Pierwsza polska Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami

20.2.2021

Uchwała w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030

Kompleksowy i obszerny dokument o charakterze strategicznym – Rada Ministrów przyjęła pierwszą polską Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami.

– "Strategia będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami" – powiedziała minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

To niezwykle ważne, by bardzo zróżnicowane środowisko osób z niepełnosprawnościami otrzymywało wsparcie na różnorodnym polu – społecznym, zdrowotnym czy zawodowym.

– "Przywiązujemy do tego dużą wagę. Utworzyliśmy Fundusz Solidarnościowy, wprowadziliśmy w życie świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, regularnie podnosimy wysokość pozostałych świadczeń, a także uruchomiliśmy program „Za życiem”, w który w niedalekiej przyszłości będzie rozszerzany" – wyliczyła minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Wsparcie osób z niepełnosprawnościami to rozwiązania systemowe, ale też kierowanie większego strumienia pieniędzy na wsparcie tej grupy – wzrost renty socjalnej, zasiłku pielęgnacyjnego czy świadczeń pielęgnacyjnych.

Na wsparcie osób niepełnosprawnych przeznaczane jest zdecydowanie więcej pieniędzy niż jeszcze w 2015 roku. W 2020 roku było to ok. 29,1 mld złotych, o ponad 13,5 mld zł więcej niż jeszcze w 2015 roku, kiedy wsparcie wyniosło ok. 15,5 mld złotych.

Rada Ministrów przyjęła Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami

Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030, przedłożoną przez ministra rodziny i polityki społecznej.

Prace nad Strategią na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami zostały zapoczątkowane pod koniec 2016 r. W 2020 r. Strategia została znacząco rozszerzona i skonkretyzowana. Przeanalizowano ponad 1600 stron uwag w ramach konsultacji społecznych, a robocza wersja Strategii uzyskała wstępną akceptację ze strony Komisji Europejskiej.

– Przyjęta dzisiaj przez Radę Ministrów pierwsza polska Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami to kompleksowy dokument, który będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Zależy nam przede wszystkim na włączeniu osób z niepełnosprawnościami w życie społeczne i zawodowe, na stworzeniu przestrzeni prawdziwie dostępnej dla każdego – zapewnia minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Priorytetowe obszary Strategii

Rząd chce zwiększyć poziom uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym i zawodowym. Realizacja działań zawartych w Strategii umożliwi osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami. Na wsparcie osób niepełnosprawnych rząd przeznacza coraz więcej środków. W 2020 r. było to ok. 27 mld zł, o ponad 12 mld zł więcej niż jeszcze w 2015 r., kiedy wsparcie wyniosło ok. 15 mld zł.

Prace nad propozycją konkretnych działań zostały poprzedzone diagnozą stanu faktycznego, którą oparto zarówno na ogólnodostępnych danych statystycznych dotyczących sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce, jak i różnego rodzaju raportach i opracowaniach dotyczących tej tematyki.

Na ich podstawie sformułowano szereg działań strategicznych, które następnie pogrupowano i podzielono na obszary priorytetowe Strategii:

I. Niezależne życie

II. Dostępność

III. Edukacja

IV. Praca

V. Warunki życia i ochrona socjalna

VI. Zdrowie

VII. Budowanie świadomości

VIII. Koordynacja

– "Realizacja działań zawartych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami umożliwi osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami" – wskazała minister Marlena Maląg.

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r., liczba osób z niepełnosprawnościami wynosiła ok. 4,7 mln, co stanowiło 12,2 proc. ludności kraju. Prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności posiadało w 2011 r. przeszło 3,1 mln osób. Natomiast według danych z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności, na koniec 2019 r. liczba osób z niepełnosprawnością (prawomocne orzeczenie lub wyroki sądu) wynosiła ponad 4 mln osób, a liczba dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności – blisko 300 tys.

Dotychczasowe działania rządu dla osób z niepełnosprawnościami

Świadczenie pielęgnacyjne zostało podniesione z 1200 zł w 2015 r. do 1971 zł w 2021 r., co oznacza wzrost o 771 zł.
Renta socjalna została podniesiona z 740 zł w 2015 r. do 1200 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 460 zł. Od 1 marca 2021 r. renta socjalna wyniesie 1250 zł (wzrost w latach 2015-2021 o 510 zł).
Specjalny zasiłek opiekuńczy został podniesiony z 520 zł w 2015 r. do 620 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 100 zł.
Zasiłek dla opiekuna został podniesiony z 520 zł w 2015 r. do 620 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 100 zł.
Zasiłek pielęgnacyjny został podniesiony z 144 zł w 2015 r. do 215 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 62 zł.
Od 1 października 2019 r. weszło w życie świadczenie uzupełniające „500+” dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Uruchomiony został program „Dostępność Plus” – polegający na podniesieniu jakości życia i zapewnieniu niezależności życia wszystkich obywateli, w tym osób starszych i osób z trwałymi lub czasowymi ograniczeniami.
- Służy temu poprawa dostępności przestrzeni publicznej, produktów i usług w zakresie architektonicznym, informacyjno-komunikacyjnym oraz cyfrowym.
- W programie zawarto 44 działania pogrupowane w kilka najważniejszych obszarów:, transport, edukacja, służba zdrowia, cyfryzacja, architektura, usługi, konkurencyjność i koordynacja.

Umożliwione zostało nabycie prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub świadczenia przedemerytalnego przez byłych opiekunów osób z niepełnosprawnościami.
- Chodzi o osoby, które utraciły prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna z powodu śmierci osoby z niepełnosprawnością, nad którą sprawowali opiekę.
Uruchomione zostało wsparcie dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci w ramach programu „Za życiem”. Program ten obejmuje m.in.:
- zapewnienie wszechstronnej opieki nad kobietą i dzieckiem w czasie ciąży i po porodzie,
- pomoc dotycząca wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, dostęp do usług koordynacyjno-opiekuńczo-rehabilitacyjnych, a także specjalistyczne poradnictwo i pomoc asystentów rodziny.
Umożliwione zostało dofinansowanie do wynagrodzeń na osoby, które były zatrudnione jako pełnosprawne, a w trakcie zatrudnienia uzyskały status osoby z niepełnosprawnością.
Dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wprowadzone zostały szczególne uprawnienia w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej, usług farmaceutycznych oraz wyrobów medycznych.
- Zniesione zostały okresy użytkowania wyrobów medycznych.
- Wprowadzono możliwość korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz zaopatrywania się w aptece bez kolejki, korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych bez skierowania.
- Zniesiono limity finansowania świadczeń opieki zdrowotnej dotyczące rehabilitacji leczniczej.

Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030

Strategia zakłada realizację 113 działań, kluczowych dla nowego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Dokument przewiduje m.in.:

reformę systemu orzekania o niepełnosprawności;
wypracowanie modelu kompleksowej rehabilitacji;
przygotowanie ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami;
wprowadzenie systemowej usługi asystencji osobistej oraz tzw. opieki wytchnieniowej;
rozwój mieszkalnictwa wspomaganego;
rozwój edukacji włączającej;
przygotowanie do wejścia na rynek pracy;
opracowanie Narodowego Programu Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych;
wdrożenie zatrudniania wspomaganego;
ograniczanie barier w podejmowaniu aktywności zawodowej;
modyfikację systemu wsparcia finansowego adekwatnego do potrzeb i poziomu niepełnosprawności;
modyfikację systemu świadczeń dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami;
wdrożenie uniwersalnego projektowania i jednolitych standardów dostępności obiektów przestrzeni publicznej.

Wysokość środków przewidzianych do realizacji poszczególnych projektów będzie ustalana corocznie przez Radę Ministrów w trakcie prac nad ustawą budżetową. Do realizacji Strategii będą mogły być wykorzystywane także środki z Unii Europejskiej.

Za koordynację prac związanych z realizacją Strategii będzie odpowiadał Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Głównym wskaźnikiem monitorującym realizację celu głównego Strategii – jakim jest włączenie społeczne i zawodowe osób niepełnosprawnych – jest współczynnik aktywności zawodowej dla osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym.

W 2018 r. współczynnik wynosił 28,3 proc., a w 2019 r. – 28,8 proc. W 2025 r. przewidziano jego wzrost do poziomu 35 proc., a w 2030 r. – do 45 proc.

Strategia uwzględnia postulaty środowiska osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Dokument został zaopiniowany przez Krajową Radę Konsultacyjną do Spraw Osób Niepełnosprawnych i Polską Radę Języka Migowego, a także liczne organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych.

Uchwała w sprawie przyjęcia Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021 – 2030 wejdzie w życie po 14 dniach od ogłoszenia.

Czym w ogóle jest Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami, po co powstała?

Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami to kompleksowy i obszerny dokument o charakterze strategicznym, który będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami.

Czy Strategia jest dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami? Jakich obszarów dotyczy?

Tak, to bardzo ważne, by bardzo zróżnicowane środowisko osób z niepełnosprawnościami otrzymywało wsparcie na różnorodnym polu – społecznym, zdrowotnym czy zawodowym.

Ile trwały prace nad Strategią? Czy dokument był konsultowany?

Jaki jest główny cel Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami?

To włączenie osób z niepełnosprawnościami w życie społeczne i zawodowe. Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym to w 2018 r. 28,3 proc. Planowana do osiągnięcia w 2025 r. wartość pośrednia to 35 proc., a wartość docelowa to 45 proc. w 2030 r.

Jakie są pozostałe najważniejsze założenia dokumentu?

Dokument składa się z szeregu działań strategicznych, które pogrupowano i podzielono na obszary priorytetowe Strategii:

I. Niezależne życie

II. Dostępność

III. Edukacja

IV. Praca

V. Warunki życia i ochrona socjalna

VI. Zdrowie

VII. Budowanie świadomości

VIII. Koordynacja

Czego dotyczą poszczególne priorytety?

I. Niezależne życie

Wprowadzenie systemowej usługi asystencji osobistej oraz opieki wytchnieniowej
Ujednolicenie i systemowy rozwój mieszkalnictwa wspomaganego
Wdrożenie kręgów wsparcia
Rozpoczęcie procesu deinstytucjonalizacji – stopniowego przechodzenia z opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej osoby
Zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji

II. Dostępność

Wdrożenie uniwersalnego projektowania i jednolitych standardów dostępności obiektów przestrzeni publicznej
Zwiększenie dostępności transportu publicznego, w tym skrócenie minimalnego czasu zgłoszenia potrzeby asysty w transporcie kolejowym
Rozwój transportu „door to door”
Wprowadzenie regulacji w zakresie alternatywnych i wspomagających sposobów komunikacji (AAC)
Zwiększenie dostępności audiowizualnych usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami

III. Edukacja

Wdrożenie oceny funkcjonalnej i wczesnej pomocy
Rozwój edukacji włączającej
Cyfryzacja szkół
Przygotowanie do wejścia na rynek pracy
Doradztwo zawodowe dla młodzieży
Edukacja ustawiczna

IV. Praca

Opracowanie Narodowego Programu Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych
Zatrudnianie wspomagane
Ograniczanie barier w podejmowaniu aktywności zawodowej (likwidacja pułapki rentowej)
Reforma Warsztatów Terapii Zajęciowej

V. Warunki życia i ochrona socjalna

Reforma systemu wsparcia finansowego, ukierunkowana na upodmiotowienie osób z niepełnosprawnościami
Przeciwdziałanie wykluczeniu opiekunów osób z niepełnosprawnościami poprzez możliwość podejmowania pracy zarobkowej
Rozwój rynku mieszkań na wynajem z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami

VI. Zdrowie

Poprawa dostępu do usług rehabilitacyjnych i wyrobów medycznych najwyższej jakości
Wypracowanie modelu kompleksowej rehabilitacji
Profilaktyka oraz reforma w obszarze ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Reforma systemu ochrony zdrowia psychicznego osób dorosłych ukierunkowana na przejście z psychiatrycznej opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej
Wypracowanie systemowych rozwiązań w zakresie dostępności usług ginekologiczno-położniczych dla kobiet z niepełnosprawnościami
Szkolenia dla lekarzy, pielęgniarek i położnych, a także przedstawicieli innych zawodów medycznych w zakresie opieki zdrowotnej osób z niepełnosprawnościami

VII. Budowanie świadomości

Niepelnosprawni.gov.pl – stworzenie portalu informacyjno-usługowego dla osób z niepełnosprawnościami
Działania na rzecz włączania osób z niepełnosprawnościami do głównego nurtu przekazu medialnego
Wprowadzenie i upowszechnienie standardów obsługi osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności
Szkolenia kadr

VIII. Koordynacja

Reforma systemu orzekania o niepełnosprawności
Uchwalenie ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami
Wczesne wykrywanie zaburzeń rozwojowych u dzieci oraz wczesna pomoc dziecku i rodzinie
Koordynacja wsparcia osób z niepełnosprawnościami w sytuacjach zagrożenia
Wdrożenie kompleksowego systemu zbierania danych w obszarze niepełnosprawności
Rozszerzenie współpracy międzynarodowej
Wzmocnienie skuteczności Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych
Zmiana funkcjonowania Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Rad Wojewódzkich oraz Powiatowych do Spraw Osób Niepełnosprawnych

Czy w innych krajach Unii Europejskiej funkcjonują podobne rozwiązania?

W prawie wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz krajach członkowskich OECD funkcjonują długoletnie strategie na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Ponadto na poziomie Unii Europejskiej funkcjonuje Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020.

Ile to będzie kosztowało?

Przyjęcie Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami nie spowoduje dodatkowych kosztów dla sektora finansów publicznych. Finansowanie działań zaplanowanych w Strategii będzie realizowane przez odpowiednią alokację dostępnych już środków finansowych będących w dyspozycji jednostek sektora finansów publicznych, z uwzględnieniem celów ustanowionych w dokumencie oraz przeorganizowanie dostępnych zasobów ludzkich i zadań poszczególnych jednostek sektora finansów publicznych. Ostateczna wysokość środków przewidzianych do realizacji poszczególnych projektów będzie ustalana corocznie przez Radę Ministrów w trakcie prac nad ustawą budżetową.

Stworzenie ram nowej, spójnej polityki społecznej w obszarze niepełnosprawności, zawierającej efektywne instrumenty wsparcia na rzecz włączenia zawodowego i społecznego osób z niepełnosprawnościami, wymaga poniesienia wymiernych nakładów finansowych.

Należy podkreślić, że akty prawne wdrażające w życie strategie mogą mieć wpływ na budżet państwa i samorządów. Na tym etapie nie możliwe jest oszacowanie tych kosztów. Środki przeznaczone na realizację działań zawartych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami umożliwią osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami - podał resort polityki społecznej.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl