniemożliwienia oddania głosu w referendum osobie o znacznym stopniu niepełnosprawności z zachowaniem procedury opisanej w art. art. 53a - art. 53j Kodeksu wyborczego wskutek błędnego działania pracownika operatora pocztowego doręczającego pakiet wyborczy (sygn. akt I NSWR 1067/23).

Sąd Najwyższy zdecydował o niezasadności następujących zarzutów:

• zarzutu umożliwienia głosowania po godzinie 21.00, a więc po godzinie zakończenia głosowania w obwodzie wyborczym. Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z art. 39 § 4 k.wyb. od godziny zakończenia głosowania, mogą nadal głosować wyborcy, którzy przybyli do lokalu wyborczego przed tą godziną. Oznacza to, że Kodeks wyborczy dopuszcza sytuację głosowania po zakończeniu ciszy wyborczej przez osoby, które przybyły do lokalu wyborczego przed godziną 21.00. Skarżący natomiast nie uprawdopodobnili, by osoby głosujące po godz. 21.00 przybyły do lokalu po tej godzinie (sygn. akt I NSWR 85/23, I NSWR 123/23, I NSWR 191/23, I NSWR 364/23, I NSWR 1760/23),
• zarzutu nieobecności niektórych członków obwodowej komisji wyborczej podczas ponownego przeliczenia kart do głosowania przed rozpoczęciem głosowania oraz przy stemplowaniu kart i ustalaniu wyników (sygn. akt I NSWR 1603/23),
• zarzutu naruszenia w Obwodowej Komisji Wyborczej nr 47 w Bytomiu zasady tajności głosowania, poprzez nienależytą organizację lokalu wyborczego, który posiadał jedną ze ścian wyłożoną prawie w całości lustrami, a jedno ze stanowisk do głosowania odbijało się w lustrach (sygn. akt I NSWR 1681/23),
• zarzutu bezprawnego wywierania wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej i zarzut agitacji wyborczej w dniu wyborów w lokalu wyborczym [z uwagi na brak wypełnienia znamion przestępstw przeciwko referendum przez członków obwodowej komisji wyborczej (sygn. aktI NSWR 2139/23)].

W ramach podjętej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że należy rozstrzygnąć rozbieżności w stanowiskach zaprezentowanych w opiniach wydanych na etapie rozpoznawania protestów w zakresie zarzutu dotyczącego pytań kierowanych przez członków obwodowych komisji wyborczych do wyborców o to, czy chcą otrzymać kartę do głosowania w referendum albo wydawania trzeciej karty dopiero na wyraźną prośbę wyborcy i przyjął, że nie doszło do naruszenia art. 52 § 2 w zw. z § 1 k.wyb.

W ocenie Sądu Najwyższego, wykładnia powyższych przepisów prowadzi do wniosku, iż choć ustawodawca pozostawił PKW swobodę decyzji w zakresie ustalenia – w drodze wytycznych – jak powinien wyglądać proces weryfikacji woli wyborcy wzięcia udziału w danym głosowaniu, to jednak z perspektywy naruszenia tych przepisów kodeksowych doniosłe znaczenie ma jedynie okoliczność, czy wyborca, zgodnie ze swoją wolą, otrzymał właściwą kartę do głosowania. W tej sytuacji za zbyt daleko idącą uznać należy interpretację, że z treści art. 52 § 2 w zw. z § 1 k.wyb. wynika zakaz formułowania przez członków obwodowych komisji wyborczych pytań zmierzających do ustalenia, czy wyborca chce otrzymać konkretną kartę do głosowania. Tego rodzaju pytanie wciąż mieściłoby się w procesie „wydawania” kart.

Poza tym za niezasadny uznano zarzut bezprawnego wywierania wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej i zarzut agitacji wyborczej w dniu wyborów w lokalu wyborczym. W tym kontekście Sąd Najwyższy podkreślił konieczność bezwzględnego zagwarantowania przy głosowaniu apolityczności komisji wyborczych (rozumianej jako zachowanie bezstronności w stosunku do przedmiotu głosowania). Komisje wyborcze są instytucjami publicznymi, które mają zapewniać rzetelność (preambuła Konstytucji RP) całego procesu podejmowania decyzji przez suwerena. Szczególna odpowiedzialność w tym względzie spoczywa na Państwowej Komisji Wyborczej, która sprawuje nadzór nad zhierarchizowaną strukturą organów wyborczych.

I do uchwały, jak i jej uzasadnienia, wniesiono zdania odrębne.

Zob. uchwała składu całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN z dnia 7 grudnia 2023 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I NSWR 2262/23)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl