Trybunał Konstytucyjny o nauce religii w szkole

27 listopada 2024 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. 

Wyrok TK

​Wyrokiem z 27 listopada br. Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność całości rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z przepisami ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Czego dotyczył problem prawny?

Powyższe orzeczenie zapadło na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2024 r., któremu towarzyszył wniosek o zabezpieczenie polegające na zawieszeniu stosowania zaskarżanego rozporządzenia. Wniosek w szczególności dotyczył organizowania nauki religii w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych obejmujących dzieci z różnych poziomów nauczania.

Działania Pierwszego Prezesa SN zostały podjęte w odpowiedzi na petycje Prezydium Konferencji Episkopatu Polski oraz kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Podmioty te zarzucały rozporządzeniu naruszenie konstytucyjnej zasady poszanowania autonomii związków wyznaniowych, a także określone w Konstytucji zasady regulowania relacji państwa z Kościołem katolickim. Zarzucono ponadto przyjętym przepisom naruszenie konstytucyjnie gwarantowanego prawa rodziców do określania kierunków wychowania i nauczania moralnego i religijnego.

Przedmiotem kontroli w przedmiotowej sprawie Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego uczynił zaskarżone w całości rozporządzenie Ministra Edukacji z 26 lipca 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. poz. 1158).

Wnioskodawca podniósł zarzut niedochowania przez Ministra Edukacji konstytucyjnego i ustawowego trybu wymaganego dla wydania tego rozporządzenia oraz niezgodność z zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz zasadą legalizmu.

Wskutek zainicjowania kontroli formalnej jako wzorce kontroli wnioskodawca wskazał następujące przepisy: art. 25 ust. 3 i art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji oraz art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Szczegółowe omówienie treści powołanych przez wnioskodawcę wzorców zostanie dokonane przez Trybunał w pisemnych motywach wyroku. 

Podstawą do wnoszenia przez Pierwszego Prezesa SN do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (oraz w innych sprawach wymienionych w art. 188 Konstytucji) jest art. 191 ust. 1 pkt. Konstytucji RP.

Ocena TK - Trybunał Konstytucyjny ponownie uwzględnia wniosek Pierwszego Prezesa SN o kontrolę konstytucyjności

Istota wywiedzionego w tej sprawie wniosku sprowadzała się do zakwestionowana zgodności z Konstytucją oraz pozostałymi wzorcami kontroli trybu wydania zaskarżonego rozporządzenia i rozstrzygnięcie, czy wydanie przez Ministra Edukacji zaskarżonego rozporządzenia odbyło się z naruszeniem art. 25 ust. 3 Konstytucji oraz delegacji ustawowej zawartej w art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, który zobowiązuje Ministra Edukacji do działania w porozumieniu z władzami kościołów i innych związków wyznaniowych.

Przeprowadzona w tej sprawie przez Trybunał analiza doprowadziła do uznania, że rozporządzenie Ministra Edukacji z 26 marca 2024 r. jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji. Tryb wydania kontrolowanego rozporządzenia stanowi bowiem naruszenie art. 25 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadę konsensualnego sposobu regulowania relacji między państwem a kościołami. Naruszono też upoważnienie zawarte w art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, gdyż Minister Edukacji wydał rozporządzenie jednostronnie, ignorując stanowiska przedstawicieli Kościoła Katolickiego i innych kościołów oraz związków wyznaniowych. Minister Edukacji nie spełnił wymogu działania „w porozumieniu”, utożsamiając je wyłącznie z koniecznością poinformowania o projekcie rozporządzenia.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli przedmiot kontroli jest niezgodny przynajmniej z jednym wzorcem kontroli, orzekanie co do zgodności z pozostałymi wzorcami jest zbędne (zob. np. wyroki z: 22 czerwca 2022 r., sygn. SK 3/20, OTK ZU A/2022, poz. 46; 11 maja 2023 r., sygn. P 12/18, OTK ZU A/2023, poz. 46).

Trybunał Konstytucyjny stwierdził zatem niezgodność całości rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z przepisami ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał uznał tym samym, że już sam nieprawidłowy tryb wydania rozporządzenia przesądza o tym, że jego postanowienia nie mogą stanowić norm powszechnie obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej i z tego powodu umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

Skutek wyroku Trybunału

Wyrok z 27 listopada br. jest ostateczny. Stanowi on już trzecie rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w postępowaniu na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego złożony w trakcie kadencji dr hab. Małgorzaty Manowskiej, zaś pięć kolejnych spraw oczekuje na rozpoznanie.

Skutkiem wyroku Trybunału w omawianej sprawie jest utrata mocy obowiązującej kwestionowanego rozporządzenia w całości.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, zmienione kontrolowanym rozporządzeniem, odzyskuje wcześniejsze brzmienie.

Trybunał raz jeszcze wskazuje, że zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2024 r. (sygn. akt U 10/24)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl