Ustawa o jawności majątku rodzin najważniejszych urzędników skierowana do TK

Prezydent zdecydował się skierować do Trybunału Konstytucyjnego ustawę z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora oraz niektórych innych ustaw.

Co przewiduje ustawa o jawności majątku rodzin najważniejszych urzędników?

Ustawa ta zmienia przepisy związane ze składaniem oświadczeń majątkowych przez posłów, senatorów, posłów do Parlamentu Europejskiego, osoby objęte ustawą o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (np. członków RM, sekretarzy i podsekretarzy stanu, RPO, RPD, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego) oraz Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wyraża pełne poparcie dla celów, jakim miała służyć dokonana nowelizacja.

Prezydent RP wspiera wszelkie inicjatywy związane z walką z korupcją czy wykorzystywaniem stanowisk publicznych dla własnych celów. Bez wątpienia wszelkie działania legislacyjne zmierzające do zapewniania jawności życia publicznego oraz przeciwdziałania korupcji, zasługują na pełną aprobatę. Ratio legis wprowadzanych rozwiązań jest oczywiste w demokratycznym państwie i nie może być kwestionowane.

Zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi w zakwestionowanej ustawie, obowiązek złożenia oświadczenia majątkowego dotyczyłby majątku odrębnego osoby składającej oświadczenie, majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, majątku odrębnego małżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia oraz majątku odrębnego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci przysposobionych osoby zobowiązanej oraz dzieci współmałżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia.

Czemu ustawa trafi do TK?

W związku z podnoszonymi względem ustawy zarzutami niezgodności z Konstytucją, Prezydent zdecydował się poddać ją kontroli prewencyjnej. Wątpliwości Prezydenta wzbudzają konsekwencje, które mogą wynikać z podania przez osobę zobowiązaną do złożenia oświadczenia majątkowego informacji dotyczących majątku osób jej bliskich, zwłaszcza zagrożenie możliwością ponoszenia odpowiedzialności karnej przez osoby zobowiązane do złożenia oświadczenia majątkowego za podanie w oświadczeniu informacji, odnośnie do których osoby te nie mają możliwości ich zweryfikowania, a czasami także ich pozyskania.

Kwestie dotyczące majątku dorosłych dzieci, zarówno dzieci własnych, jak też przysposobionych osoby składającej oświadczenie oraz dzieci jej małżonka, chronione są konstytucyjnym prawem do prywatności oraz autonomii informacyjnej, dlatego trudno jest nakładać na osoby zobowiązane do złożenia oświadczenia majątkowego obowiązek, którego z przyczyn obiektywnych nie będą mogły wypełnić albo wypełnią go nienależycie.

Zarzuty podniesione we wniosku do TK

w odniesieniu do ustawy z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora oraz niektórych innych ustaw (oświadczenia majątkowe)

1. Zarzut naruszenia prawa do prywatności (art. 47 Konstytucji) oraz autonomii informacyjnej jednostki (art. 51 ust. 2 Konstytucji):

• zarzuty koncentrują się głównie wokół naruszenia prawa do prywatności dzieci własnych, dzieci małżonka oraz dzieci przysposobionych osób objętych obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego – osoba, na którą nałożony został ustawowy obowiązek złożenia oświadczenia majątkowego, będzie musiała objąć swoim oświadczeniem także majątek dorosłego dziecka, a dokładniej – zarówno majątek odrębny dziecka, jak też majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową dziecka;
• tak skonstruowany wymóg złożenia oświadczenia majątkowego narusza także wynikającą z art. 51 ust. 2 autonomię informacyjną jednostki, czyli zakaz pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym;  
• trudno uznać za niezbędne, z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego, pozyskiwanie od osób objętych obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego szczegółowych informacji dotyczących majątku ich dorosłych dzieci (informacje dotyczące majątku dzieci miałyby obejmować informacje o posiadanych przez dziecko zasobach pieniężnych, nieruchomościach, uczestnictwie w spółce cywilnej lub spółce prawa handlowego, udziałach lub akcjach w spółkach z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych, nabyciu mienia od Skarbu Państwa lub od jednostek samorządu terytorialnego, prowadzeniu przez dziecko działalności gospodarczej lub zarządzaniu przez nie taką działalnością, członkostwie w fundacjach i stowarzyszeniach prowadzących działalność gospodarczą, zobowiązaniach pieniężnych przekraczających 10 tys. zł), zwłaszcza w sytuacji, gdy owe dzieci nie pełnią żadnej funkcji publicznej;
• dodatkowo sformułowany został zarzut naruszenia art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie dotyczącym zasady proporcjonalności oraz uzasadnienia dla wprowadzenia tak daleko idącego ograniczenia.

2. Zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji):

• zarzut ten związany jest z odpowiedzialnością, którą mogą ponosić osoby zobowiązane do złożenia oświadczenia majątkowego, za niezłożenie lub złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia – w zależności od tego, do której kategorii należy osoba składająca oświadczenie, różna będzie odpowiedzialność za ten sam czyn;
• posłowie i senatorowie będą ponosić odpowiedzialność regulaminową z utratą prawa do uposażenia (do czasu złożenia oświadczenia) oraz odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań (art. 233 §1 k.k.); posłowie do Parlamentu Europejskiego – tracić będą uposażenie (do czasu złożenia oświadczenia) oraz będą ponosić odpowiedzialność karną na składanie fałszywych zeznań (art. 233 §1 k.k.); funkcjonariusze publiczni (wymienieni w art. 10 ust. 1a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne) będą ponosić odpowiedzialność służbową oraz odpowiedzialność na podstawie przepisu karnego (art. 14) zawartego w ustawie o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne; natomiast Prezes TK będzie ponosił jedynie odpowiedzialność karną na podstawie art. 38 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl